Paul Daniel Hahn

Prof. Paul Daniel Hahn (Bethanien, Suidwes-Afrika, 5 Januarie 1849 – Kaapstad, Suid-Afrika, 9 Maart 1919 was ’n opvoedkundige chemiese analitikus en professor in die skeikunde. Hy word beskou as 'n pionier in die onderwys van natuurwetenskappe in Suid-Afrika.

Hahn was die jongste seun van Johannes Samuel Hahn, 'n sendeling van die Rynse Sendinggenootskap, en sy vrou, Helene Langenbeck. Toe hy ongeveer vier jaar oud was, keer die gesin na Duitsland terug; hy woon daar die gimnasium in Soest in Wesfale by en kry sy verdere opleiding aan die Universiteit van Halle, waar hy die M.A. en Ph.D. in 1874 verwerf terwyl hy dieselfde jaar in die Staats Examen slaag wat hom in staat stel om aan 'n hoërskool onderwys te gee. Hy studeer ook aan die universiteite van Londen en Edinburg en trou op 28 Junie 1875 met Marie Aneck van Gotha. Drie seuns en drie dogters is uit die huwelik gebore.

Hahn kom in September 1875 na Suid-Afrika. In Januarie 1876 word hy die Jamison-professor in eksperimentele fisika en praktiese skeikunde aan die Suid-Afrikaanse Kollege, Kaapstad, (en van 1893 af professor in die skeikunde) waarna hy hierdie leerstoel tot sy dood beklee en saam met proff. C.E. Lewis en W. Ritchie 'n driemanskap vorm wat die kollege tot die einde van die eeu beheer.

In 1876 word hy in die raad van die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop verkies, waarvan die SA Kollege (voorloper van die Universiteit van Kaapstad en waaruit SACS ook ontstaan het) 'n konstituerende kollege is, en bly vir die res van sy lewe lid.

Hahn begin onmiddellik om verbeterde geriewe vir die onderrig van sy vakke agiteer en slaag teen 1881 daarin om 'n nuwe chemie-laboratorium te laat bou met £1 500 wat mev. S.B.E. Jamison geskenk het, en om die natuurwetenskap in 'n belangrike onderdeel van die leerplan om te skep. Dit was ook sy wat die £5 000 geskenk het vir die instelling van die Jamison-leerstoel. Hahn was hoofsaaklik daarvoor verantwoordelik dat die staat se pogings om gereelde besoeke deur skoolinspekteurs aan die kollege in te voer, op niks uitgeloop het nie, en ook dat die kollege-owerheid eindelik in 1887 instem om vroue tot alle klasse toe te laat. Dit was nadat hy die jaar vantevore vier vroue as ’n proeflopie tot sy chemieklas toegelaat het. Danksy die uitsonderlike hoë standaard van die vroue se werk, het die kollege besluit om in 1887 vrouestudente heeltyds toe te laat ter ere van koningin Victoria se diamantjubileum.

Terwyl hy steeds gretig was om die onderrig van die natuurwetenskappe te bevorder, het Hahn ’n leidende rol in die stigting van 'n mynbouskool aan die kollege gespeel, en die latere samesmelting daarvan met die Johannesburgse School of Mines. Hy onderneem saam met prof. Lewis 'n geslaagde toer deur Transvaal en besoek Kimberley in 1894 om geld vir 'n nuwe fisikalaboratorium in te samel en neem ywerig deel aan bewegings wat in 1911 tot die stigting van 'n mediese skool aan die kollege lei. In 1900 word hy en prof. (later sir) J.C. Beattie as buite-akademiese lektore deur die Skotse universiteite erken.

Hy was meermale sekretaris van die kollege-senaat, en hy en Lewis word in 1897 die eerste twee senaatsassessore in die kollegeraad. Hy speel 'n belangrike rol in die stryd van die kollege om universiteitstatus, wat tot gevolg het dat dit op 2 April 1918, 'n jaar voor sy dood, die Universiteit van Kaapstad word.

Toe hy besef in watter swak ontwikkelingstadium die wetenskappe in Suid-Afrika verkeer, doen hy – heeltemal afgesien van sy pogings as dosent – alles in sy vermoë om die situasie te verbeter. Hy stel veral in die wyn- en tabakboerdery belang en onderneem in vakansietye baie togte om die boere se probleme met hulle te gaan bespreek. Hy is saam met J.H. (Onze Jan) Hofmeyr verantwoordelik vir die aankoop van Groot Constantia deur die Kaapse goewerment as modelwynplaas in 1882, terwyl hy in twee staatskommissies gedien het wat die filloksera-siekte in die Kaapse wingerde bestudeer het.

Hy het hom ook beywer vir die ontwikkeling van die staatsbosbouskool en die invoer van landbou-onderrig aan die Victoria-kollege, tans die Universiteit Stellenbosch. Jare lank was hy die enigste skeikundige ontleder en raadgewende chemikus in Suid-Afrika. Hy het ontwikkeling van die staatslaboratoria in Kaapstad aangemoedig en sy raad is oor 'n groot verskeidenheid wetenskaplike en wetenskaplik-regskundige probleme gevra.

Teen die eeuwisseling het die Duitse regering ter erkenning van sy lang en toegewyde diens aan die saak van die wetenskap en opvoedkunde die tradisionele titel Königlicher Hofrat aan hom toegeken, wat gewoonlik ná 25 jaar professorale diens geskied. Hy was 'n lid van die Royal Society of South Africa, 'n stigter van en twee maal voorsitter van die Cape Chemical Society, voorsitter van die Suid-Afrikaanse Genootskap ter Bevordering van die Wetenskap (1911), en ook lid van talle ander wetenskaplike verenigings.

Hoewel Hahn nie graag geskryf het nie, het hy wel 'n aantal pamflette en artikels gepubliseer, hoofsaaklik oor die wynbou en mineralogie.

Hahn was 'n hartstogtelike musiekliefhebber en stig in die 1890’s die orkesvereniging van die kollege. Die beminde professor wat as "Oom Daantjie" bekendgestaan het, was ook die “vader” van die kollege, want hy het hom met die persoonlike sowel as sedelike welsyn van alle studente bemoei wat deur sy hande gegaan het.

Hy was lank, breedgeskouerd en gesond, 'n kragtige persoonlikheid met onbeperkte energie, baie deeglik, nougeset van aard, en 'n strenge tugmeester. As besielende leermeester wat sy eie, besonderse soort Engels gepraat het, was hy bemind onder almal wat hom geken het.

• De Kock, W.J. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk, 1968.