Ludovico Arejola

Si Ludovico "Vicong" Arejola (Nueva Caceres, Enero 31, 1861 - Mayo 21, 1934) sarong heneral asin Bikolanong rebolusyonaryo na naglaban sa Filipino-Amerikanong Gera igdi sa Ambos Camarines. Siya an nagbilog asin namayo sa Filipinong tropa na nakibokbokan nin husto sa mga Amerikanong soldados kan an mga ini nagsakyada asin nansakop sa Ambos Camarines.

Gikan sa mayaman asin madaga' na pamilya, siya an aki ni Antonio Arejola asin Emeteria Padilla nin Nueva Caceres. Siya an matua sa anom na magturugang. Sunod saiya iyo si Leoncio (nagin padi), si Tomas (nagin sarong propagandista asin diputado) asin an tolo pa na anas babae, sinda Fabiana, Encarnacion asin Dolores.

Sa enot na agom niyang si Teodora Imperial (aki ni Sinforoso Imperial kan Albay) , nagkaigwa siyang walong aki, sinda Angustia (naagom nin Alvarez), Esperanza, Aurora, Ramon, Juanita,Salvacion A. de Imperial, Ana, asin Antonio. Sa ikaduwang agom, Flora Cepe (Taga Buhi), may duwa siyang aki: si Luis asin si Estella.

Nag'adal siya kan sekundarya sa Seminario Conciliar de Nueva Caceres, dangan nagpaManila asin nag'entra sa San Juan de Letran sa pagkua kan Bachillerato en Artes, tapos nagdagos sa pag'adal ley sa parehong eskwelahan, taon 1880 sungdo 1884. Alagad, puminule huli ta nagpa'omay sa sarong kahelangan. Nagbalik kuta sa Manila ta ipadagos an saiyang pag'adal alagad dinakop sa sahot na makikipagtagboan sa mga Filipinong tumang-tumang asin nagtotolod nin mga ideyang liberal, bagay na ikinakaongis na kan mga Kastilang otoridad. Sinasabing nagpasiring logod siya sa Albay asin duman naki'estar sa tiyoon niyang padi, si Teodorico Padilla. Duman nasumpongan niya an saiyang agomon, si Teodora Imperial. Igdi sa Naga, nagin siyang katuwang na eskribano sa Juzgado de 1.a Instancia de Camarines. Dangan nagkua siya nin eksamen na kun saen nakamit niya an ikatolong pwesto asin nanombrahan sekretaryo sa Ayuntamiento, bagay na ikinasuya kan si mestisong Kastila na nagma'wot man kan pwestong idto.

Kan magputok an rebolusyon kan Agosto, 1896, sa Manila, an gobernador na si Ramon Blanco, sa pagsosotsot kan si Kastilang anti-Filipinong parasurat, si Pablo Feced (Quioquiap), pigpadarakop sa Ambos Camarines si mga pighuhunang may koneksyon sa rebelyon. Saro sa pigparakadog na magtuga maski bako man totoo, iyo si Tomas Prieto na, huli sa makuring kulog, napatuga na siya nag'ako nin mga armas haleng Cavite ta gagadanon an mga Kastila igdi sa Nueva Caceres; asin kan Septyembre 20 kadtong taon 1896 mansana, napiritan idamay kun sa'irisay-isay an mga kakomplot. Mala ta sinda Ludovico Arejola, Antonio Arejola, Vicente Ursua, Francisco Alvarez asin iba pang mga prominenteng mga taga-Camarines an inaresto, dangan pigdeportar sa Fernando Poo, duman sa Aprika.

Ipigsakay sinda sa bapor Montanes kan Oktobere 10, 1896, dinara sa Manila asin pag'abot duman, ibinalyo sa Isla de Luzon diretsong Espanya. Hale sa Espanya, sinda pigdestierro sa nasabing isla nin Aprika. Sa biyahe ninda, makuri ankadog sinapo ninda sa kamot kan mga Kastilang bantay, pagbalad sainda sa init sa uran asin kun ano-ano pang pag'aabuso sinapo ninda. Mala ta si Antonio asin Ludovico nahulog sa helang na malaria. An mga istoryang ini napalakip na gayo sa sinurat ni Francisco Alvarez kan ini nakahale na sa Fernando Poo asin nag'estar sa Madrid asin duman nagsurat kan mga agi-agi ninda sa pagka-destierro.

Alagad, huli sa kuneksyon ni Tomas na tugang niya sa mga Mason na maimpluensya arog ki Emilio Castelar asin Francisco Pi y Margall nalakaw kaini maindulto an saiyang ama si Antonio asin an sarong albayano si Macario Samson. Kan Pebrero 1898, napaluwas pa ni Tomas an saiyang tugang si Ludovico asin kaiba an sampolong mga taga-Bicol na desterrado sa sinabing isla.

Nagpoon maglaog an mga Amerikano igdi sa Bicol duman sa Sola' kan Sorsogon kan Enero 20, 1900 asin kan Pebrero 20, sarong flotilla kan mga Amerikano luminaog man sa Sola' kan San Miguel (Camarines Sur), asin duminoong sa Calabanga, Barcelonita, Cabusao an pwersa armada kan mga Amerikano, na iyo an brigada kan ika-407ng Regimiento na pinamayohan ni Hen. John Coalter Bates. Sinabat man kuta kan pwersa na Lukban duman sa Calabanga, alagad huli sa superior na armas kan mga amerikano, napiritan sindang mag'aratras.

Paglaog sa Naga kan mga Amerikano mayong pwersang nagbagat sainda asin libre sindang nakasakop kan enterong banwaan nin Naga ta palibhasa dikit na sana an mga tropang filipino ta kadakulan kaini, sa pamamayo ni Hen. Antonio Guevara y Mendoza, nagbaralik sa Manila ta tagilid na an kamugtakan duman asin iwinalat na sana an pag'depensa sa Ambos Camarines ki Ludovico Arejola.

Huli ta an natada haros mga taga-Bicol na sana, asin nahilinghiling ni Arejola kulang an pwersa niya kumpara sa nagdadangadang na tropa kan Amerikano pasiring Naga, pinagmarhay niyang magsararo na sana sinda ni Tenyente Koronel Dimalibot duman sa Pili. An mga Amerikano naglusob sa Pili asin naabutan kan Pebrero 25, 1900, an pinagsarong pwersa ninda Arejola asin Dimalibot duman sa Agdangan, Baao.

Sagupaan na makuri sa Agdangan, Baao

Sa Agdangan an makuring sagupaan nangyari kan duwang pwersa, na sa tataramon kan sarong Amerikanong soldados na yaon duman sa laban, si George R. Clements, " ...an mga tropang (Filipino) maisog na nakikipagbokbokan, dawa ngane nahihiling mi sinda sarosaro natatamaan asin hinahakot parayo si mga gadan goyod sa pababa nin damulag. Kadakulkadul sinda, mala ta pag an saro natamaan, may saro tolos na nasangle, kinukua an badil saka daing ontok nagpapaputok. Maski pira na an samong nagadan o nalugadan, parehong bilang nin mga riple an nagpapaputok samuya."Nagpoon an batalya alas seis nin aga, nagtapos odto na.

(An istorya sa itaas ginuno sa sarong pahayag kan sarong Amerikano nagngangaran Dr. George R. Clements, taga-Sebring, Florida, Estados Unidos,na suminurat ki Alkalde Vicente Sibulo kan taon 1960 kunsaen nag'osipon siya manongod kan laban nangyari sa Agdangan, Baao kan Febrero 25, 1900. An nasabing surat nagin laman kan sarong artikulo nagluwas sa Naga Times kantaon 1970.)

Sa osipon ni Soriano, tolong ribong soldados na Amerikano an naka'engkwentro sa Agdangan, Baao kan mga tropang filipino.

Kapustapusi, sa abaga ni Arejola natoka an pag'organisar nin resistensya sa probinsya kan Ambos Camarines, asin Catanduanes.

Kaya, si Arejola na koronel pa kaidto, binilog an pwersa na haros mga Bikolano na sana an kaapil asin an hokbo niya, dawa kulang sa gamit asin sa rekursos, daing takot nakipagtusay sa mga mansasakyadang Amerikano, an huri masorganisado, mas marhay na pag'eensayo, asin mas may sangkap na armas. Kun dai man makasagupa sa hampangan, hinihipa ninda an mga nagpapatrolyang Amerikano.

Kan Marso 10, mga sampolong ribong Bikolano nagtiriponsa Taban, Minalabac asin nagka'oroyon na bagohon an organisasyon militar. Sa desisyon kan mayoriya, hinarale an mga opisyal militar na nagkarampi na sa mga Amerikano o nagpahiling nin pagkatalsot, asin pinili si Arejola bilang Komandanteng Pamayo na may ranggong Heneral, asin si Elias Angeles saka si Bernabe Dimalibot bilang mga tenyente koronel.

Tolostolos, binilog niya an duwang kolum na an saro pinamayohan niya, asin an ikaduwa pinamamayohan ni Elias Angeles. Lambang kolum konsistido nin 15 tiradores (kapot mga riple) asin 110 na macheteros (kapot mga sundang). An saindang kwartel iyo an Mata, Minalabac.

Kan Marso 17, pig'reorganisar niya an mga kolum na nagin nang lima: An enot, sa pamamayo ni Koronel Elias Angeles, an ikaduwa, sa pamamayo ni Kapitan Jose Vasquez, an ika-tolo, sa pamamayo ni Kapitan Leonardo Atos Imperial, an ikaapat, sa ki Tinyente Simeon Buenaventura, asin an ikalima sa ki Kapitan Nemesio David. Lambang kolum may kaapil na 115 macheteros asin 10 tiradores, lumabi kumulang.

Ipinahiling niya an superior na talento niya sa pagkapot nin hokbo ta naorganisar niya an mga probinsya nin Ambos Camarines asin Catanduanes sa limang sona militar. An enot na sona kumpunido kan Nueva Caceres (Naga), Milaor, Minalabac, San Fernando, Bula, Nabua asin Bato. Ini pinamayohan ni Tinyente Koronel Bernabe Dimalibot. An ika-duwang sona kumponido kan Pasacao, Pamplona, Canaman, Camaligan, Gainza, Libmanan, Sipocot, Lupi, Ragay. An namamayo si Maj. Isidro Martinez. An ika-tolong sona binibilog kan Calabanga, Bombon, Quipayo, Pili, Baao, Mabatobato(Ocampo), Iriga, Buhi. sa irarom kan pamamayo ninda Tenyente K<oronel Pedro Pantonilla asin Pedro Otivat. An ikaapat na sona sakop an Tinambac, Siruma, Lagonoy, San Jose, Goa, Tigaon, Sangay, Caramaoan, Catanduanes. Sinda Kap. Florentino Era asin Kap. Eliseo Nisola an namamayo. Sa ikalimang sona, na kumponido kan Daet, San Vicente, Basud, Labo, Paracale, Mambulao (Vinzons), Indan, Calasagasan, Capalonga, an namomoon iyo si Tenyente Koronel Raymundo Segovia.

Sa gabos na sona, si Dimalibot pinagboot na lambang sona magkaag nin mga korte militar asin kulongan para sa pagpaorog nin disiplina sa mga kawad. Siring man, ipinabantolin niya an orden ni Arejola na gabos na namamayo magtaong regular na report manongod sa mga nagkakagaradan ngane matawan kumpensasyon an mga pamilya kaini.

Kan napakusog na asin toltol nang naorganisar an hokbo, si Arejola nagboot nin mga kampanya militar laban sa mga amerikano. Mala ta nasaksihan an mga batalya sa iba-ibang lugar sa pag'agaw armas asin sa tuyong mapaluya an pwersa kan mga amerikano. Sunodsunod na pinulpog an mga Amerikano sa may salog kan San Jose, Pili, sa Anayan asin sa mga omahan kan Pili, sa Tagilid, San Fernando, sa salog nin Taban, Minalabac, kun saen nag'ayaw nin onseng oras an makuring borokbokan. Liwat nagkaigwa nin sagupaan sa Agdangan, Buhi, Sibagat, Tinambac. Sa Libmanan, tolong madugong batalya laban sa mga sangribong tropang Amerikano an natapsokan kan grupo ni Koronel Vicente Ursua asin ni Tenyente Koronel Wenceslao Mercado kan Pebrero 1900.

Sa tahaw kan paghingoa kan tropa ni Arejola na masabat an pwersang superior kan mga amerikano, igwa man mga kababaehan na nagtatarabang sainda. Mala ta ini inapod na Damas Benemeritas de la Patria, na iyo sinda: Dona Faviana Sierra Vda. de Jacob (tagaNaga), Dona Rita Garchitorena (tagaSan Jose), Dona Antonio Cecilio Vda. de Pardo (tagaNaga), Dona Fabiana Arejola Vda. de Reyes (tugang ni Ludovico), Dona Encarnacion Arejola de Hilado (sa Pili, tugang ni Ludovico), Dona Emilia Nisola de Reyes (tagaNaga), Dona Marta Bera Vda. de Llamas (tagaMinalabac), Dona Laureana Sierra de Valenciano (tagaNaga). An mga ini nagtataraong mga pagkakan arog kan bagas, mga bado, kwarta, bulong asin iba pang mga karaipohan kan tropa; sinda man an nag'aataman kan mga nagkakarulugadan asin nagheherelang.

Masabi pa, pati an ama ni Ludovico, si Antonio Arejola, bukas kamot an labilabing pag'asiste sa mga tropa. Mala ta siya mismo nagtitipon nin mga mabali sa pwersa ni Ludovico asin mismong yaman niya ipig'ambag niya sa ikakaginhawa kan mga soldados ninda. Susog sa rekord, sabi ni Soriano, 1,500 baka, 1,200 damulag, asin 500,000 bugkos na paroyan itinao sa pwersa ni Ludovico. Gusto man ngane kutana magkapot nin grupo na makilaban alagad, huli gayod sa kagurangan, si Antonio dai tinugotan kan aki niyang si Ludovico.

Kasabay sa pakikibaka sa lantad, si Arejola nagpublikar nin peryodiko, El Oriente, kan 1900 sa pag'ilusyon sa puso asin boot kan mga Bikolano manongod sa pagsurog sa mga interes pulitika kanbanwaan laban sa nagdadangadang na pagsakop kan mga Amerikano. Ining publikasyon nag'antos pa ngane abot 1902.

Alagad, dawa yaon pa man an bagsik asin kusogboot ni Hen. Arejola sa pakikilaban, an daing ontok na pag'atake kan mga amerikano, an maringis kaining pagtrato sa mga sibilyan, siring pa man an makuring katikapohan sa armas asin pansustento kan tropamg filipino, asin pagherelang-helang kaini, iyo an mga bagay na nagtolod ki Hen. Arejola na magsuko na sana.

Dinulok siya kan duwang opisyal sa hokbong Amerikano, si 1Lt. George Curry asin si 2Lt. George V.H. Mosely kan 9th Cavalry duman pa sa Baliwag, anom na milya an rayo sa Minalabacna mayong kairibang tropa, asin sa lugar na ini pinaki'ulayan siyang sumuko na. Enot pa man ngane kaidto, an tugang niyang padi si Padre Leoncio Arejola, pig'uulayan na siyang tapuson na an pakilaban huli ta masakit nang maray an sitwasyon ninda sa kabukidan.

Kaya kan Marso 31, 1901, si Hen. Arejola, kaiba an 30 opisyal (1 koronel, 3 Tenyente Koronel, 5 major, 21 junior na mga opisyal) asin 800 sa tauhan, nagpasiring sa Nueva Caceres, kaantabay an duwang opisyal na Amerikano, asin nagsuko sa atubangan ni Koronel Edward Moale, CO kan ika-15ng Infantaria kan Estados Unidos. Bitbit nindang mga hamo na ipinag'entrega ninda iyo an 43 na riple, 12 rebolber, asin ginatos na sundang. Sabi ni Soriano, dai pa ngane siya nasuko may naenot nang duwang kolum na nagsuruko na sa mga Amerikano, an mga opisyales kaini may bitbit pang 34 badil.

Si Hen.Arejola pig'alok na magin gobernador sibil kan Ambos Camarines alagad pigmarhay niyang magsayuma. Ngapit, inako niya an trabaho sa Korte bilang eskribano. Maski pa siring, yaon pa an saiyang paglapigot na makamit an independensya kan Filipinas. Mala ta kan siya Presidente kan kaayonan nin mga beteranong rebolusyonaryo (inapod, Veterans of the Revolution Pro-Independence of the Philippines) sinda, sa sarong pagtiripon kan Oktobre 12, 1929, nagpasar resolusyon na pighohorot an Amerika na warasan na an banwaan filipina nin katalingkasan.

Sa Taban, Minalabac

Sa Taban, Minalabac pigkaagan nin sarong marker sa pagromdom kan ika-sanggatos na taon kun kasuarin nagtiripon an dakulang ripondipon nin mga Bikolanong milicias teritoriales sa pamamayo ni Ludovico Arejola asin nagsumpa nin maigot asin maisog na paglaban sa mga mananakop na amerikano. Sa okasyon na ini na nangyari kan Marso 10, 1900, ipigdeklara man si Ludovico Arejola bilang sarong heneral asin pinakahalangkaw na opisyal na mataong direksyon kan kampanya militar kontra sa mga amerikano.

Igdi sa salog nin Taban, nangyari an sobra sa sampolong oras na sagupaan kan mga milicias asin amerikano kun saen sinulo kan mga kagsakyadang amerikano an mga tambobong kan Arejola ta duman nasasaray an ginatos na sakong paroy. An marker napapatindogan sa duwang ibong kaini nin duwang darakulang harigi na maitom sa pagkasulo ta an mga ini harale pa sa nasulong mga tambobong na sinasabing nag'ayaw pirang semana bago nagwara an karaba.

Sa Siyudad nin Naga

Sa Siyudad nin Naga ipigngaran saiya an sarong eskinita nagsasanga sa Kalye Penafrancia haros kahampang kan Kalye Paz (ngonyan Kalye Iglesia na).; An kalyehon na ini may 2.5 metros an lakbang asin mga 75-80 metros an laba. An nasabing koro-kalye halipot asin natapos sa pampang kan Salog Naga. Dakul nagmamasid na dai lamang bagay na an sarong mayong kamugtakan na eskinita iyo an paagi pag'onra ki Ludovico Arejola kun titimbangon an saiyang kalibre asin an dai maarog na rekord niya bilang sarong tunay na Filipino itinao an gabos pati na an rekursos kan saiyang pamilya sa pagsabat sa superior na hokbo kanamerikano. Pero an iba man nagsasabi na maray na ini, harambiling mayo sanang makaromdom.

An pagpangaran nangyari huli sa ri'gon kan Ordinansa Nu. 2001-051 na pig'amaan ni Kgwd. Cecilia V. De Asis; ini napasar kan Agosto 1, 2001.

• Pagsuko ni Ludovico Arejola
• Historya kan Naga
• Pagsakyada kan mga Amerikano
• Si Ludovico asin Tomas Arejola
• An Batalya sa Agdangan, Peb. 25, 1900, istorya ni George R. Clements, sarong soldados sa Co. K kan ika-45 U.S. Volunteer Regiment
• Robosa, Paulix. Istorya kan Laban sa Agdangan