Sannie Uys

Sannie Uys (1886–1976) was ’n skrywer van kortverhale. Die digter, dramaturg en skrywer Uys Krige is een van haar seuns.

Herkoms en vroeë lewe

Susanna Hermina Uys was op 8 Februarie 1886 op die plaas Kadie aan die Breederivier gebore, as een van ses kinders (een seun en vyf dogters) van Mattheus Gerhardus Uys (1848–1912) en Francina Gertruida Johanna Lourens (1853–1925). Sy word groot op die skaapplaas Bontebokskloof aan die voet van die Langeberg naby Swellendam. As skoolmeisie is haar sakgeld tien sjielings ’n kwartaal en sy verdien per geleentheid vyf sjielings vir haar lofrede oor Pink pills for pale people ten behoewe van ’n advertensiemaatskappy. Aanvanklik gaan sy aan die Victoria Grove High School for Girls op Riversdal skool, maar voltooi haar skoolloopbaan aan die Hoër Meisieskool Bloemhof op Stellenbosch. Aan die Victoria-Kollege op Stellenbosch bekwaam sy haar as onderwyseres en studeer ook klavier onder professor F.W. Jannasch. Hierna gee sy vir ’n ruk onderwys in musiek. Sy trou op 11 Februarie 1908 met Jacob Daniel (Japie) Krige, die bekende rugby Springboksenter en landdros en die egpaar het ses kinders, waarvan vier seuns en twee dogters. Onder hulle tel Mattheus Uys Krige (gebore 1910), die bekende digter (wat haar nooiensvan as naam kry), en François Krige (1913), die bekende kunsskilder. Die ander twee seuns is Bokkie (Jacobus Gerhardus Joubert – 1909), vertaler van Antoine de Saint Exupery se Vol de nuit as Nagvlug en Terre des hommes as Pioniers van die wolke, en Petrus Arnoldus (Arnold – 1911), terwyl die dogters Maria Magdalena (Mitzi – 1917) en Suzanne Hermine (1926) is. Suzanne is die moeder van die aktrise Grethe Fox. Nog ’n seun, Jacob Daniel Krige, is binne drie weke na sy geboorte in Junie 1922 oorlede.

Betrokkenheid in die gemeenskap

Weens haar man se werk as magistraat word hy gereeld verplaas en moet die gesin noodgedwonge baie verhuis. Hy is eers klerk in die magistraatskantoor op Clanwilliam, maar word kort daarna na Uniondale verplaas. Van Uniondale verhuis die gesin na Bredasdorp, waar hulle op die plaas Zandhoogte bly. In 1917 verhuis hulle na Kaapstad, waar hulle in Hastingsstraat 17 in Tamboerskloof woon. Teen die middel van 1919 verhuis die gesin na Van Riebeeckshof in Bellville. Hier woon hulle net ’n jaar voordat haar man ondermagistraat in Stellenbosch word en die gesin verhuis in 1920 hierheen. Aan die begin van 1927 verhuis hulle na Cathcart, waar haar man sy eerste volwaardige magistraatspos beklee. Tydens haar huwelik neem sy aktief deel aan gemeenskapsaktiwiteite. Sy is een van die eerste vroue wat op ’n skoolkomitee dien en het ’n leidende aandeel aan liggame soos die Afrikaanse Christen Vrouevereniging (ACVV) en die Vroue Landbouvereniging (VLV). Op Cathcart dien sy ook op die bestuur van die Helpmekaar-Vereniging. Sy en haar man verhuis in 1933 na Ladybrand in die Vrystaat, waarheen haar man verplaas word.

Europese reise, latere jare en sterfte

In 1935 onderneem sy ’n uitgebreide reis deur Europa. Sy ontmoet haar seun Uys, wat daardie tyd in Spanje woonagtig is, in Maart 1935 in Gibraltar en saam reis hulle deur Spanje, Italië, Frankryk, België en Nederland. Na haar man se aftrede op Bethlehem in die vyftigerjare, verhuis hulle na Claremont en later na Tuine in Kaapstad. Op 14 Januarie 1961 is haar man hier oorlede. Sy onderneem in 1971 ’n reis na Europa saam met haar dogter Suzanne, waar sy in Rome ook ’n kort ruk by haar seun Uys aansluit, wat op daardie tydstip by sy seun kuier. Op Vrydag, 20 Februarie 1976 is sy in Kaapstad oorlede.

Sy begin eers in haar vyftigerjare skryf en beeld veral die laat negentiende-eeuse lewe in die Swellendamse distrik uit in haar verhale, sketse en radiopraatjies. Haar eerste gepubliseerde werk is ’n skets wat in die tydskrif The Cape geplaas word. Die uitstaande positiewe kenmerk van haar kortverhale is die eenvoudige woorde en vertelstyl, waardeur sy goed gekose besonderhede bekendmaak wat telkens meer verklap as wat dit op die oog af lyk. Sy het ook ’n goeie sin vir die geloofwaardige ontknoping van haar verhale, terwyl sy knap gebruik maak van ironie. Daarteenoor is haar taalgebruik soms onpresies en word die karakters nie altyd genoegsaam as mense uitgebou nie.

Haar eerste bundel kortverhale is Vroue, wat onder andere die bekende kortverhale Die nagtegaal sing en Michiel Oberholster bevat. Beide kortverhale word later in Engels vertaal en verwerf bekendheid in hierdie taal. Die nagtegaal sing word opgeneem in ’n bloemlesing bevattende kortverhale uit Suid-Afrika, Indië, Australië en Duitsland en verskyn ook in ’n Tsjeggiese bloemlesing in Praag. Later gee hierdie kortverhaal ook die titel vir haar bundel Engelse kortverhale. Michiel Oberholster word opgeneem in die Engelse versamelbundel Stories South African. Noemenswaardig is verder die geslaagde verbinding van werklikheid en sprokie in Alice in Wonderland, die kontras tussen die twee vroue in Die twee vriendinne en die outokratiese vader in Die vader. Haar seun Uys Krige baseer sy drama Die twee lampe deels op laasgenoemde kortverhaal.

Sannie Uys se tweede bundel kortverhale, Papawers en pikkewyne, bevat onder andere Die sterfbed wat beskou kan word as haar beste kortverhaal en een van die beste in Afrikaans. Hierin onthou ’n ou man op sy sterfbed sy hele lewe van heidense wellustigheid en sy talle ervarings met vroue, waardeur ook sy hele verlede stuksgewys ontbloot word. Hierdie verhaal word eers in Standpunte van April 1949 gepubliseer en D.J. Opperman, die destydse redakteur, is so beïndruk daarmee dat hy dit in die prominente posisie van die begin van die uitgawe plaas. Ook in hierdie bundel is Die twee kinders en Ek is ’n Christen, wat beide in vertaling groot belangstelling wek. Ek is ’n Christen het as tema die vrees van ’n jong swart vrou wat deur haar stamgenote gedwing word om deel te neem aan ’n rituele moord. Die titelverhaal, Papawers en pikkewyne, demonstreer op mikrovlak die impak van die vertroebelde rasseverhoudings in die land, waar die onregverdige en onbeskaafde optrede van ’n wit vrou teenoor haar swart huisbediende uitgebeeld word. Die pottebakker se werk het misluk vertel hoe ’n ongetroude moeder se lewe weer koers kry deur ’n kind. Sy skryf ook die ongepubliseerde kort roman Die melkbos, wat later deur haar kleinseun Revie Fox as die basis vir ’n televisieverhaal gebruik word.

The two children, wat in ’n uitgawe van Charm gepubliseer word, is haar eerste verhaal wat in Engels gepubliseer word. Dit is ’n verhaal oor haarself en ’n swart seun. Haar tweede verhaal in Engels, I am a Christian, trek aandag toe dit in 1960 in die versamelbundel South African stories, saamgestel deur David Wright, opgeneem word. Dit verskyn ook in ’n Switserse bloemlesing van Suid-Afrikaanse kortverhale, uit die Engels in Duits vertaal deur die bekende vertaalster, Elizabeth Schnack. Haar Engelse bundel kortverhale, The nightingale sings, waarin sy en Uys Krige van haar bekendste verhale in Engels vertaal, word in 1964 gepubliseer. Hierin slaag sy uitmuntend daarin om die stories te laat leef in keurige Engels, sonder enige verlies van die ironie en die feitlik universele angel in die stert, waardeur die einde die hele verhaal verlig en nuwe betekenis gee.

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene  uitgawe. Tweede druk, 1964.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Kannemeyer, J.C. Die goue seun. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 2002.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999.

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Writer Sannie Uys 90. Cape Times, 10 Februarie 1976.
• Anoniem. My moeder geklee in sonsondergang… Rapport, 22 Februarie 1976.
• Kannemeyer, J.C. 50 jaar gelede – Uys en Sannie se mooi boeke. Boekewêreld, 18 November 1998.
• Vosloo, Johan. ’n Fees-week vir digter-seun en sy skryfster-moeder. Rapport, 9 Februarie 1975.

Internet

• Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/11/18/19/2.html

Ongepubliseerde dokumente

• Botha, Elize. Suid-Afrikaanse skryfsters van die sestigerjare – in April en Mei 1965 uitgesaai in die  Vrouerubriek van Radio Suid-Afrika: 7. Sannie Uys en T.C. Pienaar. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein

Verwysings