Rachela Pacanowska-Krengel

Rachela Róża Pacanowska-Krengel albo Zula Pacanowska (ur. 23 stycznia 1904 w Łodzi, zm. po 10 września 1942 w Chełmnie nad Nerem) – komunistyczna działaczka ruchu robotniczego, aktorka teatralna.

Córka żydowskiego kupca Pinkusa i Hendli z d. Gajzler. Jako uczennica była w ZHP. Zorganizowała drużynę harcerską „Junaków”. W 1921 ukończyła łódzkie gimnazjum, następnie uczęszczała do amatorskiej Szkoły Dramatycznej przy Teatrze Miejskim w Łodzi. Od 1923 roku była członkinią założonego przez Witolda Wandurskiego zespołu Sceny Robotniczej. W tym samym roku rozpoczęła działalność w Związku Młodzieży Komunistycznej (ZMK), przemianowanym później na KZMP. W 1925 wstąpiła do Komunistycznej Partii Polski, a w 1927 do jej legalnej przybudówki – PPS-Lewicy, i została jedną z jej czołowych działaczek w Łodzi. Kierowała Wydziałem Kobiecym PPS-Lewicy w Łodzi, a 1928-1931 była przewodniczącą Wydziału Kobiecego przy Łódzkim Komitecie Okręgowym PPS-Lewicy i członkinią egzekutywy ŁKO. Pracowała w łódzkim oddziale Stowarzyszeniu Wolnomyślicieli Polskich. Od 1928 była zaangażowana w działalność Pierwszego Teatru Robotniczego „Studio”. Kilkakrotnie występowała w różnych sztukach. Była członkinią Zarządu Komitetu Centralnego PPS-Lewicy. Była wielokrotnie aresztowana i trzykrotnie więziona za działalność komunistyczną. W latach 1931-1935 była instruktorką Komitetu Warszawskiego KPP. 1 kwietnia 1940 roku trafiła do łódzkiego getta, gdzie była współzałożycielką Organizacji Antyfaszystowskiej – Lewicy Związkowej i kierowała pracą kulturalno-oświatową, prowadziła szkolenie ideologiczne i wygłaszała okolicznościowe referaty. Pracowała w szpitalu w getcie jako sanitariuszka. W czasie Wielkiej Szpery zdecydowała, że nie opuści swoich podopiecznych i dobrowolnie pojechała na śmierć razem z pacjentami. Wszyscy zostali zamorodowani w Chełmnie nad Nerem we wrześniu 1942 roku. Pośmiertnie została odznaczona Orderem Sztandaru Pracy I klasy.

Jej imieniem nazwano ulicę na Bałutach w Łodzi – 51°46′56,51″N 19°27′24,74″E/51,782364 19,456872.

• Polski Słownik Biograficzny t. XXIV, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.