Humbertus

Humbertus of Hugo (1e helft 11e eeuw - 1086), was een middeleeuws geestelijke en kerkenbouwer die als proost verbonden was aan het kapittel van Sint-Servaas in Maastricht en het kapittel van Sint-Lambertus in Luik. Tevens was hij aartsdiaken van Texandrië (aartsdiakonaat Brabant).

Tot 1988 was er over het leven van proost Humbertus vrij weinig bekend. De belangrijkste bron was Jocundus, een Franse Benedictijn die ten tijde van Humbertus de legende van Sint-Servaas opnieuw op schrift stelde. Op 8 juni 1988 werd bij archeologische opgravingen in de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht het graf gevonden van Humbertus. Op de rand van de sarcofaag, uit Nivelsteiner zandsteen, stond een tekst gebeiteld en in het graf zelf werd een loden grafkruis gevonden met een levensbeschrijving van Humbertus. Bij de restauratie en herinrichting van de kerk is het graf van Humbertus zichtbaar gemaakt. Het grafkruis bevindt zich in de Schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek. Het bestaat uit een 5 mm dikke loden plaat in de vorm van een Grieks kruis en is het grootste grafkruis ooit gevonden (afmetingen 40 x 37 cm). Het kruis bevat 20 regels ingegraveerde tekst, geschreven in een mengeling van kleinkapitalen en majuskels. De tekst beschrijft voornamelijk Humbertus' werkzaamheden in de Sint-Servaaskerk. Over zijn verrichtingen in Luik wordt niet gerept.

Op het grafkruis van Humbertus wordt hij omschreven als "een aanzienlijk man". Humbertus, die ook onder zijn bijnaam Hugo bekendstond, verbeterde de financiële positie van het kapittel van Sint-Servaas door prebenden te stichten. Een belangrijke gebeurtenis was de verheffing van de relieken van de Maastrichtse bisschoppen Monulfus en Gondulfus, een gebeurtenis die een nieuwe devotie (en nieuwe pelgrimsstromen) op gang bracht. Waarschijnlijk was het Humbertus die omstreeks 1065 de Franse monnik Jocundus van de Abdij van Fleury uitnodigde een nieuwe vita over het leven van Sint-Servaas te schrijven, de Actus Sancti Servatii. Volgens Jocundus beschermde Humbertus hem tegen de bisschop van Utrecht, Willem van Gelre, die de broer van de proost beschuldigde van moord op een familielid.

Het grafkruis vermeldt niets over Humbertus' activiteiten als proost van het Sint-Lambertuskapittel in Luik en als aartsdiaken van Texandrië. Wel wordt hij in een schrijven van prins-bisschop Diederik van Beieren vermeld als proost van de kathedrale kerk van Luik.

Humbertus overleed op 2 mei 1086 en werd in de Sint-Servaaskerk te Maastricht begraven in medio ecclesiae (in de as van het kerkschip). Aangezien in de grafkist resten van bloemen zijn gevonden die in juni of juli bloeien, kan daaruit worden afgeleid dat het lichaam van de proost zes tot acht weken opgebaard heeft gelegen in de kist, waarbij regelmatig de bloemen ververst werden. Daaruit kan worden geconcludeerd dat mensen van heinde en verre kwamen om van Humbertus afscheid te nemen.

De cenotaaf van Monulfus en Gondulfus in de oostcrypte

Een van Humbertus' voorgangers, proost Geldulfus, was aan het begin van de 11e eeuw begonnen met de bouw van een grote nieuwe kerk op het graf van Sint-Servaas. Deze kerk was in 1039 in aanwezigheid van keizer Hendrik III ingewijd. Humbertus voltooide het werk van Geldulfus en verving tevens diens ambitieuze maar onpraktische transept (met polygonale uiteinden) door een meer functioneel, rechthoekig transept. In de crypte vernieuwde Humbertus het graf van Karel van Neder-Lotharingen. Verder bouwde hij de kloostergang, de sacristie, de kloosterschool en de stiftskapel. Die laatste, tegenwoordig meestal Dubbelkapel genoemd, is in min of meer ongewijzigde staat bewaard gebleven en is thans in gebruik als schatkamer. Ook liet Humbertus het interieur van de kerk verfraaien met schilderingen, een ciborie bij het altaar van Sint-Servaas, een cenotaaf voor de heilige bisschoppen Monulfus en Gondulfus in het midden van de kerk (eveneens bewaard gebleven), en een veelheid aan paramenten en liturgische gebruiksvoorwerpen.

Volgens het grafkruis bleven zijn werkzaamheden in Maastricht door zijn dood onvoltooid.

• Cenotaaf van Monulfus en Gondulfus
• Dubbelkapel (Maastricht)
• Westwerk van de Sint-Servaasbasiliek
• Crypten van de Sint-Servaasbasiliek