Wladimir Jakowlewitsch Sasubrin

Młodość spędził we Syzraniu, gdzie został zesłany jego ojciec, pracownik kolei, za udział w wydarzeniach roku 1905. W szkole realnej wraz z kolegami założył kółko socjalistyczne, za co został aresztowany w kwietniu 1915 i spędził trzy miesiące w więzieniu. Tam dał się zwerbować (prawdopodobnie za przyzwoleniem partii) carskiej Ochranie, dla której pracował jako agent "Minin".

W 1917 był ponownie aresztowany (przez władze Rządu Tymczasowego) za propagandę bolszewicką. Po wypuszczeniu z aresztu w Symbirsku, został zmobilizowany do armii i skierowany do Pawłowskiej Szkoły Wojskowej w Piotrogradzie. Tu był świadkiem wybuchu rewolucji październikowej. W lutym 1918 wrócił do Syzrania, ale już w sierpniu został ponownie zmobilizowany i skierowany do szkoły wojskowej w Irkucku, w której, po dziesięciu miesiącach szkolenia, otrzymał promocję na stopień podporucznika.

Brał udział w rosyjskiej wojnie domowej po obu stronach frontu; latem 1919 służył w oddziałach admirała Kołczaka (dosłużył się stopnia podporucznika), a w październiku, kiedy armia Kołczaka była w odwrocie, przeszedł na stronę czerwonych; tam wypełniał również misje specjalne. Z czerwonymi trafił do Kańska. W tej miejscowości w 1920 zawarł związek małżeński z Warwarą Tieriajewą.

Działalność literacka

Pierwszy utwór, Dwa mira (Dwa światy), opublikował w 1921 pod pseudonimem "Zazubrin". Ta powieść-kronika, zgodnie z tytułem, dawała obraz zmagań "białych" i "czerwonych" na Syberii. Została uznana oficjalnie przez krytykę za "pierwszą radziecką powieść". Książka cieszyła się wielką popularnością i do śmierci Zazubrina pojawiło się siedemnaście jej wydań. Powieść była czytana na głos w jednostkach wojskowych. Pochlebnie wypowiadali się o niej m.in. Lenin, Łunaczarski i Gorki, który zresztą otoczył młodego pisarza opieką.

W 1922 powstały opowiadania Obszczeżytije (Hotel pracowniczy) i Blednaja prawda (Blada prawda), które ukazały się drukiem w roku następnym w "Sibirskich Ogniach". Pierwsze daje obrazy egzystencji w czasach nepu, w drugim obserwujemy upadek lokalnego działacza bolszewickiego wplątanego w aferę korupcyjną.

Drzazga (Szczepka), po latach wydana także w Polsce, to najważniejsze dzieło w jego dorobku. Niewielka objętościowo, została po raz pierwszy opublikowana w Związku Radzieckim w 1989, wcześniej uchodziła za zaginioną. Pierwotnie miała zostać opublikowana w "Sibirskich Ogniach", jednak nie doszło do tego z uwagi na jej wyjątkową drastyczność. Bohaterem utworu jest Srubow, przewodniczący gubernialnej Czeki z pełnym przekonaniem realizujący wyznaczone mu zadania, nie oszczędzający również własnego ojca. Jednak po pewnym czasie zaczyna zdradzać oznaki choroby psychicznej, w wyniku czego jest usunięty ze stanowiska. Opowiadanie jest pisane krótkimi, urywanymi frazami; pozbawione emocji - sugerują przerażenie autora rewolucją i zwątpienie w jej sens.

Od 1923 Zazubrin był związany z syberyjskim miesięcznikiem "Sibirskije Ogni", gdzie początkowo pełnił funkcję sekretarza redakcji, a później redaktora naczelnego. Dzięki jego pracy wokół periodyku skupili się wszyscy znaczący ówcześnie literaci syberyjscy. Cenzura bolszewicka nie zawsze sprawnie spełniała swoje zadanie i w periodyku często zamieszczane były utwory sprzeczne z orientacją proletariacką.

W 1926 zorganizował zjazd pisarzy syberyjskich, na którym powołano Syberyjski Związek Pisarzy. Został wybrany jego przewodniczącym.

Walka

Zazubrin stopniowo popadał w niełaskę. Wraz ze zmianą władzy na Syberii w 1926 zmieniło się również nastawienie do literatów skupionych wokół "Sibirskich Ogni". Rok 1927 był nieustanną nagonką w prasie na niego i ludzi związanych z jego pismem. Zarzucano mu "syberyjski regionalizm i separatyzm, a dalej przemycanie ideologii kułacko-burżuazyjnej, nastroje antypartyjne, etc., etc." W czerwcu 1928 Zazubrin został usunięty z redakcji pisma, usunięty z funkcji przewodniczącego Syberyjskiego Związku Pisarzy i wykluczony z partii. Z trudnej sytuacji próbował ratować go Maksym Gorki, który pomógł mu znaleźć pracę w moskiewskim Goslitizdacie (Państwowym Wydawnictwie Literackim) oraz w pismach "Naszy Dostiżenija" i "Kołchoznik". Dzięki niemu udało się Zazubrinowi wydać powieść Gory (Góry). Najpierw w prasie (w "Nowym Mirze") w 1933, a w roku następnym w wydaniu książkowym. Powieść, niestety, spotkała się z ostrą krytyką. W 1934, podczas I Zjazdu Pisarzy Radzieckich, Zazubrin skreślono go z listy członków zarządu Związku Pisarzy Radzieckich.

28 czerwca 1937 podczas wielkiej czystki został wraz z żoną Warwarą Prokopiewną aresztowany przez NKWD i dokładnie 3 miesiące później rozstrzelany w więzieniu Lefortowo. Listę, na której go umieszczono, podpisali: Stalin, Mołotow, Woroszyłow, Żdanow i Kaganowicz. Zrehabilitowano go w 1957.

• Dwa mira (Dwa światy, 1921)
• Obszczeżytije (Hotel pracowniczy, 1922) - opowiadanie
• Blednaja prawda (Blada prawda, 1922) - opowiadanie
• Drzazga. Opowieść o Niej i o Niej (Szczepka, napisana w 1923, pierwsza publikacja w 1989)
• Gory (Góry, 1933)
• Poslednije dni (Ostatnie dni, 1936) - wspomnienia o Gorkim

Zazubrin napisał scenariusz do filmu "Izbuszka na Bajkale", który miał swoją premierę 20 sierpnia 1926. Film nie zachował się.

Na podstawie Drzazgi powstał w 1992 film Czekista w reżyserii Aleksandra Rogożkina

• Henryk Chłystowski: Pisarz z Syberii. W: Władimir Zazubrin: Drzazga. Opowieść o Niej i o Niej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2008, seria: Biblioteka Babel. ISBN 978-83-06-03172-0.

• Drzazga i Dwa mira po rosyjsku