Stanisław Styrczula

Stanisław Styrczula (ur. 4 maja 1894 w Kościelisku, zm. wiosna 1940 w Charkowie) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Stanisław Styrczula urodził się 4 maja 1894 w Kościelisku, w rodzinie Andrzeja (1852-1919) i Reginy z domu Marusarz (1856-1931). Ojciec był rolnikiem i muzykantem, a matka zajmowała się gospodarstwem i tkactwem artystycznym. Miał trzech braci: Jana (ur. 1876), Stanisława (1890-1892), Andrzeja (1891-1953) i dwie siostry: Antoninę (ur. 1883) i Agnieszkę (ur. 1885). Ukończył szkołę ludową w Kościelisku, następnie od 1907 do 1914 uczył się w gimnazjum męskim w Nowym Targu. Rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1913 należał do Drużyn Podhalańskich w Nowym Targu.

Po wybuchu I wojny światowe wstąpił do Legionów Polskich 6 września 1914. Po przeszkoleniu w okolicach Zakopanego został przydzielony do 2 kompanii 3 Pułk Piechoty. Brał udział na całym szlaku bojowym jednostki walczącej na froncie karpackim (pod Mołotkowem, pod Rafajłową, pod Zieloną). Później przeniesiony do 4 Pułku Piechoty. W lipcu 1915 zdał wojennym egzamin dojrzałości, w tym samym roku był słuchaczem szkoły dla podchorążych, którą ukończył 27 lipca 1915. Następnie został przydzielony do 3 batalionu uzupełniającego, a w końcu listopada został przydzielony do nowo utworzonego 6 Pułku Piechoty. Razem z pułkiem został przydzielony do III Brygada Legionów Polskich. Brał udział w walkach nad Styrem i Stochodem na Wołyniu w latach 1916-1917, w tym szedł na czele ataku pod stacją Maniewicze (za ten ostatni czyn bojowy został później odznaczony Orderem Virtuti Militari). W maju 1916 z wynikiem celującym ukończył Szkołę Chorążych Legionów i został mianowany do stopnia chorążego, a 1 stycznia 1917 został mianowany do stopnia podporucznika. Po kryzysie przysięgowym w 1917 został wcielony do armii Austro-Węgier. Służył w niej od września 1917 do sierpnia 1918 w 8 Brygadzie Górskiej, Szkole Oficerów Rezerwy i 70 Pułku Piechoty.

W końcu listopada 1918 wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego. Służył w 25 Pułk Piechoty jako adiutant i dowódca kompanii. Po ukończeniu w 1919 kursu adiutantów sztabowych w czerwcu 1919 został oddelegowany z 25 pułku do sztabu 7 Dywizji Piechoty, gdzie służył do 1924 jako I oficer sztabu. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Od 18 sierpnia 1924 powrócił do 25 pułku na stanowisko dowódcy batalionu i komendanta przysposobienia wojskowego. 3 maja 1926 awansował na majora ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 38. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W 1928 był komendantem obwodu Przysposobienia Wojskowego. 5 listopada 1928 został samodzielnym referentem personalnym w Dowództwie Okręgu Korpusu nr IV w Łodzie, 31 marca 1930 mianowany dowódcą batalionu w 74 Górnośląskim Pułku Piechoty.

Od 10 września 1932 był wykładowcą w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, oddelegowanym z 74 Górnośląskiego Pułk Piechoty. 1 stycznia 1936 awansowany do stopnia podpułkownika piechoty oraz mianowany zastępcą dowódcy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku. Stanowisko to pełnił do września 1939.

W czasie mobilizacji został mianowany dowódcą 164 rezerwowego pułku piechoty. Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył w kampanii wrześniowej, 6 września 1939, podczas walk z Niemcami pod Janowem Lubelskim został ranny w nogę i najpierw do szpitala w Janowie, a następnie został odesłany do szpitala we Lwowie. Po agresji ZSRR na Polskę i zajęciu miasta przez najeźdźców sowieckich pułkownik w mundurze oficerskim opuścił szpital, po czym zaginął bez wieści. Został aresztowany przez Sowietów i przewieziony do obozu w Starobielsku. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach. Od 17 czerwca 2000 spoczywa na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie.

Jego żoną była Janina, z domu Hoppe, z którą miał dwóch synów, Andrzeja (ur. 1929) i Kazimierza (ur. 1930). Prawnukiem Stanisława Styrczuli jest Kamil Zaradkiewicz.

Kamień przy Dębie Pamięci honorującym Stanisława Styrczulę w Sanoku

Symboliczny grób Stanisława Styrczuli znajduje się w Kwaterze Legionistów na Nowym Cmentarzu w Zakopanem przy ul. Nowotarskiej. Ponadto jest wymieniony na tablicy pamiątkowej ofiar zbrodni katyńskiej umieszczonej w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie.

5 października 2007 Minister Obrony Narodowej awansował go pośmiertnie do stopnia pułkownika. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

18 kwietnia 2009, w ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w tzw. Alei Katyńskiej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku zostało zasadzonych 21 Dębów Pamięci, w tym upamiętniający Stanisława Styrczulę (zasadzenia dokonał ppłk. dypl. Piotr Skworzec).

15 sierpnia 2011 poświęcono tablicę upamiętniającą Stanisława Styrczulę przy kościele św. Kazimierza parafii pod tym wezwaniem w rodzinnym Kościelisku.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (1922, nr 5969, za bohaterstwo w walkach pod stacją Maniewicze w 1915)
• Krzyż Niepodległości (1931)
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie, 1922)
• Złoty Krzyż Zasługi (1938)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1928)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 „Polska Swemu Obrońcy”
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)
• Medal za Długoletnią Służbę (1938)
• Krzyż Wytrwałości - Krzyż Pamiątkowy 6 Pułku Piechoty Legionów (1917)

• Eligiusz Tomkowiak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. T. II (1914-1921) Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993, s. 203-204. ISBN 83-900510-0-1.
• Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Charków, Warszawa
• Rocznik Oficerski 1923 - Ministerstwo Spraw Wojskowych, Biuro Personalne, Warszawa 1923, s. 91, 197, 407;
• Rocznik Oficerski 1924 - Ministerstwo Spraw Wojskowych, Biuro Personalne, Warszawa 1924, s. 184, 353;
• Rocznik Oficerski 1928 - Ministerstwo Spraw Wojskowych, Biuro Personalne, Warszawa 1928, s. 41, 178;
• Rocznik Oficerski 1932 - Ministerstwo Spraw Wojskowych, Biuro Personalne, Warszawa 1932, s. 28, 602;
• Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Charków. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2003. [dostęp 2014-02-22]. s. 523.
• Andrzej Brygidyn: Sanocka Lista Katyńska. Jeńcy Kozielska, Ostaszkowa, Starobielska oraz innych obozów i więzień Polski kresowej pomordowani w Rosji Sowieckiej. Sanok: 2000, s. 61.
• Krystyna Chowaniec: Dęby Pamięci. Sanok: Komenda Hufca ZHP Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego, 2010, s. 24. ISBN 978-83-931109-3-3.
• Lesław Dall: Pamięci płk Stanisława Styrczuli-Maśniaka. zakopianskibazar.pl, 2011. [dostęp 23 lutego 2014].
• Stanisław Styrczula. katyn-pamietam.pl. [dostęp 20 kwietnia 2014].