Quick Facts
Biography
محمدعلی‌خان علاءالسلطنه (به معنی موجب بلندی پادشاهی) (میرزا) محمدعلی خان بن میرزا ابراهیم خان، از رجال قرن ۱۴ ه. (ف. رمضان ۱۳۳۶ ه. ق) سیاستمدار ایرانی و دو دوره نخست‌وزیر ایران در دوران قاجار بود. وی مدت‌ها سفیر ایران در لندن و چند بار وزیر خارجه و رئیس‌الوزراء شد (۱۲۹۶–۹۲ ،۱۲۹۱).
او پدر حسین علاء و میرزا مهدی مشیرالملک است که بعدها علاءالسطنه شد.
زندگی نامه
محمدعلی‌خان علاءالسلطنه ملقب به القاب معین الوزاره، علاءالسلطنه و پرنس، حدود سال ۱۲۱۷ ش در شهرستان خوی -آذربایجان غربی متولد شد. پدرش میرزا ابراهیم مهندس از اعضای عالی رتبه وزارت خارجه و آخرین سمتش کارگزاری ایران در بغداد بود. مادرش دختر میرزا غفار وزیر وظایف آذربایجان بود. محمدعلی تحصیلات مقدماتی و صرف و نحو عربی و زبان فرانسه و حسن خط را در ایران فراگرفت و مدتی نیز در بغداد به تکمیل تحصیلات پرداخت. در ۱۲۳۷ به استخدام وزارت خارجه درآمد و اولین سمت وی کارپردازی بمبئی بود که قریب ده سال طول کشید. از کارپردازی بمبئی به کارپردازی بغداد رفت و سرانجام با اخذ لقب معین الوزاره سرکنسول در تفلیس شد و هنگام بازگشت ناصرالدین شاه از سفر سوم فرنگستان، به علت حسن خدمت مورد تقدیر و تشویق شاه واقع گردید. در ۱۳۰۷ وزیر مختار ایران در لندن میرزا ملکم خان ناظم الدوله لقب داشت، از کار برکنار و تمام امتیازات دولتی از او گرفته شد. ناصرالدین شاه به جای وی میرزا محمدعلی خان معین الوزراء را با لقب علاءالسلطنه به لندن فرستاد. این مأموریت هجده سال طول کشید. وی در این مأموریت توانست موافقت اولیای دولت انگلستان را به اعطای عالی‌ترین نشان (به نام بند جوراب) که مخصوص سلاطین بزرگ عالم بود برای مظفرالدین شاه جلب کند. شاه نیز به پاس این خدمت به او لقب «پرنس» داد و معروف به پرنس علاءالسلطنه شد. پس از صدور فرمان مشروطیت، به ایران احضار و متصدی وزارت امور خارجه شد و به جای خویش مشیرالملک فرزندش را وزیر مختار در لندن نمود و ریاست کابینهٔ وزارت خارجه را به فرزند دیگرش حسین معین‌الوزاره سپرد. علاءالسلطنه در عصر مشروطیت در اغلب کابینه‌ها عضویت داشت تا اینکه در ۱۲۹۲ از طرف ناصرالملک نایب‌السلطنه ایران در غیاب مجلس به نخست‌وزیری انتخاب شد. در مدت کوتاه نخست‌وزیری خود، نه تنها کار مثبتین انجام نداد بلکه مشکلات مملکت را افزون کرد و به دولت‌های روس و انگلیس امتیازاتی داد. روسها از وی امتیاز راه‌آهن از جلفا به تبریز و از صوفیان تا دریاچه ارومیه و کشف و استفادهٔ معادن حریم راه را گرفتند و انگلیسها نیز امتیاز راه‌آهن محمره به خرم‌آباد و ساختن اسکله در جنوب را اخذ کردند.
علاءالسلطنه در ۱۲۹۶ برای بار دوم از طرف سلطان احمدشاه به نخست‌وزیری رسید. کهولت و بیماری او موجب شد این بار هم کار مثبتی انجام ندهد و در عوض سازمان پلیس جنوب را که انگلیسها در فارس و بوشهر تشکیل داده بودند، به رسمیت شناخت.
در ۱۲۹۷ بیمار شد. چندی در بستر افتاد تا سرانجام در همان سال درگذشت. او مجموعاً دو بار نخست‌وزیر، هشت مرتبه وزیر خارجه، سه دفعه وزیر علوم و معارف، دو بار وزیر فوائد عامه و تجارت و یک بار وزیر عدلیه بوده است. در میانسالی با دختر میرزا محمد مجدالملک سینکی که از رجال سیاست و ادب بود ازدواج کرد. همین وصلت در ترقی او تأثیر زیادی داشت.
علاءالسلطنه مردی مذهبی، تودار، درستکار، محافظه‌کار، بی‌نفع، بی ضرر، بی‌کفایت، و متمایل به سیاست انگلیس بود و تا حدی مشرب تصوف و بی‌نیازی داشت. زبان‌های فرانسه، انگلیسی، ترکی و عربی را می‌دانست. حین‌الفوت مال قابل ملاحظه‌ای از او باقی نماند. او را چهار پسر بود. فرزند اولش مهدی مشیرالملک که بعد از مرگ پدر، علاءالسلطنه لقب گرفت قریب پانزده سال وزیرمختار در لندن بود. فرزند دیگرش محمد، طبیب و پزشک حاذق شد و در تهران شهرتی یافت. فرزند دیگر او حسین، قریب شصت سال مقامات عالی و درجه اول داشت. جمشید فرزند دیگر او در وزارت امور خارجه رشد نسبی نمود. در ۱۳۲۹ درگذشت.
منابع
- عاقلی،دکتر باقر. شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. ج. دوم. نشر گفتار باهمکاری نشر علم، ۱۳۸۰. ۱۷–۱۰۱۶. شابک ۹۶۴-۵۵۷۰-۵۸-۱.
پیوند به بیرون
- http://www.shahreketabonline.com/products/53/31293/
- فرهنگ شش جلدی لغت معین