Rifka Levi

Rifka Riki Levi (Sarajevo, 1907 - New York City, 1968) prva je profesionalna sarajevska balerina i prva sefardska balerina i primabalerina Narodnog pozorišta u Beogradu. Uzimala je časove u školi klasičnog ruskog baleta kod profesora Nikolaja Legata, nekadašnjeg prvaka ruskog carskog baleta, kao i kod gospođe Nižinski. Rifka je svoju karijeru polahko gradila, konstantno se usavršavajući kod najboljih baletskih pedagoga. Kao balerina Narodnog pozorišta gostovala je u: Francuskoj, Austriji, Nemačkoj, Čehoslovačkoj, Španiji i Grčkoj. Vrhunac svoje baletske karijere Rifka Levi doživjela je u sezoni 1931/34. i tada je važila za miljenicu beogradske baletske publike.

Rifka Riki Levi je rođena 1907. godine u Sarajevu, kao jedna od pet sestara Levi. Potiče iz siromašne sefardske porodice, od oca Leona koji je bio trgovac i majke Estere domaćice. Odrastala je u mnogočlanoj porodici u kojoj su svi članovi bili veoma posebni sa svojim talentima, ali i pogledima na život koji se razlikovao, kako od njihove sefardske, tako i od tradicionalne balkanske kulture i običaja koje su poštovali, ali im nisu robovali po svaku cijenu. U toj posebnosti, prednjačile su sestre Levi koje su se, za ono doba, osmelile na nešto što nije bilo uobičajeno za tadašnje prilike: Laura je postala feminstkinja i književnica, Nina je postala modiskinja, Klara se udala za katolika i otisnula u svet, Riki je postala balerina, a Blanka, živjela je nevenčano sa Srbinom pravoslavne vere.

Počela je da igra u kulturnom društvu Benevolencija na priredbama i proslavama. Posle jednog zapaženog nastupa 1919. Benevolencija ju je poslala na školovanje u baletsku školu u Zagreb. Sledeće, 1920. kao učenica baletske škole imala je prvi javni nastup u Sarajevu. Školovanje je nastavila u Beču, kod Karla Rajmonda, gdje je provela tri godine. Poslije toga je dobila angažman u Narodnom pozorištu u Beogradu. Nakon napuštanja baletske karijere, usled povrede, okreće se modi. Uz pomoć sestre Nine, koja je držala salon šešira u Sarajevu, otvara u Knez Mihajlovoj ulici modističku radnju pod nazivom La Parisien. Njeno ime je tada ponovo postalo popularno među beogradskim damama.

Po izbijanju Drugog svijetskog rata šestog aprila 1941. Njemci su bombardovali Beograd, a Riki uspijeva da pobjegne iz prestonice izbjegavši jedan od tri napada. Zahvaljujući prijateljima krila se u selu Grbavče kod Ljiga pod imenom Milica Marušić.

Nakon rata ponovo se vraća u Narodno pozorište, ali ovoga puta kao kostimograf. Umrla je i sahranjena je 1968. godine u Njujorku, u koji je 1957. otišla zbog operacije kuka.

Rifka Riki Levi je svoju baletsku karijeru nastavila u prestonici Jugoslavije gde je u periodu od 1923. do 1927. godine bila igračica baleta Narodnog pozorišta, da bi od sezone 1926/27. postala solo balerina. Rifka se po svemu isticala, uvijek ispoljavajući svoj dražesni šarm i nevjerovatnu strast prema baletu. Odigrala je veliki broj karakternih uloga i solo minijatura. Kritika je posebno isticala „njen talenat za stilizovanu grotesku“ što je umnogome doprinjelo da postane miljenica uvijek zahtijevne i probirljive beogradske publike. Prepoznavši u Rifki buduću baletsku zvijezdu, sa neizmjernom harizmom i talentom, Narodno pozorište odlučuje da je 1932. godine pošalje u Pariz. Tako je Rifka Levi uzimala časove u školi klasičnog ruskog baleta profesora Nikolaja Legata, nekadašnjeg prvaka ruskog carskog baleta, kao i kod gospođe Nižinski. Rifka je svoju karijeru polako gradila, konstantno se usavršavajući kod najboljih baletskih pedagoga, zbog čega su joj vrata cijele Evrope bila otvorena. Kao balerina Narodnog pozorišta gostovala je u Francuskoj, Austriji, Njemačkoj, Čehoslovačkoj, Španiji i Grčkoj. Vrhunac svoje baletske karijere Rifka Levi doživjela je u sezoni 1931/34. i tada je važila za miljenicu beogradske baletske publike. Riki je tokom godina karijere odigrala veliki broj karakternih i solo minijatura, među kojima su: Sladoled u "Labudovom jezeru", Kanarinka i Bela mačka u "Začaranoj lepotici", Ljubimče dvora i Arapka u "Rajmondi", Beba u "Vili lutaka", Pajac i Strelica u "Kopeliji", Mor u "Don Kihotu" i druge. Nakon uspjeha koji su se nizali jedan za drugim, Rifka je baš kada je trebalo da potpiše ugovor sa Sadlers Velsom, doživela peh na sceni koji će je odvojiti od scene i natjerati je da zauvijek odloži svoje baletske cipele.

Lik Riki Levi obrađen je u triologiji srpske književnice Gordane Kuić „Miris kiše na Balkanu“ i „Cvat lipe na Balkanu“ po kojima su rađene i istoimene serije u kojima lik Riki Levi (u seriji Riki Salom) tumače u prvom delu Aleksandra Bibić, a u drugom djelu Nataša Ninković. U rodnom Sarajevu, gotovo da se niko i ne seća prve sarajevske balerine. Ipak, Riki je zaslužno dobila baletsku predstavu koja je inspirisana njenim životom. Radi se o baletu pod nazivom „Miris kiše na Balkanu – balet o Riki“, u koreografiji i režiji Slavka Pervana, koji je premijerno izveden u Sarajevu 1992. godine, a u Beogradu balet je odigran iste godine, i to na BEMUS-u. U ulozi Riki našla se balerina Tatjana Kladničkina.

• Narodno pozorište Sarajevo
• Narodno pozorište u Beogradu
• Sarajevski balet

• Rafailović, A. (2011). Riki Levi. Beograd: Savez jevrejskih opština Srbije. стр. 138. ISBN 978-86-915145-0-1. Pristupljeno 11. 12. 2017.
• "Politika", 13. feb. 1938
• "100 žena – 100 ulica po ženama" 2021.
• Anđelić, Aleksa. "Riki Levi – prva sefardska balerina". Studentski dnevni list. Arhivirano iz originala na datum 12. 12. 2017. Приступљено 11. 12. 2017.
• Stjelja, Ana. "Prva sarajevska sefardska balerina i primabalerina Narodnog pozorišta u Beogradu" Arhivirano 5. 3. 2022. na Wayback Machine. VELIKI LJUDI. Raiffeisen bank Beograd. Pristupljeno 18. decembra 2017.