Karol Levittoux

Karol Levittoux (ur. 1820 prawdopodobnie w Kumelsku koło Kolna, zm. 7 lipca 1841 w Warszawie) – polski działacz niepodległościowy, student kursów prawniczych w Warszawie. Karol był synem Piotra Levittoux-Desnouettes, francuskiego sierżanta, osiadłego w Polsce w 1813.

Uczeń i absolwent pijarskiego gimnazjum łukowskiego, słuchacz kursów pedagogicznych w Warszawie. W 1839 roku założył w Łukowie Związek Patriotyczny, którego działalność polegała na pracy samokształceniowej i agitacji, będąc częścią składową Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Z jego inicjatywy powstał też podobny związek w Chełmie.

Biorący udział w sprzysiężeniach zostali oskarżeni o dążenie do wywołania powstania zbrojnego, utworzenie rządu republikańskiego oraz zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów. Sprzysiężenie zostało wykryte na skutek zeznań złożonych przez nauczyciela szkoły elementarnej w Łukowie Jana Thierbacha. Levittoux po aresztowaniu w 1841 przebywał kilka miesięcy w warszawskiej cytadeli. Brutalne śledztwo po nieudanej próbie ucieczki doprowadziło go do popełnienia samobójstwa. Levittoux podpalił siennik i zginął w ogniu. Nie chciał wydać swoich towarzyszy. Stał się symbolem niezłomnej postawy i poświęcenia za ojczyznę.

Bolesław Limanowski tak przedstawia bieg wydarzeń:

Armia szpiegów pod dowództwem słynnego Abramowicza napadała na domy, dwory i, znalazłszy jakąś książkę zakazaną lub jaką inną poszlakę, więziła i odsyłała do cytadeli. (...) Tak było w 1841 r., kiedy wykryto związek młodzieży szkolnej w Łukowie. Przywieziono wówczas około 200 młodzieńców. Młodzież trzymała się dzielnie i nic z niej wydobyć nie można było. Kierownikiem tego związku był Karol Levittoux, wielkiego hartu i niezwykłych zdolności młodzieniec. Dostał on 2 tysiące pałek, co dwa dni po 400, był głodzony, nie dawano mu spać, ale wszystko to wytrzymał i nikogo nie wydał. Z powodu zaślubin następcy Mikołaja wystarano się o uwolnienie młodzieży łukowskiej, ale z tej łaski wyłączono Levittoux. Wówczas starano się ułatwić mu ucieczkę i w grzbiecie książki wraz z listem, kluczem [szyfrem] pisanym, przysłano piłkę do przerzynania krat. Przy rewizji więźniów, która odbywała się często, wpadły one w ręce żandarmów. Rozpoczęły się więc nowe badania [przesłuchania] i nowe męczarnie. Levittoux, osłabiony na ciele i czując w sobie słabnącego ducha, z obawy, aby nie wydał nikogo, podpalił swoje łózko i na nim życie zakończył. Było to ostatnich dni lipca 1841 r. Od tego czasu zaprzestano dawać światło więźniom.

Cyprian Kamil Norwid w liście do Zygmunta Krasińskiego tak opisywał śmierć Levittoux:

...kląkł na łóżku z twardych desek powrozami słomianymi okręconych – pod one deseczki świecę postawił; wolno zapaliły się powrozy kręcone ze słomy. Jak wieczność długo musiały się rozżarzać, nim zaczęły śmierć zadawać. Kilka godzin ujść musiało nim to łóżko – w stos się przeobraziło i to raczej węglem niż płomieni. Znaleziono go na kolanach z piersią i twarzą zwęgloną, bez życia wpół opadłym...

Czyn Karola Levittoux zainspirował poetów: Norwida (Burza (I)) i Władysława Syrokomlę (Karol Levittoux), Mieczysława Romanowskiego (Śmierć Levittoux) oraz malarza Antoniego Kozakiewicza.

Postaci tej poświęcony jest także utwór Jerzego Czecha pt. Karol Levittoux, wykonywany przez Przemysława Gintrowskiego do jego własnej melodii (utwór wszedł w skład programu "Kamienie").

• Imię Karola Levittoux nosi jedna z ulic wewnątrz warszawskiej Cytadeli.
• Tablica pamiątkowa na szczytowej ścianie pałacu Działyńskich przy al. „Solidarności” 74a w Warszawie, odsłonięta w 1966.
• W Łukowie organizowany jest coroczny Memoriał Piłki Siatkowej im. Karola Levittoux. W zawodach biorą udział najlepsze amatorskie zespoły z całej Polski. 10 maja 2014 roku, podczas pierwszego dnia kolejnej edycji memoriału, została odsłonięta pamiątkowa tablica wraz z kamieniem, która znajduje się w parku miejskim.

Młodszym bratem Karola był dr Henryk Levittoux, warszawski lekarz i przyrodnik, który pozował Janowi Matejce do obrazu Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem.

W czasie przewrotu majowego w 1926 r. jedną z ofiar był student i członek Korporacji Akademickiej Chrobatia – Karol Levittoux, stryjeczny wnuk słynnego konspiratora, najprawdopodobniej zabity przez oddziały wierne Piłsudskiemu.

• Polski Słownik Biograficzny, Tom XVII, str. 196 i n.
• "Demokrata Polski" 1844, nr. 19, str. 91