Khun Suwan

คุณสุวรรณ เป็นกวีหญิงในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ประพันธ์บทละครเรื่อง พระมะเหลเถไถ และ อุณรุทร้อยเรื่องรวมถึง เพลงยาวเรื่องหม่อมเป็ดสวรรค์ และเพลงยาวเรื่องพระอาการประชวรกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ

คุณสุวรรณ เกิดเมื่อปี พ.ศ. 2352 ที่อัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม เป็นธิดาของพระยาอุไทยธรรม (กลาง ณ บางช้าง) กับคุณหญิงน่วม (สกุลเดิม วสุธาร) ทั้ง 2 ท่านมีบุตรธิดารวม 8 คน ดังนี้;

• บุตรชื่อ กุญ เป็นพระยามหิศรราชสัมพันธ์ ผู้ว่าราชการเมืองสมุทรสงคราม
• ธิดาชื่อ ขำ ทำราชการฝ่ายใน เป็นปลัดเจ้าคุณพระตำหนักใหม่ (เรียกว่าคุณปลัดใหญ่)
• บุตรชื่อ นุช ไม่ปรากฏข้อมูล
• บุตรชื่อ ครุฑ ไม่ปรากฏข้อมูล
• ธิดาชื่อ ผัน ไม่ปรากฏข้อมูล
• ธิดาชื่อ ภาพ เป็นหม่อมห้ามในกรมหลวงสรรพศิลป์ปรีชา
• ธิดาชื่อ สุวรรณ ทำราชการฝ่ายใน
• ธิดาชื่อ ศรี ภรรยาพระสุริยภักดี (สนิท)

เมื่อเจริญวัย บิดามารดา จึงได้ถวายตัวให้รับราชการฝ่ายใน สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ กล่าวว่าคุณสุวรรณ "มีอุปนิสัยใจรักการแต่งกลอนมาแต่ยังเด็ก ได้ถวายตัวทำราชการฝ่ายในตามเหล่าสกุล เมื่อรัชกาลที่ 3 อยู่ที่ตำหนักพระเจ้าลูกเธอกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ"

คุณสุวรรณได้แต่งเพลงยาวทำนองเป็นจดหมายเหตุบันทึกเหตุการณ์ขึ้น 2 เรื่องคือ เพลงยาวเรื่องหม่อมเป็ดสวรรค์ และเพลงยาวเรื่องพระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ เพลงยาว 2 เรื่องนี้มีการบันทึกเรื่องราวของหญิงชาววังไว้เป็นอย่างดี รวมถึง "การเล่นเพื่อน" ของหญิงชาววังด้วย

ต่อมาเมื่อ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพสิ้นพระชนม์ลงในปี พ.ศ. 2388 ยังเป็นผลให้ข้าหลวงในพระตำหนักต้องย้ายออกจากพระตำหนักแดงตามธรรมเนียม ขณะนั้นคุณสุวรรณอายุได้ 36 ปี แต่ไม่ปรากฏทำงานในตำแหน่งใด พำนักอยู่ในเรือนนอกในฝ่ายใน ยังคงได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดปีละ 1 ชั่ง กับ 5 ตำลึง

จนในสมัยรัชกาลที่ 4 คุณสุวรรณป่วยเป็น "พิกลจริต" ได้ลาออกจากราชการ กระนั้นยังได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดปีละ 5 ตำลึง พำนักกับคุณเขียน ธิดาคุณศรี และถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2418 สิริอายุได้ 67 ปี ต้นรัชกาลที่ 5 ในการนี้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานหีบทองทึบใส่ศพเป็นเกียรติยศ

ผลงานประพันธ์ของคุณสุวรรณ เท่าที่พบและได้รับการยอมรับ มีเพียง 4 เรื่อง คือ

• กลอนเพลงยาวเรื่องหม่อมเป็ดสวรรค์
• กลอนเพลงยาวเรื่องพระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ
• บทละครเรื่องพระมะเหลเถไถ
• บทละครเรื่องอุณรุทร้อยเรื่อง

ใน 2 เรื่องหลัง กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงกล่าวว่า "เป็นบทบ้าแต่งมิใช่บทละครอย่างปรกติ"

บทละครเรื่องพระมะเหลเถไถ มีความแปลกคือ คุณสุวรรณแต่งเป็นภาษาบ้าง ไม่เป็นภาษาบ้างปนกันไปแต่ต้นจนปลาย แต่ใครอ่านก็เข้าใจความได้ตลอดเรื่อง ส่วนบทละครอุณรุทร้อยเรื่องนั้น คุณสุวรรณเกณฑ์ตัวบทละครเรื่องต่าง ๆ มารวมในเรื่องเดียวกัน มีกระบวนความค่อนข้างเลอะ แต่สำนวนกลอนและการแสดงความรู้เรื่องละครต่าง ๆ กว้างขวาง...แต่มีอยู่บท 1 ในอุณรุทร้อยเรื่องของคุณสุวรรณซึ่งควรสรรเสริญในกระบวนความว่าเป็นความคิดแปลกดี คือ บทจำแลงตัว

นอกจากบทละคร 4 เรื่องข้างต้นยังปรากฏต้นฉบับสมุดไทยที่ระบุผู้แต่งคือคุณสุวรรณ ในหอสมุดแห่งชาติ คือ

• บทละครเรื่องพระเอ็ดยง
• บทละครเรื่องพระพิรุณ

แต่อย่างไรก็ตาม ยังไม่เป็นการยืนยันว่าเป็นผลงานของคุณสุวรรณจริงหรือไม่