Habib bay Köçarli

Köçərli Həbib bəy Kərim bəy oğlu (1890-?) — rejissor, aktyor, incəsənət xadimi

Həbib bəy Kərim bəy oğlu 1890-cı ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Şuşa real məktəbini bitirmişdi. Tiflis 1-ci gimnaziyaya daxil olub, 1913-cü ildə tamamlamışdı. Almaniyanın Leypsiq şəhərində kommersiya institutunda təhsilini davam etdirmişdi.

Həbib bəy Köçərli teatr həvəskarı idi. Həm Tiflis, həm də Şuşa teatrına öz töhfəsini vermişdi.

Teatrşünas Abbas Hacıyev onun haqqında yazır: "Həbib bəy KöçərliTiflisdəaktyorvərejissorkimiböyükşöhrət tapmışdı.O, savadlı,dünyagörüşüngenişliyi,həyata,bədiiəsərə,onunsəhnətəcəssümünəorjinalbaxışı,incəzövqüvəhəssaslığıiləTiflisAzərbaycanartistlərininçoxundanfərqlənirdi.O,rus,gürcü,tatarvəerməniaktyorlarıiləəlaqəsaxlayır,realist-romantiktəcrübəniyayır,müxtəlifsəpkiliəsərlərdəbacarıqla,özünəməxsus üslublaoynayabilirvəonun təbini,səhnəistedadıədəbmühittərəfindənqiymətləndirilirdi".

Abbas Hacıyev Həbib Köçərlinin Tiflisdəki teatr fəaliyyətinin 1905-ci ildən başlandığını göstərir: "1905-ciil inqilabındansonraTiflisAzərbaycanteatrımündəricəsi,hərhansıəsərintəcəssümünüverəbilməkimkanıngenişliyiiləZaqafqaziyateatrlarınınçoxundanfərqlənirdi.Çünkibuteatrdagüclüaktyorlar-MirzəliAbbasov,Əşrəf Yüzbaşov,Mirseyfəddin Kirmanşahlı,HəbibKöçərli,Mustafa Mərdanov,İbrahim İsfahanlı,Göyərçin xanım,Əlibala Şahsabahlı, Əli Qurbanov,Ələkbər Seyfi, Əhməd Salahlı,Möhsün Sənani vəonlarcabaşqasəhnəvurğunlarıfəaliyyətgöstərirlər.Onlarfaciə,dram,komediyavəmusiqilioperattalardaeynimüvəfəqiyyətləçıxışedir,ümumxalqməhəbbətiqazanırdılar".. Bizcə onun Tiflisdəki teatr fəaliyyəti 1911-ci ildən başlanır.

Həbib bəy Tiflis teatrının səviyyəsini qaldırmaq üçünteatrda həm reyissor, həm də aktyor kimi çalışırdı. O, Tiflisdə teatrın tarixinə qızıl hərflərlə yazılan tamaşalar hazırlamış, teatrın şöhrətini ölkə hüdudlarından kənara yaymışdı. Bu fenomen öz dünyasının bələdçisi kimi tamaşaçı ilə görüşürdü. H. Köçərli aktyor sənətini, rejissor əməyini dərindən duyurdu. Gənc yaşlarında özünü təcrübəli sənətkar kimi tanıtmışdı.

HəyatınınmənavəməzmununusəhnədətapanHəbib bəy Köçərliqələmini bədiiyaradıcılığdadasınamışdır. 1911-ciildə"Yenihəqiqət"onunbiroperayazdığınıxəbərvermişdir: "Tiflismüsəlmansəhnəsindəoynayan,"Səadət"dramcəmiyyətinin baş artistiməşhurKöçərlinskibütünvaridatı cəmiyyətininxeyrinəolmaqlabuyaxınzamandabirmüsəlmanoprasıyazıbqurtarmışdır. "MehrvəMah"adlanır.Rusca"RuslanvəLyudmila"operasındaniqtibasetmişdir.Səhnədəoynanılmasınasenzoricazəvermişdir".

Mirzə Ələkbər Sabir, Həmidə xanım Cavanşir-Məmmədquluzadəonun tamaşaçıları olmuşdu. Abbas Hacıyev yazır: "Tiflisəgələndə,1911-ciildə,M.Ə.Sabirdəxəstəliyini"unutmuş",ilknövbədə,TiflisAzərbaycanteatrıiləmaraqlanmış,MəmmədəliSidqiiləbərabər yerliartistlərin ifasında"Otello"faciəsininyeniquruluşdatamaşasına baxmışdır.Tamaşadaəsasrollarıteatrıngüclü,nisbətəntəcrübəliartistləri-MirzəliAbbasov(Otello),HəbibKöçərli(Yaqo),Tərlanxanım(Dezdemona)ƏşrəfYüzbaşov(Barabanisio)vəMirseyfəddinKirmanşahlı(Rodriqo)aparırdılar.M.Ə.Sabirtamaşayaxəstəxanadançıxıbgəlmişdi. "Salondakılarınbirçoxununözünüyaxşıaparması,artistlərəehtiramgöstərməməsişairinxəstəqəlbiniincidirdi.Gördümki,Sabirçoxəsəbləşir,aparıbsəhnəarxasındaəyləşdirdim.Xəstəolmağınabaxmayaraq,axıırakimiqalıbtamaşaetdi.Tamaşadançoxrazıqaldı,həttaayrı-ayrı aktyorlarıqucaqlayıböpdüdə.Otellorolubarədəböyük şairdediki,OtellonuMirzəliAbbasovçoxyaxşıoynayır,ammabircəhətdədaha artıqfikirverməlidir.O daŞekspirinOtellosurətinəmünasibətidir.ŞekspirqarairqəmənsubolanOtellonusevir,onuağirqəmənsub olanalçaqYaqodanyüksəktutur.Otellonuoynayanbiraktyorrolunbucəhətinəfikirverməlidir".

Həbib bəyin səhnə yaradıcılığının çoxu Tiflis teatrı ilə bağlıdır. Bu teatr onun aktyorluq qabiliyyətinin daha da inkişaf etməsində mühüm rol oynamışdı.Şan-şöhrəti burda tapmışdı. Abbas Hacıyev yazır: "H.Minasov,E.SultanovvəH. ŞirvanskiTiflisrusmətbuatına teatrınmüvəfəqiyyətvəqüsurlarındanyazır,onuninkişafınamane olanəngəlləriaradanqaldırmağaçalışırdılar.ÜzeyirvəZülfüqarHacıbəyovların, Əbülfət Vəli vəHəbibKöçərlinin,MirzəliAbbasov vəMirseyfəddinKirmanşahlınınayrı-ayrıəsərəverdikləriquruluşlarqonşu xalqlarınziyalılarında belə maraq doğurur".

Abbas Hacıyev yazır: "1912-ci ildə (əslində 1913-cü ildə-Ə.Ç.) Tiflis Azərbaycan teatrının kollektivində müəyyən qədər dəyişiklik yarandı.Hüseyn bəy Mirzə Camalovla Həbib Kərimov (Köçərli) Tiflis Azərbaycan teatrından ayrıldılar, ali təhsil almağa getdilər".

Teatrşünas İnqilab Kərimov yazır: "1913-cü ilin iyun ayında Şuşadakı "Obşestvennoe sobranie"də yerli həvəskarlar Ə. Haqverdiyevin "Ağa Məhəmməd şah Qacar" dramını tamaşaya hazırlamışdılar. Avqust ayında isə əsər yenidən Həbib bəy Köçərlinskinin bədii rəhbərliyi ilə oynanılmışdır.".

Həbib bəy Qumru xanım Nərimanova ilə ailə qurmuşdu. Əli bəy adlı oğlu vardı.

• Ənvər Çingizoğlu, Vasif Quliyev. Köçərililər (Köçərilinskilər). "Soy" dərgisi, 7 (27), Bakı, 2009.