Stanisław Penczek

Stanisław Penczek (ur. 24 stycznia 1934 w Warszawie) – polski chemik specjalizujący się w chemii polimerów oraz w chemii organicznej, profesor nauk chemicznych, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.

Ukończył LX Liceum Ogólnokształcące im. Wojciecha Górskiego w Warszawie. Wysokie oceny dały mu indeks na studia bez egzaminów. Podjął studia chemiczne w Instytucie Technologicznym w Leningradzie (obecnie Państwowy Uniwersytet Politechniczny w Sankt Petersburgu). Promotorem jego obronionej w 1963 roku pracy magisterskiej był Aleksiej van Sheidt, rosyjski chemik holenderskiego pochodzenia. Po studiach rozpoczął pracę w Instytucie Tworzyw Sztucznych. Doktorat uzyskał pod kierunkiem van Scheidta w Instytucie Związków Wielkocząsteczkowych Akademii Nauk ZSRR. Na przełomie lat 1968/1969 na zaproszenie prof. Mariana Kryszewskiego przyjął pracę w łódzkim zakładzie, który został później przekształcony w Zakład Chemii Polimerów Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN. W dwa lata później uzyskał habilitację, natomiast w roku 1977 – profesurę. Profesor Penczek w latach 1974–2004 kierował pracami badawczymi zespołu naukowców z tegoż Zakładu. W latach 1992–2002 wykładał na Uniwersytecie Piotra i Marii Curie w Paryżu. Prowadził także zajęcia z zaawansowanej chemii polimerów w Królewskim Instytucie Technologii w Sztokholmie, a także na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Członek-korespondent PAN od 1998 roku, członek Polskiego Towarzystwa Chemicznego, w latach 1997–1999 przewodniczący Europejskiej Federacji Polimerów, w roku 2000 przewodniczył Światowemu Kongresowi Polimerów, od 2005 roku członek Zarządu Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC), członek Niemieckiej–Północnoreńskiej Akademii Nauk od 2006, członek honorowy Izraelskiego Towarzystwa Chemicznego od 2010, członek-korespondent Polskiej Akademii Umiejętności od 2012 roku.

Jest autorem ponad 300 prac naukowych oraz dwóch monografii. Był cytowany ponad 6 tysięcy razy. Pełnił funkcję redaktora wielu chemicznych pism naukowych, m.in. „e-Polymers”, „Biomacromolecules”, „Central European Journal of Chemistry” oraz „Current Organic Chemistry”. Przemawiał na 91 konferencjach międzynarodowych. Profesor Penczek zajmował się głównie badaniami podstawowymi, choć niektóre spośród jego wyników zostały wdrożone w przemyśle chemicznym. Wypromował dwunastu doktorów, m.in. Krzysztofa Matyjaszewskiego.

Profesor Penczek odkrył w 1976 roku występowanie równowagi pomiędzy kowalencyjnymi i jonowymi aktywnymi centrami w polimeryzacji i opracował schemat kinetyczny polimeryzacji z odwracalną dezaktywacją aktywnych centrów. Jako pierwszy w chemii polimerów zastosował metody skoku temperatury do zbadania kinetyki przemiany makroestrów i makropar jonów. Sformułował ogólną teorię przeniesienia łańcucha kinetycznego z rozerwaniem łańcucha materialnego i opracował metody wyznaczania współczynnika selektywności (stosunek stałych szybkości) w funkcji budowy aktywnych centrów. Jako pierwszy zastosował w chemii polimerów metody dynamicznego rezonansu jądrowego do badania szybko zachodzących reakcji chemicznych.

• 1974 – Złoty Krzyż Zasługi
• 1983 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1993 – Medal Osobisty Francuskiej Akademii Nauk
• 1996 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1998 – Chevalier dans l'ordre des Palmes Académiques
• 2002 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Piotra i Marii Curie w Paryżu
• 2004 – doktorat honoris causa Rosyjskiej Akademii Nauk
• 2005 – Medal im. J. Śniadeckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego
• 2015 – Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej