Jacobus Frederik Botha

Jacobus Frederik Botha die oue (Kaapkolonie – Humpata, Angola, Januarie 1915), was 'n bemiddelde boer en leier van die derde en laaste Dorslandtrek.

Sy geboortedatum is vergete en van sy jeugjare is niks bekend nie, maar hy bevind hom teen 1864 in Soutpansberg. Op 24 April 1877 verlaat hy sy plaas en trek met agt families in agt waens van Daniël Robbertse se plaas Dwarsspruit na die Krokodilrivier om hom by ander trekkers aan te sluit. Die trek verloop voorspoedig tot by die eerste waterplek, Tlabala, en vertoef daar terwyl Botha die pad op die spoor van vorige trekkers verken tot by Inkuane. Hy kom onder die besef van hul teenspoed en laat gevolglik vier waens met twee spanne osse trek tot by die volgende waterplek. Daarna laat hy die oorblywende vier haal. So word Inkuane, Tlakane en eindelik Meersrivier bereik.

Hy lei sy mense sonder noemenswaardige verliese verder na Sibbetonsdrif, waar hy hulle nie meer bymekaar kon hou nie en hulle groepe vorm en hul by ander leiers aansluit. Hulle dwaal hierna in die streek suid van die Okavangorivier rond, verduur nood en ellende en ly swaar verliese totdat al die oorlewende trekkers in Februarie 1878 op Leeuwpan bymekaarkom, die beweging herorganiseer en Botha tot algemene kommandant kies.

Hy laat trekregulasies opstel en stuur verkenners uit wat eindelik die fonteine op Otjitunduna ontdek, waar die trekkers 'n tydelike nedersetting, Rusplaas, stig. Botha beywer hom onvermoeid vir die saak van die trekkers, laat die voorrade haal wat van Kaapstad na Walvisbaai gestuur is om hul ellende te lenig, en onderhandel met W.C. Palgrave en andere om 'n geskikte nedersettingsgebied te verkry. Toe sy pogings faal, stuur hy W.W. Jordan as onderhandelaar na die Portugese goewerneur en verkry van hom toestemming dat die trekkers hulle op Humpata kan vestig.

Botha trek met 55 gesinne en 61 waens oor die Kunenerivier en kom op 4 Januarie 1881 op Humpata aan. Daar word 'n nedersetting gestig waarvan hy landdros is tot sy dood.

Botha was, volgens prof. G.P.J. Trümpelmann in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, ongetwyfeld die bekwaamste leier van die Dorslandtrekkers en hy is as kommandant gekies vanweë die agting wat hy geniet het. In sy optrede was hy altyd besadig, ferm en onbaatsugtig. Hy het getrek ter wille van sy geloof en sy politieke beginsel om nie onder die Britse vlag te leef nie.

Botha was getroud met Maria Aletta Grobler van die Kaapkolonie en het vier kinders gehad. In 1881 het sy vyftienjarige dogter Jacomina met doe Portugese bevelhebber van die pos, kol. Artur da Peiva, in die huwelik getree.

• (af) Krüger, prof. D.W. (hoofred. tot 1972) en Beyers, C.J. (hoofred. sedert 1973). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, namens die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.