Nikolai Ivanov

Nikołaj Iwanow, także: Mikołaj Iwanow (biał. Мікола Іваноў; ur. 1948 w Brześciu) – sowiecki dysydent białoruskiego pochodzenia, doktor habilitowany, profesor nadzwyczajny historii Polski, związany z Uniwersytetem Opolskim. Tytuł profesora uzyskał w 2016 roku.

W latach młodości działał w sowieckiej dysydenckiej grupie „młodych socjalistów”. Autor „Odezwy Komitetu założycielskiego wolnych związków zawodowych w ZSSR” na I Zjazd „Solidarności”, która doprowadziła do powstania słynnego dokumentu „Solidarności” „Do Ludzi Pracy Europy Wschodniej”. W latach 1981–1989 jedyny obywatel sowiecki, aktywny działacz podziemnej „Solidarności”, autor dziesiątków artykułów w wydawnictwach drugiego obiegu, głównie w „Biuletynie Dolnośląskim” i „Solidarności Walczącej”.. Pod pseudonimem „Polak z-za Buga” drukował się również w paryskiej „Kulturze”. W 1984 zamieszkał w Polsce, gdzie ożenił się z wrocławską działaczką NSZZ „Solidarność” i współpracował z Solidarnością Walczącą Kornela Morawieckiego. Był redaktorem Biuletynu Dolnośląskiego. W 1989 nawiązał współpracę z Radiem Wolna Europa – przez piętnaście lat pracował w jego sekcjach białoruskiej i kaukaskiej. 20 maja 1990 r. doprowadził do powołania organizacji społecznej Stowarzyszenie „Straż Mogił Polskich na Wschodzie”, zajmującej się wyszukiwaniem, dokumentowaniem i upamiętnianiem miejsc martyrologii obywateli polskich i Polaków na wschodzie. Organizacja ta ustawiła jeden z pierwszych swoich krzyży (w ten sposób upamiętniano miejsca martyrologii) w 1991 r., w Kuropatach pod Mińskiem, miejscu kaźni dokonanych przez NKWD w latach 1937–1941.

Obecnie pracuje w Zakładzie Historii Najnowszej Instytutu Historycznego Uniwersytetu Opolskiego oraz Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Wcześniej był zatrudniony na Uniwersytecie Wrocławskim. Zajmuje się badaniem historii mniejszości polskiej w ZSRR (szczególnie w latach stalinizmu). W 2015 jego książka pt. Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938 została nominowana do Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego. Obecnie Profesor tytularny, pracujący na Uniwersytecie Opolskim. Mieszka w podwrocławskich Obornikach Śląskich. W latach 1989–2004 redaktor (editor-broadcaster) Radio Wolna Europa – Radio Swoboda w Monachium i Pradze. Pracował w redakcjach białoruskiej i północno-kaukaskiej. Autor ponad 100 prac naukowych i setek publicystycznych wydanych w Polsce, Rosji, na Białorusi, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Finlandii, Izraelu i na Ukrainie. Za pracę „Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939” zastał uhonorowany wieloma polskimi i międzynarodowymi nagrodami, wśród których znalazły się m.in.: nagrodą „Polityki” i imienia prezydenta Edwarda Raczyńskiego (Londyn). Wykładał i wygłaszał odczyty na uniwersytetach w Stanfordzie (Stany Zjednoczone), paryskiej Sorbonie, Uniwersytecie Londyńskim i Uniwersytecie w Jerozolimie. Wysoka oceniona jest również jego ostatnia książka „Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina” (nagroda „Przeglądu Wschodniego). Założyciel i przez wiele lat przewodniczący społecznej organizacji „Straż mogił polskich na wschodzie”, działającej na rzecz ocalenia polskiego dziedzictwa narodowego na terenie byłego ZSRR. Honorowy członek „Związku Polaków Białorusi”. Założyciel wrocławskiego oddziału „Wspólnoty Polskiej”. Wiceprezes oddziału przez 2 kadencje. Od roku 2009 przewodniczący zarządu Fundacji „Za Wolność Waszą i Naszą”.

• Polacy w Związku Radzieckim w latach 1921–1939, Wrocław 1990
• Pierwszy naród ukarany: Polacy w Związku Radzieckim w latach 1921–1939, Warszawa–Wrocław 1991
• (red.) Białoruś: trudna droga do demokracji, Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Wrocław 2006
• Powstanie Warszawskie widziane z Moskwy, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010 (jako Nikołaj Iwanow)
• Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938, Znak Horyzont, Kraków 2014 (jako Nikołaj Iwanow)

• Nikołaj Iwanow w bazie „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI).
• Dorota Wodecka-Lasota, Władimir Wysocki w ratuszu, Gazeta Wyborcza (oddział opolski) z 18 czerwca 2007
• Sylwetka na stronie Uniwersytetu Opolskiego

• Biuletyn Informacji Bibliotecznych i Kulturalnych