Tomos Efans

Bardd a Gweinidog gyda'r Bedyddwyr oedd y Parch Tomos Efans; Cyndelyn (1837 – 10 Chwefror 1908).

Ganwyd Cyndelyn yn y Graig, Llansanffraid Glan Conwy, yr hynaf o chwech o blant i Ifan ab Ifan, gwas ffarm a Margaret ei wraig.

Derbyniodd rywfaint o addysg elfennol yn Ysgol Genedlaethol Llansanffraid gan adael yr ysgol yn 12 mlwydd oed er mwyn gweithio fel gwas ffarm. Yn fuan wedi ymadael a'r ysgol, ym 1849, cafodd ei fedyddio yn Llyn y Felin, Pentrefelin a'i dderbyn yn aelod o achos y Bedyddwyr yng nghapel Salem, Fforddlas.

Yn 14 oed prentisiwyd Cyndelyn fel asiedydd yng ngwaith coed Hugh Hughes y Graig. Ym 1860 symudodd i dref Conwy i weithio fel saer coed i gwmni rheilffordd y London & North Western Railways. Wedi ychydig flynyddoedd fe'i penodwyd yn fforman seiri coed dosbarth Bangor o'r cwmni ac yna'n arolygydd pontydd y dosbarth hyd ei ymddeoliad ym 1904.

Ym 1862 priododd Cyndelyn ag Ann Jones, Bryngolau, Ochr y Penrhyn, yng nghapel Annibynwyr Llandudno; bu iddynt naw o blant sef chwe mab a thair merch.

Cafodd Cyndelyn ei ddylanwadu gan ddiwygiad mawr 1859 a dechreuodd bregethu fel pregethwr cynorthwyol yn yr un flwyddyn. Cafodd ei ordeinio'n weinidog tua 1875, fel gweinidog heb ofal, yn gwasanaethu capeli'r Bedyddwyr yng Nghonwy, y Rowen, Fforddlas ac Eglwys-bach.

Bu Cyndelyn yn rhigymu ers yn ifanc, dysgodd y gynghanedd gan Cynddelw. Bu'n aelod pybyr o Arwest Glan Geirionydd ac fe'i derbyniwyd yn aelod o Orsedd Beirdd Ynys Prydain. Bu'n feirniad ac yn arweinydd eisteddfodau poblogaidd ar hyd glannau Gogledd Cymru.

Gwasanaethodd fel bardd gwlad, yn bennaf, yn canu i briodasau a sgwennu beddargraffiadau cydnabod yn ardal Conwy a chanodd i bynciau llosg crefyddol a Rhyddfrydol ei ddydd.

Bu farw yn ei gartref, Brynhyfryd, Llansanffraid Glan Conwy yn 71 mlwydd oed a rhoddwyd ei weddillion i orffwys ym mynwent Salem, Fforddlas.

Cyhoeddwyd cyfrol goffa iddo ym 1936: Bywyd a Chan y Diweddar Barch Tomos Efans, Fforddlas, Glan Conwy gan J Gwyddno Williams, Llanefydd.