Dmitriy Nikolaevitsj Karatsjoban

Dmitri Nikolay oğlu Karaçoban (27.03.1933, indiki Mol­dova Respublikası Qaqauz Yeri MV Komrat rayonunun Be­şalma kəndi-08.10.1986, Beşalma) — Qaqauz şairi.

Qaqauz ədəbiyyatşünasları onu ilk peşəkar ədib kimi tanıtsalar da, yaradıcılığı çoxsa­həlidir. Ömrünü xalqının mədəniyyətinin inkişafına həsr edən şair qaqauz xalqı üçün ilk bədii və sənədli filmlər çəkmişdir. Kənddə, köhnə dəyirmanda yaratdığı tarix-etnoqrafiya, diyar­şü­naslıq muzeyi YUNESKO tərəfindən qorunur. 1988-ci ildən sonra Dmitri Karaçoban adına Beşalma Qaqauz Tarix və Et­noqrafiya Muzeyi adlandırılmışdır . Şairin ilk şeirləri 1957-ci ildə “Moldaviya Sotsialiste” qə­zetinin həftəlik əlavəsində çap olunmuşdur . Bədii cəhətdən o qədər də yüksək dəyəri olmayan bu şeirlər təbiət təsvirlərinin tərənnümü ilə seçilir. Qaqauz yazıçıları arasında M.Qorki adına Moskva Ədəbiyyat İnstitutunda ilk təhsil alan və ilk kitab çap etdirən Dmitri Karaçobandır . Qaqauz folklorunu dərindən bilən və ona ürəkdən bağlı olan şair yaradıcılığında ondan həmişə məharətlə istifadə etmişdir. “Ça-heys”, “Lak-tık”, “Yortu oyunu” şeirlərində folklorun tə­siri açıq duyulmaqdadır. Arabaçıya həsr etdiyi şeirdə sadə əmək adamının timsalında xalqının çətin günlər yaşadığı zamanda belə nikbinliyini itirmədiyini göstərmişdir. Maddi və mənəvi sıxıntı içərisində olan Arabaçı öküzlərini səsləyəndə bü­tün ağ­rılarını unudaraq “ça-heys” deyə musiqili bir səslə əzizləməsi heyvanların iş qabiliyyətini artırır, onlara sanki yeni güc verir:

Araşdırıcı Tudora Arnaut Dmitri Karaçobanın yaradıcılığın­dan söz açarkən yazır: “Gagauz halkına “Bän isterim ki, benim kiyatlarım (kitaplarım) insannara taa islää, pak candan, cömert olmaa yardım etsinnär” sözleri ile hitap eden şair kendi ar­zu­suna erişmiştir, çünkü onun işlediği aşk, tabiyat, sosyal hayat, yüksek felsefe, tarih, halk bilimi, yüksek edebiyat, romantizm vb. gibi konular sadeliği ve derinliği ile halkın tüm kitlelerine büyük bir özentiyle ve profesyönelizmle duyurulmuştur. Herbir insan onun şiirlerinde kendinden bir parça bulmak­tadır. Oğluna duygularını mektupla ulaştırmaya çalışan valide­nin:

sözlerini bir anlayış beklentisi taşırken anne-babaya hatır güt­mek, onlara saygı göstermek yine onların evlatlarına karşı yap­tıkları adımlarla “Geldim yoldan” şiirinde dile getirilmektedir.

D.Karaçobanın “İlk laf” (İlk söz, 1963), “Yanıklılık” (Arzu, 1968), “Baylmak” (İlham, 1969), “Persenqeler” (Variatsuyalar, 1970), “Zelennoye plamya” (Yaşıl alov, 1970), “Stixlar” (1984), “Azbuka otkrıtiy” (1989) şeir kitabları, “Alçak saçak al­tında” (Alçaq dam altında, 1966) hekayələr kitabı çap olun­muşdur (Qaqauz folkloru, 1996:3). Onun şirin hekayələri və kinossenariləri qaqauz ədəbiyyatının inkişafına öz təsirini gös­tərmişdir. Daim ana dilinin təmizliyi uğrunda mübarizə aparan ədib naturaçılığa meylli olmuşdur. Hekayə yazarkən günlərlə kənd­liləri danışdırar, onların söhbətlərini dəftərində qeyd edər, son­ra da bu söhbətləri bədiiləşdirərək hekayəyə çevirərmiş. Buna görə də əsərlərində ümumiləşdirmələr, psixoloji dərinlik əvə­zinə insanların gündəlik yaşam tərzi üstünlük təşkil edir. Ömrünü mübarizələrdə, qovğalarda keçirən şairin vaxtsız ölümü xalq arasında müxtəlif söz-söhbətin yaranmasına səbəb olmuşdur. Özünü qatarın altına ataraq intihar etməsi haqqında rəsmi dairələrin verdiyi bilgiyə bu gün də inanmayanlar var.