Mariano Goyena del Prado

Si Mariano Goyena del Prado (27 Mayo 1888 - Pebrero 15 1969) saróng Bikolanong historyador, poeta, maestro, orador asín etnolohista. Nabibilang si Goyena sa pinakaenot na henerasyon nin intelihensyang Bikolnon. Siyá an nag-Bikol sa mga obra ni Jose Rizal, siring kan mga nobelang Noli Me Tangere asín El Filibusterismo.

Dakúlà an papel niyá sa pagpúkaw kan pagkamoót sa kultura asín historia kan provincia nin Albay. Siring man, siyá responsable sa pagpakaág nin mga tandáan o marker sa mga lugar na mahalagá sa historia kan nasábing probinsya.

Siyá namundág sa Sabang, sa banwáan nin Legazpi (ngonyan Ciudad nin Legazpi) sa mga magúrang niyáng sindá Mariano Goyena, saróng purong Kastila na nagin Capitan Municipal sa Legazpi asín Gregoria Fernandez. An del Prado sa pangaran niya isinumpay saná bilang saróng banság. Nag-adal siyá sa Kolehiyo nin San Jose sa Hongkong. Alágad pakagadán kan saíyang amâ nagpulî siyá sa Filipinas dangan nagpadágos kan mag-adal sa Ateneo de Manila na Unibersidad.

Huli marháy na gayo sa pagtarám asín pagsúrat sa Kastila, nagin siyáng profesor sa mga unibersidad asín eskwelahan sa Albay. Siring man, siyá mayor na nagtábang sa pagtogdás kan Bikolanong Kolehiyo sa Daraga, Albay. Natabángan niyáng marháy sa kandidatura si Juan Alegre kan iní magdalágan pirang beses pagkasenador sa rehiyon Bikol sa gobyernong kumonwelt, panahon kan mga Amerikano. Iní huli ta marháy siyáng magdiskurso.

Nagin siyáng myembro kan Kaburonyogan na Panghistorya nin Filipinas (Philippine Historical Association), asín kan Internasyunal na Kaburonyogan nin mga Historyador kan Asya (International Association of Historians of Asia).

Dakól siyáng Binikol sa mga obra gikan sa pagkasúrat sa Kastila siring kan mga rawitdáwit ni Jose Rizal, na an duwá ngani kainí iyó an mga nobelang Noli Me Tangere asín El Filibusterismo. Magkapirá man kan mga tokdâ ni Recto an saíyang Binikol. An pagpalís niyá sa Bikol kan mga iní, sosog ki Realubit, iyo an paági niyá na makapagserbe sa masa. Sabi pa man ni Rodrigo Perez III, hale man giráray sa paháyag ni Realubit, si Goyena iyó an "undisputed authority on language, folklore and history of the Bikol region." Iní huli ta siyá an pinakaenot na Bikolano na nagsúrat nin harárom dapít sa kultura, salaysáy asín tatarámon kan ronáng Bikol.

Kagsúrat si Goyena kan librong Ibalon, saróng paggúhit kan buhay-buhay, kultura asín salaysaykan ronâ nin Bikol, oróg na kan provincia nin Albay. Saróng Kastilang abogado, si Luis Palomar Baldovi, an naggasto sa pagpalagdâ kainíng saiyang libro kan taón 1940. Iní sinúrat niyá sa lenggwaheng Kastila asín Iningles ni Maria Lilia Realubit na napalagdâ man kan taón 1981.

Sosog ki Realubit, si Goyena, katuwáng si Antonio Salazar, iyó an nag-Birikol kan mga obra ni Jose Rizal kan an Comision nin Centenario Ni Jose Rizal nagpalagdâ kainí sa manlaen-laen na tataramon kan Filipinas kan taon 1962. Masábi na dakúlang proyekto an saindáng pigsibotán asín sa siring na paghingówa saindáng binúhay an mga lumang katagâ kan Bikol sa pagmawót na magin parte naman an mga iní sa aktibong bokabularyo kan lenggwahe. Ibinátay nindá an siring na pagpílì kan mga tatarámon sa trabaho ni Marcos de Lisboa, an Vocabulario de la Lengua Bicol. Alágad, maliwánag man an saindáng pagmuknâ nin mga bàgong katagâ sa maísog na pagláom na an tatarámon na iní matalúbò pa asín aandoyógan kan mga paratáram nin Bikol.

Huli sa maógid na pagbása kan saíyang mga obra bilang kag-Bikol kan mayor na libró ni Goyena, nakatarám si Maria Lilia Realubit na haros an mga sinúrat ni Goyena, magin man iyán artikulo na historikal, literaryo o komentaryo, an mga iní garó saróng bulos nin rawitdáwit. Komo saróng makátà, si Goyena, pinagkokonsiderar ni Realubit na sarô sa limáng pinakamarháy sa bilog na ronâ.

• An Hamis Kan Saimong Tingog, Dolor - rawitdawit nya
• An 17 Martires Sa Kabicolan - artikulo nya

• An librong Ibalon
• Istorya kan Legazpi City susog sa Osipon ni Goyena del Prado

• Impormasyon Historikal Sinapi sa Museo kan Legazpi.
• Ibalon: Monografia historica de la region bicolana. Mariano Goyena del Prado.Mla.: General Printing Press, 1940 asin ipinalis sa Ingles ni Maria Lilia Realubit, Ibalon: Ethnohistory of the Bikol Region. AMS Press. Legaspi City, 1981.
• Hare Sa Sako Pagdoot. Jose Rizal. Edicion kan Centenario. Comision Nin Centenario Ni Jose Rizal. 1962. 487 na boklit. May 8 dahon na kasogpon sa hurihan nagpapaliwanag kan mga katagang luma asin bagong mukna ninda.