Quick Facts
Biography
Miriam Ulinower, właściwie Manja Hirszbejn (ur. 1890 w Łodzi, zm. 1944 w KL Auschwitz) – polska żydowska poetka pisząca w jidysz.
Życiorys
Miriam Ulinower urodziła się jako Mania Hirszbejn 22 lutego 1890 roku (lub jak podają niektóre źródła 1888 roku) w Łodzi. Była córką Szymona Hirszbejna i Szejndl Hirszbejn (z domu Gerzon). Jej babcia była żydowską arystokratką. Miriam wychowywała się w średniozamożnej, ale dobrze wykształconej rodzinie. Jej rodzice rozwiedli się w 1905 roku.
Jako dziecko spędziła pewien czas w Krzepicach niedaleko Częstochowy u swojego dziadka Szaja Gerzona, który był znawcą i uczonym Talmudu. Przez resztę czasu mieszkała w Łodzi i tam uczęszczała do szkoły średniej (jid. mitlshul).
W 1912 roku została żoną Wolfa Ulinowera, kupca i działacza społecznego pochodzącego z chasydzkiej rodziny. Mieli dwie córki, urodzoną w 1915 Dine-Rokl i w 1922 Hinde-Male. Do czasu urodzenia dzieci pracowała w rodzinnym sklepie.
Ojciec Wolfa będący wdowcem, poślubił rozwiedzioną matkę Miriam.
W styczniu 1940 roku wraz z rodziną została zmuszona do przeniesienia się do getta. Jej mieszkanie przy ulicy Jakuba 19 nadal stanowiło ważne miejsce spotkań literatów żydowskich, w tym także młodych twórczyń, m.in. Racheli Wolińskiej, Chavy Rosenfarb, Rikudy Potasz.
18 sierpnia 1944 roku została deportowana do Auschwitz i zamordowana. Wraz z mężem, córką i kilkumiesięczną wnuczką zginęła w komorze gazowej.
Twórczość
Nakłonić Miriam do pisania miało spotkanie Szolema Alejchema w czasie jego pobytu w Łodzi.
W młodości pisała ona krótkie teksty po polsku, niemiecku i rosyjsku. Prawdopodobnie wydawano je w lokalnej gazecie.
Miriam Ulinover zadebiutowała w międzywojniu na łamach łódzkiej żydowskiej prasy, organizowała spotkania literackie w domu przy ul. Narutowicza 11
Po 1915 roku tworzyła wiersze w jidysz, wtedy jej teksty zaczęły pojawiać się w Łódzkich czasopismach oraz gazetach codziennych m.in. w „Łodzier Togblat” i „Łodzier folksblat”. Prawdopodobnie pierwsze jej publikacje pojawiły się w czasopiśmie „Di yetstike tsayt: zamlung fun milkhome-literatur”. Dzięki pomocy Dawida Frischmanna zaczęła pisać również dla warszawskich czasopism jidyszowych.
W 1922 roku wydano jej tom poezji Der bobes oyster - „Skarb babci”. Jej twórczość charakteryzowało łączenie stylizacji ludowej, motyw dialogów między babcią, a wnuczką oraz umoralniająca wymowa utworów. Stanowiła całkowite przeciwieństwo współczesnych jej artystek, mówiących o obowiązku wyzwolenia kobiet. Dzięki temu jej poezja byłą pozytywnie odbierana przez mężczyzn oraz stanowiła obraz życia ortodoksyjnych Żydówek.
"[...] grupy tych żydowskich autorów, znanych z Łodzi już przed wojną, którzy przez wszystkie lata istnienia getta zbierali się u pisarki Miriam Ulinower, gdzie przedstawiali swoje utwory, dyskutowali o nich i poddawali je analizie."
Przed II Wojną Światową przygotowywała II tom poezji Szabes, planowany na 1939 rok, który jednak nie został wydany, zachowały się tylko fragmenty tekstów. W getcie działała w grupie literackiej wraz z Melanią Fogelbaum i Chavą Rosenfarb, jednak nie zachowały się jej wiersze z tego okresu.
O Miriam Ulinower
Ulinower została najentuzjastyczniej przyjętą poetką jidysz przez męską krytykę literacką[potrzebny przypis]. Dawid Frischmann chwalił poezję Miriam nazywając ją „tak autentyczną i tak żydowską!”.
Kadie Mołodowska określiła Miriam Ulinower „szabasowym człowiekiem” (jid. szabesdiker mensz) – kimś silnie związanym z tradycją żydowską.
Ezra Korman opisał twórczość Miriam Ulinower jako idealną równowagę w połączeniu „tradycyjnego folkloru i nowoczesnej indywidualności”.
Niektóre z jej wierszy znalazły się w archiwum Ringelbluma i później zostały przetłumaczone oraz wydane przez Sarah Traister Moskovitz w projekcie Poetry in hell („Poezja w piekle”).
W 2003 roku w Paryżu wydano dwujęzyczne, jidyszowo-francuskie wydanie jej zebranych wierszy: Un bonjour du pays natal/A grus fun der alter heym („Pozdrowienia z dawnego domu”). Zawiera ono również obszerne wprowadzenie do życia i twórczości poetki autorstwa Natalii Krynickiej.
Przypisy
Bibliografia
- The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Ulinover_Miryem,
- Polski Słownik Judaistyczny http://www.jhi.pl/psj/Ulinower_(Ulianower)_Miriam,
- K. Hellerstein, "A Question of Tradition. Women Poets in Yiddish, 1586-1987", Standford University Press, 2014,
- I.Desperak, " Zapomniane bohaterki", Miasto Ł, 04/2015, Łódzka gazeta, 2015, s. 12,
- A. Löw, Getto łódzkie/ Litzmannstadt getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, 2012, ISBN 978-83-7525-632-1,
- J. Lisek, Peruka, chodaki i jedwab- poetyckie sukienki w jidyszowej szafie, "Rita Baum" 17 (zima 211), 2011,
- N. Krynicka, B. Baum , Un bonjour du pays natal/ A grus fun der alter heym, 2003, ISBN 2-9511372-8-1,
- Miriam Ulinower, Liścik do babci, tłum. Tadeusz Nowak, [w:] Antologia poezji żydowskiej, red. S. Łastik i A. Słucki, Warszawa 1983.