Levon Atabekyan

Անվան այլ կիրառումների համար տես՝ Լևոն Աթաբեկյան (այլ կիրառումներ)

Լևոն Նիկողայոսի Աթաբեկյան (1877, սեպտեմբերի 3(15), Շուշի - 1918, մար­տի 24, Բաքու), հայ բանաստեղծ, բժիշկ, հասարակական գործիչ։

Ծնվել է Շուշիում, սերում է Արցախի Ջրաբերդի շրջանի՝ Կուսապատ գյուղում բնակվող մելիքական տոհմից։ Կրթությունն ստացել է ծննդավայրի ռեալական դպրոցում, այնուհետև ուսումը շարունակել Գերմանիայում՝ հետևելով սոցիալական գիտությունների, Շվեյցարիայում՝ բժշկության։ Բժշկական կրթությունն ստացել է Գերմանիայի մայրաքաղաք Բեռլինի և Շվեյցարիայի Ցյուրիխ քաղաքի համալսարաններում։ 1903 թվականից բժշկական և հասարակական-քաղաքական գործունեություն է ծավալել Բաք­վում, Թիֆլիսում, Երևանում, Գանձակում, Շուշիում և այլուր։ Բաքվում նրա ջանքերով հիմնադրվել է թոքախտավորների առաջին հիվանդանոցը։

Սկզբում եղել է ՀՅԴ անդամ և դրա երիտասարդական-ձախակողմյան թևի պարագլուխը։ Հետո ընդունվել է սոցիալիստ-հեղափոխականների (էսէռների) շարքերը, գլխավորել հայ էսէռների կազմակերպությունը։ Դառնալով էսէռ, այնուհանդերձ պահպանել է ընկերական կապերը նախկին կուսակիցների հետ։ 1909-1912 թթ. ընդհատակյա կուսակցական գործունեության համար ցարական ժանդարմերիան ձերբակալել է նրան։ Արգելափակվել է Դոնի Ռոստովի, Գանձակի, Նովոչերկասկի և Սանկտ Պետերբուրգի բանտերում։ 1917 թվականի փետրվարյան հեղափոխությունից հետո ընտրվել է Անդրկովկասյան կոմիսարիատի, ապա՝ Անդրկովկասյան Սեյմի անդամ, սակայն ժխտական վերաբերմունք ունենալով այդ մարմինների նկատմամբ, չի մասնակցել դրանց աշխատանքներին։

1917 թվականի դեկտեմբերին եղել է Հայոց Ազգային խորհրդի Բաքվի մասնաճյուղի փոխնախագահը, այնուհետև՝ շարքային անդամը։

1918 թվականի մարտին որպես Հայոց Ազգային խորհրդի Բաքվի մասնաճյուղի անդամ մտել է Հաշտարար պատգամավորական խմբի (Աթաբեկյան, ռուս Դենեժկին, թաթար Աղաև) մեջ, որը նպատակ է ունեցել դադարեցնել Բաքվում և համայն Ադրբեջանում ծայր առած ազգամիջյան արյունահեղությունը։ Խմբով շրջել են Բաքվի փողոցներով և հակամարտող կողմերին հորդորել խաղաղությունը վերականգնել։

Երեք ընկերներով զոհվել են 1918 թվականի մար­տի 24-ին Բաքվում, հայկական ջարդերի ժամանակ՝ սպիտակ դրոշը ձեռքին հաշտարար բանախոսի առաքելություն կատարելիս՝ 43 տարեկանում։

1900-ական թվականների սկզբներից գրել է խոհական, քաղաքական քառյակներ, բանաստեղծություններ և ժողովրդական մոտիվներով զրույցներ, որոնք լույս են տեսել պարբերական մամուլում («Բանբեր գրականության և արվեստի», «Գեղարվեստ» և այլն)։ 1913 թվականին Բաքվում լույս է ընծայել իր բանաստեղծությունների ժողովածուն։ Նրա լավագույն գործերից է «Ապստամբություն» պոեմը, որը հրատարակվել է մի քանի անգամ և զետեղվել դասագրքերում։ Գործածել է «Ար­նոլդ» «Էլ­­վենտ», «Էրազ­մոս», «Լ. Ա.», «Սմբա­տ­յան Ս. (Սմբ.)», «Սմբա­տյան Սմբատ», «Րի.» և «Րի­խարդ» ծածկանունները։ Նրա «Ապս­տամ­բու­թյուն» պոեմը հրատարակվել է մի քանի անգամ, զետեղվել դասագրքերում։ Հայրենակիցների հետ նախընտրել է խոսել Ղա­րա­բա­ղի բար­բա­ռով։

• Ղարաբաղը նաւթաշխարհում, «Առողջ կե­անք», Բաքու, 1917։
• Բանաստեղծություններ, Երևան, 1970 («Լաց մի ինիլ»բանաստեղծության մեջ, «Մոր նա­մա­կը», «Չո­բանն ու Կա­րա­բա­շը» պատմ­վածք­նե­րում պատ­կե­րում է Ղա­րա­բա­ղի հա­յու­թյան դա­ռը կյան­քը, աշ­խա­տա­վոր մարդ­կանց առա­քի­նու­թյուն­նե­րը)։

• Բժ. Լե­ւոն Աթա­բէ­կե­ան, «Տա­րազ», Թիֆլիս, 1918 թ., թ. 3-6։
• Աթաբեկյան Լևոն, Բանաստեղծություններ, Երևան, 1970
• Հայկական հարց, հանրագիտարան, Երևան, 1996
• Մելիքյան Ս. Հ., Սոցիալիստ-հեղափոխականները Հայաստանում և Անդրկովկասի հայաշատ քաղաքներում 1900-1920 թվականներին, Երևան, 1997
• Վիրաբյան Արշակ, Գիրք դարերի խորքից, Երևան, 1998
• Գևորգյան Ռիմա, Հայոց կեղծանունների, ծածկանունների բառարան, Երևան, 2001
• Յուշ ամ ատ եա ն Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան, Ալբոմ-ատլաս, Բ. հատոր, 1914-1925, Լոս Անճելըս, 2001
• Հովակիմյան Բախտիար, Հայոց ցեղասպանության նահատակ գործիչների ծածկանունները, Երևան, 2002
• Հայերի կոտորածները Բաքվի և Ելիզավետպոլի նահանգներում, 1918-1920 թթ., պատասխանատու խմբագիր՝ Ամատունի Վիրաբյան, Երևան, 2003
• Ինտերնետային հոդված «Աթա­բե­կյան Լև­ոն Նի­կո­լա­յի», 4 փետրվարի 2005 թ.։
• Հայկական Համառոտ Հանրագիտարան, հ.. 1, Երևան, 1990
• Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հ. 1, երևան, 1974
• Ով ով է, Հայեր, Կենսագրական հանրագիտարան, հ. 1, Ե., 2005

• Հարություն Մինասյան,Օսմանյան կայսրությունում և Թուրքիայի Հանրապետությունում բռնաճնշումների և ցեղասպանության ենթարկված հայ բժիշկներ, Երևան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։