Zisimos Lorentzatos

Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος (1915-2004) ήταν συγγραφέας, λογοτέχνης και κριτικός λογοτεχνίας.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1915. Γιος του δημοτικιστή καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Παναγή Λορεντζάτου (1872 - 1941). Σπούδασε, χωρίς να πάρει πτυχίο, στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Τιμήθηκε το 1988 με το Α' κρατικό βραβείο κριτικής-δοκιμίου, το οποίο δεν αποδέχτηκε, ενώ το 2001 τιμήθηκε με το Βραβείο του Ιδρύματος Ουράνη για το σύνολο του έργου του.

Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1936 με τη μελέτη Έντγκαρ Πόε: Οι εξαιρέσεις. Η φιλοσοφία της συνθέσεως. Η ποιητική αρχή.. Θα επανεμφανισθεί το 1947 με τοβιβλίο του Δοκίμιο Ι (μια σημαντική μελέτη για το έργο του Διονυσίου Σολωμού). Στη συνέχεια και ως το τέλος της ζωής του, απαλλαγμένος από βιοποριστικές φροντίδες, θα αφιερωθεί αποκλειστικώς στα γράμματα (ο ίδιος δεν επιδίωξε καμία καριέρα – εργάστηκε βιοποριστικά μόνο για λίγους μήνες, το 1953, ως Programme Assistant στο B. B. C.).

Το κυριαρχικό στοιχείο στο δημιουργικό του ορίζοντα υπήρξε η Πνευματικότητα. Θα την αναζητήσει αρχικά στους αρχαίους πολιτισμούς και σε μείζονες δημιουργούς, όπως ο Ουίλλιαμ Μπλέηκ, ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, ο Έζρα Πάουντ, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Άγγελος Σικελιανός. Στο ποιητικό του έργο Μικρά Σύρτις (1955) θακαταθέσει όλες αυτές τις αναζητήσεις του. Δεν έχει όμως ακόμη ξεφύγει από τη γοητεία του αισθητισμού – ήδη αποτυπωμένη στο βιβλίο του Ο Θησέας του ΑντρέΖιντ. Και άλλα κείμενα (1952). Οι δυο εξαιρετικές μεταφράσεις που εκπόνησε εκείνα τα χρόνια:Έζρα Πάουντ Κατάη (1949) και Ο. Μπλέικ Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης (1954) αποτελούν σταθμούς στην πορεία του.

Το 1961, στο δοκίμιο Το χαμένο κέντρο, που θα γράψει με αφορμή τόμο αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη, οΛορεντζάτος θα σταθεί κριτικά απέναντι στη σύγχρονη τέχνη (ως art pour l' art και μόνο) και θα εντάξει στον πνευματικό του ορίζοντα και τη Χριστιανική Παράδοση της Ορθοδοξίας. Ηεπίδραση του Ananda K. Coomaraswamy και του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού θα πλουτίσουν ακόμη περισσότερο τη σκέψη και το έργο του.

Αφιερώνεται εξακολουθητικά στην ποίηση, τη μετάφραση, και ιδίως στη μελέτη των αληθινά μεγάλων Ελλήνων δημιουργών (Σολωμός, Κάλβος, Παπαδιαμάντης, Σικελιανός, Καβάφης, Καρυωτάκης) αντιμετωπίζοντας τη Γενιά του '30 ως μια υπερεκτιμημένη ομάδα λογοτεχνών (με την εξαίρεση των Δοκιμών του Σεφέρη, των πεζών κειμένων του Σαραντάρη, και της ακτινοβολίας του Νίκου Γκάτσου). Στο πεδίο των ξένων δημιουργών ο Λορεντζάτος αναζητά τα ουσιαστικότερα πνευματικά ρεύματα και τα πρόσωπα που καθορίζουν τον βαθύτερο εαυτό του σύγχρονου ανθρώπου (Φρίντριχ Χαίλντερλιν, Ο. Μ. Γέιτς,Έζρα Πάουντ, Τ. Σ. Έλιοτ, Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, Άλμπερτ Αϊνστάιν κ. ά.).

Το δοκιμιακό έργο του, με τον τίτλο Μελέτες, συγκέντρωσε ο ίδιος, αρχικά σε ένα τόμο,το 1966 (εκδ.«Γαλαξίας»), και αργότερα, το 1994, σε δυο τόμους (εκδόσεις «Δόμος»).

Στον Α' τόμο των Μελετών (1994) βρίσκονται τα κείμενά του: Δοκίμιο I – Ένας ορισμός του Σολωμού για το ύφος (stile) – Ο Διάλογος του Σολωμού: Ένας παραλληλισμός και ένας απολογισμός – Απόσωμα – Μικρά Αναλυτικά στον Καβάφη – Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Α': Πενήντα χρόνια από το θάνατό του – Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Β – Άγγελος Σικελιανός – Δ. Ι. Αντωνίου – Οι Ρωμιές (o altra cosa) – Το Χαμένο Κέντρο (Για τον Σεφέρη) – Η έννοια της λογοτεχνικής κριτικής – Όσοι ξεκινούν – Το τετράδιο του Μακρυγιάννη.

Στον Β' τόμο των Μελετών (1994) βρίσκονται τα κείμενά του: Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης Α – Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης Β – Ο Σωκράτης Κουγέας και η μέσα Ελλάδα – Παλίμψηστο του Ομήρου – Αρχαίοι κριτικοί – Ο Θησέας του Αντρέ Ζιντ –T. S. Eliot – Ένα τετράστιχο του Χαίλντερλιν – Καταγραφές –Χωρομετρήσεις: Τρισάγιο σε τρεις ποιητές – Από την Πίζα στην Αθήνα: Η περίπτωση Πάουντ – Φόρος τιμής στον E. A. Blair – Δυο κείμενα: Ο Παύλος Βαλερύ και τα επίχειρα της λογικής. Ο “Tractatus”του Wittgensteinκαι«ο άναξ ου το μαντείον...» – (Άλμπερτ Αϊνστάιν). Τα Αυτοβιογραφικά (Autobiographisches) ενός μεγάλου (1879 -1955).

Μετά τον θάνατό του εκδόθηκε ο Γ' τόμος των Μελετών του(«Μουσείο Μπενάκη - Δόμος» 2007). Περιέχει τα κείμενα: Διόσκουροι (Γιώργος Σαραντάρης – Δημήτρης Καπετανάκης) – Ένα αυστηρό ελληνικό ποίημα (Ν. Δ. Καρούζος) – Δημήτρης Χατζής – «Στα 200 π. Χ.» – Φιλοσοφία και επιστήμη – Δοκίμιο II (Κάλβος) – Αποσιωπήσεις – Αποδοχή και επιφύλαξη. Δυο ποιήματα (Σικελιανός– Σεφέρης).

Εξέδωσε επίσης δυο ανθολογίες ποιητών: Άγγελος Σικελιανός Ανθολογία («Ίκαρος», 1998).Κ. Π. Καβάφης Ανθολογία («Ίκαρος», 2004). Μια συλλογή κειμένων του Γ. Ι. Σαρεγιάννη: Σχόλια στον Καβάφη («Ίκαρος», 1964). Και μια επιλογή κειμένων σημαντικών Ελλήνων κριτικών: Ελληνική κριτική σκέψη («Ίκαρος», 1978).

Συνδυασμό στοχαστικών κρίσεων και ταξιδιωτικής λογοτεχνίας αποτελούν τα βιβλία του: Ημερολόγιο. Ρόδος, (1951) και Στου τιμονιού το αυλάκι («Δόμος», 1983).

Το ποιητικό του έργο συγκέντρωσε ο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος: Ποιήματα (Μικρά Σύρτις – Αλφαβητάρι – Συλλογή), («Ίκαρος», 2006).

Η ανέκδοτη ποιητική σύνθεσή του Θαλάσσια ξύλα (1964) τυπώθηκε σε αυτοτελή έκδοση εκτός εμπορίου (300 αριθμημένα αντίτυπα, «Ίκαρος» 3 Φεβρουαρίου 2005), με φιλολογική επιμέλεια του Ερρίκου Σοφρά.

Μεταφράσεις του: Εκτός από τα έργα του Ezra Pound Κατάη (1949) και W. Blake Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης (1954). – Alexander Schmemann Για να ζήσει ο κόσμος (1970). – E. Montale Ξένια (1987). – Alexandros Papadiamantis Love in the Snow (1993). – Szymborska - Brueghel - AudenΔυο πίνακες.Δυο ποιήματα (1999). – Γ. Σαραντάρης Οι γνωριμίες και η φιλία («Το Ροδακιό» 2009).

Σκέψεις, αφορισμοί, και ημερολογιακές εγγραφές του Λορεντζάτου με τίτλο Collectanea, φιλολογική επιμέλεια Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Δόμος» 2009.

Τρία ακόμη κείμενα του Λορεντζάτου (που δεν υπάρχουν σε συγκεντρωτικές εκδόσεις του έργου του): «Διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Σολωμού» (Με αφορμή την έκδοση του Στυλιανού Αλεξίου: Διονυσίου Σολωμού Ποιήματα και πεζά, «Στιγμή» 1994), περ. Νέα Εστία, τόμ. 144, τχ.1707, Δεκέμβριος 1998, σ. 1198-1204.– «Τα Γράμματα του Άγγελου Σικελιανού και η φυσιογνωμία του ποιητή» (Παρουσίαση της έκδοσης του Κώστα Μπουρναζάκη:Άγγελου Σικελιανού Γράμματα, Α΄ (1902 – 1930), Β΄ (1931-1951), («Ίκαρος» 2000), εφ. Το Βήμα της Κυριακής, ένθετο: Βιβλία, 24 Ιουνίου 2001.– «Το μονότονον των Κρητικών Επών», περ. Αντί, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τχ. 823 - 824, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2004, σ. 13.

Γράμματα Σεφέρη - Λορεντζάτου (1948-1968), φιλολογική επιμέλεια: Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Δόμος», Αθήνα 1990.

Στυλιανός Αλεξίου & Ζήσιμος Λορεντζάτος,Αλληλογραφία (1967-2003),φιλολογική επιμέλεια: Κώστας Μπουρναζάκης, «Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη», Ηράκλειο 2010.

Μελέτες (επιλογή)

• Αλέξανδρος Κοτζιάς, «Ζήσιμος Λορεντζάτος, Μελέτες», εφ. Μεσηβρινή, 17 Σεπτεμβρίου 1966 (αναδημοσιεύεται στο περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 408 – 409).
• Βάσος Βαρίκας, «Ελληνοκεντρισμός», εφ. Το Βήμα, 16 Οκτωβρίου 1966 (αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Β. Βαρίκα Συγγραφείς και κείμενα Β' (1966 –1968), «Ερμής», σ. 79 – 83).
• Άγγελος Τερζάκης, «Φιλομουσία», εφ. Το Βήμα, 20 Ιανουαρίου 1971 (αναδημοσιεύεται στο περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 409 – 412).
• Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, «Ειδώλου είδωλον. Πάνω σε μερικές σκέψεις του Ζήσιμου Λορεντζάτου για την “κρίση” της ποίησης», στο βιβλίο του Λυκιαρδόπουλου Αναφορές, «Έρασμος, 1979», σ. 9 – 20.
• Χρήστος Γιανναράς Καταφύγιο ιδεών. Μαρτυρία, «Δόμος, 1987», σ. 297 – 300.–Του ίδιου, «Η ιδιο-τροπία του Ζήσιμου Λορεντζάτου», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786,Φεβρουάριος 2006, σ. 299 –308.
• Δημήτρης Αρμάος,«Ένας στοχαστής κι ένας ποιητής “μεταξύ της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης”», περ. Εντευκτήριο, τχ. 3, Ιούνιος1988, σ. 100 – 106.
• Ανέστης Ευαγγέλου, «Με μάλαμα και ασήμι από βαθιά. Φόρος τίμης, ελάχιστος, στον Ζήσιμο Λορεντζάτο», περ. Εντευκτήριο, τχ. 12, Οκτώβριος 1990, σ.69 – 74.
• Βρασίδας Καραλής Σπουδή στη “Μικρά Σύρτι”, «Δόμος, 1993».
• Philip Sherrard, «Ζήσιμος Λορεντζάτος: Τα κρίσιμα χρόνια. Μια προσωπική ανάμνηση», στον τόμοαφιέρωμα στον Λορεντζάτο, Αντί Χρυσέων, «Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Κρήτης – Δόμος, 1995», σ. 49 – 61.
• Π. Δ. Μαστροδημήτρης, «Ελληνική γλώσσα και λογοτεχνική παράδοση στον Διονύσιο Σολωμό. Μια ανάγνωση από τον Ζήσιμο Λορεντζάτο», στον τόμοαφιέρωμα στον Λορεντζάτο, Αντί Χρυσέων, «Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Κρήτης – Δόμος, 1995», σ. 89 – 106.
• Βρασίδας Καραλής, «Η Παράδοση ως ριζοσπαστική στρατηγική», περ. Διαβάζω, τχ. 351, Απρίλιος 1995, σ. 84 – 86.
• Μισέλ Φάις, «Ιχνογραφώντας το σχήμα ανθρώπου χωρίς καριέρα», περ. Αντί, τχ. 594, 22 Δεκεμβρίου 1995, σ. 46 – 47.
• Ε. Ν. Μόσχος, «Ζήσιμου Λορεντζάτου, Μελέτες», περ. Νέα Εστία, τόμ. 139, τχ. 1655, 15 Ιουνίου 1996, σ. 823-827.
• Γιώργος Κοροπούλης, «Σικελιανός ανθολογημένος. Η εργασία του Ζήσιμου Λορεντζάτου και η τριπλή προσφορά της», εφ. Η Καθημερινή, 19 Ιανουαρίου 1999.
• Νάσος Βαγενάς, «Προκλητική ανθολογία. Η ήρα και το στάρι του Σικελιανού», εφ. Το Βήμα της Κυριακής, 14 Μαρτίου 1999 (αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Βαγενά Σημειώσεις από το τέλος του αιώνα, «Κέδρος, 1999», σ. 318 – 324).
• Στυλιανός Αλεξίου, «Αναμνήσεις από τον Ζήσιμο Λορεντζάτο (και μια φιλολογική επιστολή του)», περ. Αντί, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τχ. 823 –824, Ιούλιος–Σεπτέμβριος 2004, σ. 22 – 24.
• Κώστας Μπουρναζάκης, «Ο ποιητής Ζήσιμος Λορεντζάτος και η Μικρά Σύρτις», περ. Αντί, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τχ. 823 – 824, Ιούλιος– Σεπτέμβριος 2004, σ. 58 – 65.
• Κώστας Ανδρουλιδάκης, «Ποίηση και μεταφυσική αλήθεια. Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος και η πνευματική κατάσταση της εποχής μας», περ. Αντί, τχ. 823-824, Ιούλιος– Σεπτέμβριος 2004, σ. 88-91.
• Ερρίκος Σοφράς, Ζήσιμου Λορεντζάτου: «Θαλάσσια ξύλα» (μεταγραφή, παρουσιάση, σημειώσεις, γλωσσάρι), περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Ζ.Λ., τόμ. 159, τχ. 1786,Φεβρουάριος 2006, σ. 189–196.
• Avi Sharon, «Λορεντζάτος επί Κηφισιά», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786,Φεβρουάριος 2006, σ. 217 – 221.
• Ν. Π. Παΐσιος, «Χρονολόγιο Ζήσιμου Λορεντζάτου, (1915 – 2004)», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786,Φεβρουάριος 2006, σ. 330 – 350.
• Δημ. Δασκαλόπουλος, «Βιβλιογραφία Ζήσιμου Λορεντζάτου, (1931 – 2005)», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 351 – 403.
• Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος και η Ορθόδοξη ερμηνευτική του Παπαδιαμάντη», περ. Νέα Εστία, τόμ. 166, τχ. 1824, Ιούλιος –Αύγουστος 2009, σ. 127 – 136.
• Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, «Ώριμη ελιά που έπεσε από το δέντρο. Ζ. Λορεντζάτου Collectanea» εφ. Ελευθεροτυπία (“Βιβλιοθήκη”, τχ. 569), 11 Σεπτεμβρίου 2009.
• Μανόλης Παπουτσάκης, «Άταχτα σχόλια στα ποιητικά του Λορεντζάτου (με αφορμή τα Collectanea)», περ. Νέα Εστία, τόμ. 166, τχ. 1826, Οκτώβριος 2009, σ. 550 – 598.
• Λαόνικος Διονυσίου, «“Ποιος είναι αυτός;” ή ο ξένος Ζήσιμος Λορεντζάτος», περ. Νέα Εστία, τόμ. 166, τχ. 1827, Νοέμβριος 2009, σ. 127 – 136.
• Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ο Παπαδιαμάντης του Ζήσιμου Λορεντζάτου, «Ίκαρος, 2011».
• Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Για τον Ζήσιμο Λορεντζάτο: Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, «Ίκαρος, 2016».

Μεταφράσεις Έργων του

• Aegean Notebooks: Reflections by Sea and Land in the Archipelago (Στοῦ Τιμονιοῦ τὁ Αὐλάκι), translated by Liadain Sherrard (Denise Harvey:Limni 2013), ISBN 978-960-7120-31-1.
• The Drama of Quality: Selected Essays, Translated by Liadain Sherrard (Denise Harvey: Limni 2000), ISBN 960-7120-15-9 (cloth bound), ISBN 960-7120-16-7 (paperback). This second selection of his essays to be published in English — the first, The Lost Center and Other Essays in Greek Poetry, was published by Princeton University Press in 1980 — includes his studies on the Greek writers Papadiamandis, Sikelianos and Capetanakis, and on the architect Dimitris Pikionis, and it concludes with a lengthy discussion of the American poet Ezra Pound, who called himself the ‘apostle of Europe’, and who visited Greece and met Lorenzatos in 1965.

Αφιερώματα

• Αντί Χρυσέων, «Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Κρήτης – Δόμος, 1995».
• Περ. Αντί, τχ. 823 - 824, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2004.
• Περ. Νέα Εστία, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006.

• Ζήσιμος Λορεντζάτος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)