Spirydion Ostaszewski

Spirydon (Spirydion) Ostaszewski herbu Ostoja (ur. 1797, zm. 1875) – polski hipolog, pisarz, zbieracz podań i legend ludowych, powstaniec listopadowy, prototyp sienkiewiczowskiego Podbipięty z powieści Ogniem i mieczem.

Urodził się w szlacheckiej rodzinie Ostaszewskich herbu Ostoja jako syn Michała Ostaszewskiego, chorążego wojsk koronnych i Wiktorii z Czarnowskich herbu Grabie, właścicieli majątku Myszarówka w pow. hajsyńskim na Podolu.. Ukończył szkoły w Winnicy i Liceum Krzemienieckie. Następnie został wybrany sędzią ziemskim hajsyńskim.

Z początkiem 1831 r. przekroczył granicę Królestwa by wziąć udział w powstaniu listopadowym, do którego przystąpił też jego brat Eustachy Ostaszewski. Wybrał ze swego słynnego stada w dobrach swych Myszarówka na Ukrainie 50 koni, uzbroił 50 jeźdźców i na ich czele wyruszył do powstania. Zaciągnął się najpierw do drugiego pułku ułanów, w którym służył wraz z bratem Eustachym jeszcze przed wybuchem powstania, a następnie był w stopniu podporucznika dowódcą plutonu w jednym ze szwadronów jazdy korpusu gen. Dwernickiego, wraz z którym w kwietniu 1831 r. przeszedł na teren Wołynia. Odznaczył się m.in. w bitwach pod Poryckiem (11 IV) i Boremlem (19 IV).

Życiorysy uczestników Powstania Listopadowego zebrane na pamiątkę obchodu jubileuszowego pięćdziesięcioletniej rocznicy tego powstania dają następującą charakterystykę Spirydiona Ostaszewskiego: "tęgi ułan w korpusie Dwernickiego, sławny z nadzwyczajnej siły i waleczności; gdzie się zjawił na swym dzielnym koniu pękały szable, lance, spadały głowy nieprzyjacielskie; ślady swego pochodu okrywał trupami."

Po przejściu korpusu Dwernickiego do Galicji zajął się organizacją pomocy dla powstańców z Podola. Przedostał się do Królestwa, wziął udział w obronie Zamościa. Po kapitulacji twierdzy w październiku 1831 r. dostał się do niewoli rosyjskiej, więziony w Żytomierzu i Kamieńcu Podolskim. Zwolniony wrócił do swego majątku Myszarówka, gdzie zajął się gospodarką, działalnością pisarską oraz badaniem folkloru.

Współczesny mu poeta i pamiętnikarz Franciszek Kowalski napisał, że był znany wszędzie na Ukrainie ze swej nadzwyczajnej siły, zręczności do konia i “szatańskiej odwagi.“ Średniego wzrostu, o szerokich barkach i plecach, atletycznej budowy ciała, włosy miał jasne, czoło szerokie, oczy błękitne, twarz białą rumianą, wąs zawiesisty, “wejrzenie łagodne, w którym malowała się jednak pewność siebie, głos tak potężny, że go w największym hałasie można było wyraźnie usłyszeć”.

Słynął z siły fizycznej, męstwa i dzielności żołnierskiej. „Należał do rzędu dawnych szlechecko-rycerskich typów, do rzędu niezwyczajnych postaci, jakie tylko Polska wydawać mogła”, pisała o nim w 1875 „Gazeta Narodowa”'. „Olbrzymiej budowy […] ze strasznem wejrzeniem prawdziwego rycerza, który nie zna niebezpieczeństwa i gardzi śmiercią, postrachem był nieprzyjaciół. Gdzie się zjawił na dzielnym koniu, pusto się robiło dokoła. Rąbał na prawo, na lewo. Pękały lance, szable nieprzyjacielskie, spadały głowy…”.

Znawca Sienkiewicza, Kazimierz Ciałowicz dowodził w artykule opublikowanym w 1936 r., że sylwetka Spirydona Ostaszewskiego posłużyła Sienkiewiczowi za zasadniczy wzór Longinusa Podbipięty i „prawie nic nie przemawia za tem, by nieznany bliżej Jerzy Podbipięta był prototypem bohatera Sienkiewicza o tem samem nazwisku”.

"Namiętny lubownik koni" (jak o nim pisała Encyklopedia Orgelbranda), był Ostaszewski właścicielem jednej z największych na Ukrainie stadnin koni i zaliczał się do wysokiej klasy znawców hodowli koni. Wypowiadał się na tematy związane z hodowlą na łamach „Tygodnika Petersburskiego” i ogłosił dwutomową pracę Miłośnik koni (Kijów 1852) oraz Wiadomość o stadach Wołynia, Ukrainy, Pobereża i Podola. Pozostawił też w rękopisie kilka obszernych prac: Lekarz koni przez obywatela Ukrainy, Uwagi nad rozprawą Eberharda o koniach i stadach Ukrainy, Podola i Wołynia, podręcznik dla hodowców O koniu.

Zajmował się zbieraniem ludowych bajek, pieśni, podań i legend, badał też język, zwyczaje i obyczaje ludu. Gdy sam opowiadał podania i legendy, była to "deklamacya, w której nie tylko głos, lecz cała jego postawa, twarz, oczy, brwi, a nawet zawiesiste wąsy są w ruchu; cała dusza odbija się w jego fizyognomii."

Ogłosił drukiem w języku ukraińskim, kierując do czytelnika wiejskiego, pełne humoru Piv kopy kazok napysaw dlja vesoloho myra… (Wilno 1850) oraz poszerzoną wersję poprzedniego „Piv sotni kazok” (Kijów 1851), w których odmalował krążące wśród ludu tradycje. Ponadto od 1848 r. ogłaszał zebrane przez siebie ludowe utwory na łamach wileńskiego Atheneum. Sam również uzbierał w rymowaną formę ludowe podania i przekładał na język ukraiński wiersze poetów polskich. Był ponadto autorem dwutomowej pracy o charakterze etyczno-pedagogicznym Ojciec córkom (Kijów 1851–1852) oraz Nauczyciel swoich córek, kilku prac historycznych, jak Uwagi nad rządami i ludami, Słowo dziejów polskich, które opowiedział Walerian Wróblewski pod nazwiskiem przebrane Koronowicz. Przejrzane przez…, Wspomnienia starych żołnierzy („Tydzień”, Lwów 1878). Pisywał także utwory beletrystyczne, jak powieści Garbata Teresia i Dwa Wesela. Był również autorem obszernego Pamiętnika, w którym dał wyraz swym konserwatywnym na ogół poglądom (fragment ogłosił Eustachy Iwanowski w tomie Pamiętniki polskie z różnych czasów, Kraków 1882, t. II, s. 592–671). Zajmował się także tłumaczeniami i krytyką.

Po sprzedaży Myszarówki zamieszkał w 1854 r. w Awratynie, wsi należącej poprzednio do Prota Potockiego, położonej 7 km. na pd.-wsch. do Lubaru (dziś: Avratin – Lyubarsky region – Zhitomirskaya oblast/Авратин – Любарський район – Житомирська область).

W 1863 r. jako podejrzany o udział w ruchu powstańczym został zabrany z Awratyna i zesłany do Tobolska, skąd powrócił w r. 1869. Zajął się wówczas organizacją składek na fundusz, który miał umożliwić nabywanie dóbr ziemskich powracającym z zesłania sybirakom, co jednak nie dało rezultatów. Pod koniec życia napisał jeszcze Naukę dla młodzieży opartą na przykładach z Pisma Św., którą rozesłał do gimnazjów guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej.

Zmarł w Awratynie 25 kwietnia 1875. Z małżeństwa z Różą Jadwigą Marią Bujalską, córką Mikołaja Bujalskiego i N. Józefowicz-Hlebickiej, pozostawił córkę Marię Ostaszewską (zmarłą w 1905 r. w Awratynie), która słynęła z dobroczynności. Będąc niezamężną, wychowywała dużo sierot i wiele świadczyła dla ubogich swej okolicy.

• Ostoja (herb szlachecki)
• Ostaszewscy
• powstanie listopadowe

• Polski Słownik Biograficzny, t. 24, s. 458–459.
• Encyklopedyja Powszechna, t. 20, Warszawa 1865, s. 140-141: Ostaszewski (Spirydyjon)
• Robert Bielecki, Słownik biograficzny oficerów Powstania Listopadowego, t. 3, Warszawa 1998, s. 245.
• Wyjątki z pamiętników Spirydona Ostaszewskiego w: (Eustachy Iwanowski), "Pamiątki polskie z różnych czasów przez E. Helleniusza, t. 2, Kraków 1882 str. 592-671