Johannes de Ridder

Ds. Johannes de Ridder (Rotterdam, Nederland, 9 Oktober 1833 – Standerton, Transvaal, 30 Oktober 1896) was ’n Suid-Afrikaanse onderwyser van Nederlandse herkoms, predikant in die Gereformeerde Kerk en die stamvader van die klein familie De Ridder, van wie die argitek Johan de Ridder, ’n kleinseun van Johannes de Ridder, moontlik die bekendste lid was.

Johannes de Ridder was die seun van Arie de Ridder en Jacoba van Zante. Dis nie bekend hoeveel kinders die egpaar gehad het nie, maar nog 'n seun, Thomas (Rotterdam, 14 Oktober 1835 – Bethulie, 2 Augustus 1916), het ook na Suid-Afrika geëmigreer. Uit Thomas de Ridder se huwelik met Heiltje Elisabeth Oosthuizen (1836–1880), 'n weduwee wat toe reeds twee kinders gehad het, is sewe kinders gebore. Ná haar dood is hy met Anna Catharina Koekemoer getroud.

De Ridder het in sy geboortestad grootgeword en hom daar as onderwyser bekwaam met ’n tweede of hoofonderwysersrang. Hy het in 1857 na Suid-Afrika gekom en ses jaar later met Martha Magdalena Jacoba du Plessis (12 Maart 1846 – 5 Desember 1900) getrou. Uit hierdie huwelik is 10 kinders gebore: Arie, Jan Albertus, Catharina Cornelia Eloff (eggenote van Jan Eloff), Johannes de Ridder, Jacoba Wood, Hendrik, Martha Magdalena, Thomas, Paul Kruger en Susanna Catharina.

Johannes de Ridder se kinders was:

1. Arie (Hartebeestfontein, Kaap, 24 Augustus 1866 – Zeerust, 13 September 1921)
2. Jan Albertus (1 Mei 1868 – 23 Julie 1914)
3. Catharina Cornelia Eloff (12 Januarie 1870 – 1927, eggenote van Jan Eloff, wie se broer Ryk Freek Eloff 'n skoonseun van pres. Paul Kruger was)
4. Johannes de Ridder (12 November 1871 – 31 Januarie 1937)
5. Jacoba Wood (20 Maart 1873 – 1933, eggenote van Jan Hendrik Wood)
6. Hendrik (10 Januarie 1875 – 4 Februarie 1875)
7. Martha Magdalena (8 September 1876 – onbekend, getroud met Hendrik van Wyk en daarna Jan Heystek)
8. Thomas (22 Maart 1880 – 26 Oktober 1880)
9. Paul Kruger (9 Julie 1883 – 5 Junie 1884)
10. Susanna Catharina (29 April 1885 – 1911)

Aanvanklik het hy onderwys aan boerekinders op plase in die distrik Albert (Burgersdorp) gegee. Blykbaar het lidmate van die plaaslike Gereformeerde kerk waardering vir sy werk gehad, want toe prof. Jan Lion Cachet in 1875 as dosent aan die Teologiese Skool Burgersdorp bedank om ’n beroep aan te neem as leraar van die Gereformeerde kerk Philipstown, het die kuratore van die skool hom genader om onderrig aan die laer klasse te gee. Die skool het sy trek van die plaas Badsfontein na die dorp betaal en hom ’n vergoeding van £250 per paar plus gratis huisvesting aangebied. Byna 18 maande lank, tot einde 1877, vervul hy die betrekking van assistent.

De Ridder het vroeër reeds probeer om onderwyser op die dorp te word, want op 15 Junie 1869 het die Gereformeerde kerkraad aandag geskenk aan 'n versoek van hom nadat hy verlof gevra het om gebruik te maak van die konsistorie vir 'n Vrye Christelike Skool onder toesig van die voorsitter (predikant). Dit is vir ses maande aan hom verleen op voorwaarde dat alles onbeskadig terugbesorg word. Tot in daardie stadium het die nege jaar oue kerk nog nie aandag aan die stigting van skole geskenk nie. Dit het egter nie lank daarna nie wel gebeur, want op die vergadering van 30 September 1870 het ds. Cachet die kerkraad toegespreek oor die skool onder leiding van meester De Ridder met die doel om planne te beraam om die skool uit te brei, veral omdat die Hollandse skool op Middelburg, Kaap, so goed vooruitgegaan het. Hy hetook verlof gevra om die gemeente toe te spreek oor hierdie saak. Dit het gebeur, want op 1 Oktober is 'n byeenkoms van die gemeente saam met die kerkraad gehou en toe het ds. Cachet inderdaad 'n plan voorgelê om die skool uit te brei en 'n gemeenteskool daarvan te maak. Vir hierdie doel sou voorlopig £200 per jaar nodig wees. Die skool sou dan in drie klasse verdeel word en die betalings sal wees vir die eersteklas 8 s., vir die tweede 10 s. en vir die derde 12 s. per maand.

Die plan het byval gevind, want die kerkraadslede het onderneem om met die gemeente te spreek om hulle kinders in die skool te plaas of om ook iets by te dra; ook sou die kerkraad sorg dat albei leraars (die ander was ds. Dirk Postma) vóór die laaste Sondag in Oktober bekendmaak hoeveel geld daarvoor beloof is en hoeveel kinders na die skool sou kom. En as die getal dit regverdig het, kon di. Postma en Cachet die skool laat begin tot die kerkraad by sy eerste sitting self handelend kon optree. Ds. Cachet het ook nog by die geleentheid die gemeente opgewek om iets by te dra vir die traktement van meester De Ridder.

Hierdie skoolaksie het egter nie lank voortgeduur nie, want reeds op die vergadering van 25 November 1870 het die skoolkommissie by monde van ds. Cachet gerapporteer dat die skool nie verder voortgesit kon word nie en dat daar nog 'n tekort van £25 bestaan het op die traktement van meester De Ridder. Hierdie rapport is ook aan die gemeente voorgelê en daar is onomwonde verklaar dat die Hollandse Skool gestaak moes word weens gebrek aan ondersteuning. Hierna het meester De Ridder blykbaar vir eers na die plaasskole teruggekeer tot hy in 1875 of '76 na die Teologiese Skool as assistent gegaan het.

De Ridder se werk aan die Teologiese Skool het die begeerte by hom laat ontstaan om predikant te word. Hy was 43 jaar oud toe hy by die Algemene Vergadering aansoek doen om kragtens Art. 8 van die Kerkorde predikant te word. Omdat dit afgewys is, was al raad om verder te studeer. Drie maande nadat sy dienstyd as assistent geëindig het, skryf hy hom as teologiese student aan die skool in. Hy het sertifikate voorgelê – een as hoofonderwyser, nog een as godsdiensonderwyser in die NG Kerk. Vir die kuratore van die Skool was dit genoegsaam om De Ridder van die admissie-eksamen vry te stel, buiten Engels, wat ontbreek het. Hy het kort daarna ’n Engelsvraestel geskryf, waarna hy toegelaat is. ’n Jaar later het hy gevra dat die voorgeskrewe stukke in die "doode talen" aan hom gegee word omdat hy reeds in 1879 die proponentseksamen wou aflê. Toe die tyd aanbreek, het hy egter self besef hy sou nog ’n jaar nodig hê.

Volgens Petrus Kruger was hierdie episode ’n wending in die GKSA se teologiese onderrig: "Vroeër het die dosent sy student vir eksaminering gebring wanneer hy gemeen het dat daar genoeg vordering was. Hierdie student het vanweë ywerige roepingsbesef gemeen hy (kon) self sy vorderingstempo bepaal. Die gevolg van hierdie tikkie voortvarendheid was dat hy ekstra boeke in Latyn moes bywerk. Teen 1880 het hierdie kort, skraal man, met ’n kaal voorhoof, die teologiese (studie) onder die knie gekry. Hy is beskou as talentvol, 'niet ontbloot van gaven', met ’n ferm stem."

Op 6 Mei 1880 is hy tot proponent toegelaat en het predikant van die Rustenburg geword toe hy al 46 jaar oud was. Hy was die gemeente se vierde leraar, ná di. Dirk Postma (1859–1866), Jan Lion Cachet (1868–1869) en Louw du Plessis (1872–1880). Hy sou 16 jaar lank hier die Woord verkondig tot aan sy dood in 1896, toe hy opgevolg is deur ds. Dirk Postma jr. (1897–1905), wat op sy beurt opgevolg is ds. Louis Vorster (1905–1920). Op 12 Januarie 1889 het ds. De Ridder die Gereformeerde kerk Pietersburg gestig toe hy tesame met ouderlinge H.J. Smit en C.B. Swanepoel van Waterberg na Pietersburg gegaan het. Vir dié geleentheid is die pakhuis van ou Moschke in die hande gekry. (Die pakhuis het nog met die eeufeesviering van die Gereformeerde Kerkverband in 1959 agter die winkel African Stores gestaan.)

Hy was ook, enkele maande voor sy dood, betrokke by die stigting van die eerste tweede Gereformeerde kerk aan die Witwatersrand. Op die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk van die Zuid-Afrikaansche Republiek wat op 16 Maart 1896 en volgende dae op Heidelberg, Transvaal, sitting geneem het, is toestemming verleen om twee gemeentes op die Rand af te stig, naamlik dié van Krugersdorp en dié van Johannesburg. Op 25 April 1896 is toe afgestig van Rustenburg die Gereformeerde kerk Krugersdorp in teenwoordigheid van die volgende deputate: ds. De Ridder, ouderlinge H.P. Steyn en A. Venter (Rustenburg), ds. J.L. Murray en ouderlinge. J.A. Bezuidenhout en G.A. van der Walt (Potchefstroom). Die gemeente is in twee wyke verdeel, naamlik Hekpoort en Hoogeveld, en dit het gestrek oor Krugersdorp tot by Die Moot na die noorde; oor Randfontein en omgewing weswaarts tot by Stenekoppies en Manhaarrand.

Ds. De Ridder was 'n "ywerige, getroue en geliefde herder". Sy preke was ernstig, weldeurdag en opbouend: hy was leersaam in katkisasie, van "zachtmoedige wandel". Nadat krankheid hom oorval het, kon hy in die laaste jaar van sy lewe net met pyn sy diens verrig. Begin Oktober het die kerkraad hom twee maande verlof gegee, waarna hy na Standerton vertrek het. Volgens sommige bronne het hy sy demissie op Rustenburg aanvaar om 'n beroep na die Gereformeerde kerk Standerton aan te neem, alwaar hy in die amp oorlede is. Daar by sy skoonseun, Jan Eloff, wat getroud was met ds. De Ridder se dogter Catharina Cornelia (1870–1927), is hy op 30 Oktober 1896 oorlede.

• (af) Jooste, prof. dr. J.P. 1960. "Oorsig van die geskiedenis van die Gereformeerde Kerk Burgersdorp". In: Die Gereformeerde Kerk, Burgersdorp. Gedenkalbum by geleentheid van die Eeufees 22-24 Januarie 1960. Burgersdorp: Kerkraad van die Gereformeerde kerk.
• (af) Kruger, Petrus. s.j. Die Teologiese Skool Potchefstroom 1869–1919: ’n Kort Kerkhistoriese Studie.
• (af) Van der Vyver, dr. G.C.P. 1969. My erfenis is vir my mooi. Potchefstroom: Kalvyn Jubileum Boekefonds.