Valerija Pap

Valerija Pap (rođena: Valerija Kario) (Leskovac, 27. 9. 1912 - Bari, Italija, 1945), jugoslavenska komunistkinja, učesnica Narodnooslobodilačke borbe (NOB), vernica narodnog heroja Jugoslavije Pavle Pap Šilje.

Valerija Pap je rođena 27. 9. 1912 godine u Leskovcu za vrijeme Kraljevine Srbije. Potječe iz jevrejske porodice Hajima i Bukice Kario. Hajim Kario je bio kožarski trgovac, ali se još tokom Valerijinog djetinjstva razbolio od posljedica sudjelovanja u Prvom svjetskom ratu, tako da je porodica živjela u dosta teškim prilikama. Bukica Kario je bila rodom iz Carigrada. Još kao djevojčica Valerija se razboljela od šarlaha, koji je prouzročio srčanu manu od koje je patila tokom cijelog života i koja joj je bila uzrok prerane smrti. U septembru 1931 godine položila je viši tečajni ispit u Državnoj realnoj gimnaziji u Leskovcu. Odmah potom, 2. 10. iste godine, upisala se na tadašnju XIII grupu (srpskohrvatski jezik i jugoslavenska književnost) Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Studije međutim nije završila. U oktobru 1934 prešla je sa XIII na XXVII grupu (pedagogija). Iako je dotle imala položenih već šest semestara, ovoga puta se upisala na treći semestar.

Valerijino poznastvo sa Pavlom vjerovatno potiče iz jevrejske akademske menze, gdje su se oboje hranili. Postepeno se iz toga razvila ljubav, tako da se u proljeće 1934 Valerija već smatra Pavlovom verenicom. Ona se tako predstavljavala i nakon njegovog hapšenja u julu iste godine, kada ga je obilazila u vrijeme njegovog boravka u zatvoru na Adi Ciganliji. Pavla i Valeriju međutim nije spajala samo ljubav, već i isti pogledi na život i društvo. Da li je i ona bila članica Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) prije njegovog hapšenja, teško je utvrditi. Izgleda da nije, ali je svakako bila upoznata sa Pavlovom aktivnošću. Njegovo hapšenje i zlostavljanje u policiji ju nije pokolebalo, već je ona donekle preuzela njegov posao obnavljanja partijske i SKOJ-evske organizacije u Beogradu. Početkom 1935 godine Valerija je počela raditi u SKOJ-evskoj tehnici, zajedno sa Vidakom Markovićem i Dobrim Bradistilovom (bugarski emigrant koji je studirao u Beogradu). Valerija je nabavila pisaću mašinu, ciklostil i ostali materijal potreban za umnožavanje letaka i ostaloga. Ta je tehnika uskoro bila izdala treći broj lista "Mladi komunist".

Prvih dana aprila 1935 godine vlasti Kraljevine Jugoslavije su provalile tehniku u kojoj je radila Valerija, uslijed neopreznosti Davida De Maja Dide koji je radio u istoj partijskoj tehnici. Uslijed toga Valerija je uhapšena sa većim brojem komunista 7. 4. iste godine. Pored Beograda provala je zahvatila i neka mjesta u unutrašnjosti, tako da je uhapšeno preko sto ljudi. Valeriju je na suđenju branio advokat Bora Prodanović. Osuđena je na četrnaest mjeseci strogog zatvora od Suda za zaštitu države. Upućena je na odsluženje kazne u ženski zatvor u Požarevcu, gdje je odslužila cijelu kaznu. Prema tome može se uzeti kao pouzdano da je Valerija iz zatvora izašla prvih dana juna 1936 godine. Njeno hapšenje i suđenje izazvalo je težak "potres" u porodici Kario i u čitavoj patrijarhalnoj jevrejskoj zajednici u Leskovcu uopšte. U to vrijeme umro joj je i otac, tako da se nakon izlaska iz zatvora morala osloniti sama na sebe u borbi za život, jer je na pomoć braće slabo mogla računati. To ju, međutim, nije pokolebalo. Vratila se u Beograd i ponovno se upisala na studije, izdržavajući se od podučavanja đaka. Uskoro zatim Valerija se preselila kod Pavlove majke Teodore. Preuzela je na sebe brigu oko posjeta Pavlu u mitrovačkoj kaznionici, tim prije što joj je buduća svekrva bila slabog zdravlja. Posjete je, prema sjećanjima nekih robijaša, vješto koristila za prenošenje raznih poruka. Ubrzo po Pavlovom izlasku iz zatvora, u jesen 1937, vjenčali su se u Leskovcu.

Valerija je nakon Pavlovog prelaska u ilegalnost, i pored stalnog pogoršavanja svoje bolesti, nastavila aktivno raditi. Nekoliko puta je bila hapšena, ali uvijek na kraće vrijeme. Sa Pavlom se susretala kad bi on po zadatku dolazio u Beograd, a i ona je ponekad odlazila u Zagreb. Odlazila je i u Novi Sad po partijskim zadacima. 1938 izabrana je za člana Komisije za rad sa ženama pri Pokrajinskom Komitetu (PK) Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) Srbije. U jesen 1939 godine prevela je s ruskog, zajedno sa povratnikom iz Španjolske Tošom Tišmom, proglas Kominterne povodom godišnjice Oktobarske revolucije. Aprilski rat i okupacija Jugoslavije ju je zatekla u Beogradu. Na kraće vrijeme bila se sklonila u Valjevo i tu je dočekala dolazak okupatora. Ubrzo je po dolasku okupatora, u maju ili junu 1941, prisustvovala nekom sastanku u Beogradu. Nije isključeno da je u pitanju zemaljsko savjetovanje Narodne pomoći. Po direktivi Partije otišla je u Zagreb, gdje se od početka ustanka aktivno uključila u NOB. Bila je izabrana za člana Pokrajinskog odbora Narodne pomoći. Po direktivi Centralnog komiteta (CK) Komunističke partije Hrvatske (KPH) odlazi u Gorski kotar, na slobodni teritorij, gdje je djelovala kao politički pozadinski radnik. Tako je u drugoj polovini novembra 1941 u ličkom selu Kamensko srela Ivu Družića, koji je tada upravio bio stigao iz Šibenika. Od njega je saznala detaljnije podatke o Pavlovoj smrti. Na slobodnom teritoriju obavljala je razne političke dužnosti, poznata pod ilegalnim imenom Marija. Valerija je izvjesno vrijeme bila sekretar Sreskog komiteta (SK) KPH u Ogulinu. Učestvovala je kao delegat Hrvatske na Prvoj zemaljskoj konferenciji Antifašističkog fronta žena (AFŽ) Jugoslavije u Bosanskom Petrovcu 6. 12. 1942 godine. U to vrijeme je bila izabrana za sekretara Mjesnog komiteta (MK) KPH Delnice i za člana Okružnog komiteta (OK) KPH za Gorski kotar. Kasnije se mahom bavila poslovima oko partijske štampe i tehnike u Gorskom kotaru. Između ostalog, napisala je dvije brošurice: "Borba nam govori" i "Naša pilana je proradila". Prva je štampana u julu 1943 u štampariji "Naprijed" u Škalićima, u Gorskom kotaru, a druga marta iste godine u štampariji "Vjesnika" u ličkom selu Bijeli Potoci. Uređivala je list "Drugarice" i "Žena u borbi". 1943 bila je izabrana za člana Oblasnog odbora AFŽ-a i za člana uredništva lista "Žena u borbi". Međutim, Valerijino srce je sve više slabilo, tako da se ponekada nije mogla niti kretati. Zbog toga je u jesen 1944, najvjerovatnije u septembru, prebačena avionom u talijanski Bari na liječenje. Na žalost, bilo je već kasno, te je Valerija ubrzo umrla u jednoj od jugoslavenskih bolnica u okolici Barija. Imala je 32 godine.

• Vojislav Milin, Pero Morača (1980). Istorija radničkog pokreta (zbornik radova): Pavle Pap - Šilja (1914-1941), Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta.
• Romano, Jaša (1980). Jevreji Jugoslavije 1941–1945: žrtve genocida i učesnici narodnooslobodilačkog rata, Beograd: Jevrejski Istorijski Muzej, Saveza jevrejskih opština Jugoslavije.