Quick Facts
TaurusBiography
Язэп Найдзюк, Юзаф Александровіч (12/15 мая 1909, в. Бойдаты Ваўкавыскага павета, цяпер Ваўкавыскі раён — 14 лютага 1984, Інаўроцлаў) — беларускі нацыянальны дзеяч, выдавец і друкар.
Біяграфічны нарыс
Вучыўся ў сярэдняй школе ў Бойдатах і Вярэйках Ваўкавыскага павета. Пасля сканчэння школы (1923) паступіў у Ваўкавыскую настаўніцкую семінарыю, аднак з фінансавых прычын быў вымушаны перапыніць навучанне. Увосень 1925 перабраўся ў Вільню, напачатку працаваў на транспарце. Як вольны слухач, навучаўся на гістарычным факультэце Віленскага ўніверсітэта. Далучыўся да беларускага нацыянальнага руху, чаму спрыялі беларускія дзячаы ў Вільні Ф. Ярэміч і А. Станкевіч. Працаваў друкаром у Беларускай друкарні імя Ф. Скарыны, хутка стаў яе дырэктарам (1926—1941). Належаў да БХД. Рэдагаваў часопіс «Шлях моладзі» (1929-39), адзін з найбольш папулярных у Заходняй Беларусі. Часопіс быў зачынены польскімі ўладамі, у жніўні 1939 рэдактар Я. Найдзюк, выдаўцы і члены рэдакцыйнай калегіі арыштаваныя і зняволеныя ў Бяроза-Картузскі канцэнтрацыйны лагер. Вызвалены пасля заняцця Бярозы часцямі Чырвонай Арміі (верасень 1939), вярнуўся ў Вільню, працягваючы працу ў беларускіх нацыянальных арганізацыях, таксама пасля перадачы Вільні савецкім урадам Літве. Аўтар папулярнага нарысу гісторыі Беларусі «Беларусь учора і сяння» (1940, лацінкай).
У час II сусветнай вайны з восені 1941 жыў у Мінску, працаваў у школьным інспектараце. Спачатку займаўся выданнем часопіса «Беларуская школа», які меў кампенсаваць нястачу дазволеных акупацыйнымі ўладамі падручнікаў. З канца 1942 стаў тэхнічным кіраўніком «Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі ў Менску» (ВШПЛМ), супрацоўнічаў з мінскімі газетамі. Быў намеснікам члена Галоўнай рады Беларускай народнай самапомачы. У 1943 (на вокладцы 1944) у Мінску было выпушчана (кірылічным шрыфтам) 2-е, значна пашыранае, выданне кнігі «Беларусь учора і сяння», якая ў 1944 выкарыстоўвалася як падручнік у школах на тэрыторыі Генеральнай акругі Беларусь.
Улетку 1944 выехаў у Германію, жонка з дзецьмі засталася ў Беларусі. Пасля вайны Я. Найдзюк, хаваючыся ад савецкай дзяржбяспекі, пераехаў у Польшчу дзе жыў у Інаўроцлаве пад імем Юзафа Александровіча. Ад 7 чэрвеня 1945 працаваў у Куяўскай друкарні ў Інаўроцлаве, у перыяд (1955—1971) — яе дырэктарам. Быў вядомым у горадзе спецыялістам-паліграфістам. Займаўся мясцовым краязнаўствам («Inowroclaw i okolice»). Пісаў артыкулы ў беларускую эмігранцкую прэсу, сувязь з беларускім рухам падтрымліваў праз свайго брата Чэслава Найдзюка, які жыў у Амерыцы. Вёў ліставанне з Л. Геніюш, Ю. Туронкам, К. Грынкевічам і інш. Аўтар некролагаў, ўспамінаў, захаваліся дзённікі Юзафа Александровіча, а таксама папулярны падручнік гісторыі Беларусі для моладзі «Пазнавайма гісторыю беларускага народу» (напіс. 1960-я, застаўся ў рукапісе).
Ушанаванне памяці
На 20-я ўгодкі (14.2.2004) смерці грамадскасць Інаўроцлава ўшанавала яго памяць адкрыццём памятнай шыльды на друкарні, імшой у касцеле касцёле Св. Юзафа, навукова-папулярнай сесіяй («Józef Aleksandrowicz — Jazep Najdziuk (1909—1984). Osoba i dzieło») і выстаўкай прысвечанай Язэпу Найдзюку (Юзафу Александровічу). На мерапрыемствах прысутнічалі: генеральны консул Рэспублікі Беларусь у Гданьску Міхаіл Аляксейчык, прадстаўнік беларусаў у Польшчы, знаёмы з Я. Найдзюком — Сакрат Яновіч, таксама знаёмы з Я. Найдзюком прафесар Мікола Давідзюк з Лодзі, прадстаўніца беларусаў Вільні Людвіка Кардзіс-Вітушкава, дочкі Я. Найдзюка — Луцыя Харытон з унукам Андрэем з Вільні і Люцына Александровіч-Пендзіхова з сынам Марцінам з Беластока, а таксама А. Латышонак, Ю. Туронак, З. Бартосік і інш.
Бібліяграфія
- Беларусь учора і сяньня. Вільня, 1940 (разам з І. Касяком; 2-е выд., Мн., 1944; 3-е выд. , Мн., 1993 ISBN 5-343-01458-5)
- Беларуская друкарня імя Францішка Скарыны ў Вільні (1926—1940). Лёндан, 1991.
Зноскі
- ↑ Часам падаецца в. Байдаты або в. Рэпля — гэта памылковая інфармацыя.
- ↑ Кніга Я. Найдзюка выйшла пад рэдакцыяй I. Сівіцы, польскага немца, работніка аддзела культуры і палітыкі генеральнага камісара Беларусі. І. Сівіца паправіў тэкст у кірунку, які адпавядаў нямецкай акупацыйнай палітыцы.
- ↑ Pamięci Józefa Aleksandrowicza // Сайт inowroclaw.info.p
- ↑ Józef Aleksandrowicz-Jazep Najdziuk // Мемарыяльная шыльда ў Інаўроцлаве
Літаратура
- Глагоўская Л. Ушанаваньні ў Інаўроцлаве // Czasopis, 03/2004;
- Маракоў Л. У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2. — Смаленск, 2003.;
- Туронак Ю. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн:, 2002;
- ЭГБ, т. 5.
- Turonek J. Współczesny Skaryna // Czasopis. 2004. № 2.