Fritz Steyn

Fritz Steyn (1913–1986) was ’n Suid-Afrikaanse skrywer, regsgeleerde, diplomaat, joernalis, kritikus en dramaturg. Hy was van 1965 Suid-Afrika se ambassadeur in België en van 1969 'n regter in Johannesburg.

Herkoms en vroeë lewe

Frederik Simon Steyn is op 14 Junie 1913 op Wakkerstroom gebore. Hier gaan hy skool tot 1926 waarna hy na die Hoër Volkskool in Heidelberg gaan waar hy in 1929 matrikuleer. Hy studeer verder aan die Universiteit van Pretoria en verwerf die B.A.-graad in 1932. In hierdie tyd is hy aktief in die Afrikaanse Nasionale Studentebond, wat hy help oprig het en waar hy op die plaaslike en hoofbestuur dien. Van 1933 tot 1936 werk hy in die Staatsdiens, maar bekwaam hom met deeltydse studie in die regte en verwerf so die LL.B.-graad in 1934 aan die Universiteit van Pretoria. Hy bedank in 1936 by die Staatsdiens en aanvaar dan ‘’n administratiewe betrekking by die Universiteit van Pretoria. Sy eerste teater resensie verskyn in 1936 in Die Republikein oor 'n opvoering van P.W.S. Schumann se Hantie kom huis toe. Nou raak hy aktief betrokke by die werksaamhede van die teater en dien op die bestuur van die Volks teater in Pretoria, wat ook sy eerste dramas, soos Grond en Die wildsboudjie, opvoer.

Loopbaan

In 1941 word hy 'n regspraktisyn in Johannesburg en is ook aktief betrokke as direkteur van maatskappye, onder andere sedert 1943 as voorsitter van die direksie van Tegniese en Industriële Beleggings Bpk. Later tree hy toe tot die politiek en nadat hy verslaan word in die 1948 nasionale verkiesing, word hy as Nasionale Party kandidaat in 1953 Lid van die Provinsiale Raad vir Kemptonpark, dan in 1954 Lid van die Uitvoerende Komitee van Transvaal en van 1958 tot 1965 is hy Volksraadslid vir Kemptonpark.

Hierna word hy in 1965 aangestel as Suid-Afrika se ambassadeur in België en by die Europese Ekonomiese Gemeenskap in Brussel. Vanaf Desember 1969 word hy aangestel as regter en vestig hom eers in Illovo in Johannesburg en later in Bryanston. Sy aanstelling as regter laat die wenkbroue lig, aangesien die gebruik is dat slegs senior advokate as regters aangestel kan word. Steyn was beroepspolitikus en voor dit het hy slegs as prokureur gepraktiseer. Hoewel hy as advokaat gekwalifiseer is, was hy slegs 'n “nominale” advokaat wat nooit as sodanig gepraktiseer het nie. Daar is verdere polemiek rondom hom wanneer ’n prokureur van Rustenburg hom in 1973 beskuldig van onreëlmatighede tydens sy dae as Volksraadslid aangaande kreef belange by Paternoster aan die Weskus. 'n Eenman regterlike kommissie (regter Ogilvie Thompson) word aangestel om die bewerings te ondersoek, wat bevind dat die bewerings van alle waarheid ontbloot is.

Persoonlike lewe en sterfte

In 1938 is hy getroud met Christiana Helena (Christa) Muller, dogter van generaal Chris H. Muller. Uit die huwelik word drie kinders gebore, Christa, Christo en Danie. Hulle skei op 15 Maart 1970, waarna hy met Margaret trou. Twee kinders word uit hierdie huwelik gebore. Hy is op Vrydag 10 Oktober 1986 aan hartversaking oorlede.

Prosa

In 1932 begin hy kortverhale skryf en behaal in hierdie jaar 'n eerste prys in 'n wedstryd wat deur die Pretoriase Kunsvereniging uitgeloof word met sy verhaal Die laaste passasier. Sy verhale word hoofsaaklik in Die Vaderland en Die Huisgenoot gepubliseer. Hy skryf ook in hierdie tyd 'n vervolgverhaal getiteld Aasvoëls oor die Rebellie wat in Die Vaderland verskyn.

Hy skryf verskeie romans, waaronder Ons bou 'n stad, oor Chris, 'n jong man wat met die mynstaking van 1922 sy werk verloor maar hom daarna van onder af opwerk tot groot sakebestuurder in die stad. Deur sy ambisie aangedryf raak hy verloof aan 'n vrou wat sy loopbaan kan bevorder en verloor so die vrou van sy hart. Ten spyte van sy rykdom verloor hy so dan ook sy siel geluk. Ten spyte van die titel beeld die verhaal nie 'n wêreldstad uit wat deur die Afrikaner gebou word nie en die hoofkarakter se sukses kan eerder gesien word as 'n geïsoleerde voorval. Teenoor die hoofkarakter word gestel die lotgevalle van drie ander jongmense, met die lief en leed maar ook onvermydelike teleurstellings wat hulle te beurt val.

Liefde en oorlog is 'n roman oor die Anglo-Boereoorlog, wat uitmunt in sy historiese akkuraatheid, sodat daar amper 'n indruk van ooggetuie-verslae gewek word. Die hoofkarakter is Gaaf Nel, 'n begaafde Boerseun wat aanvaar word om regte in Nederland te studeer. Kort voor sy vertrek ontmoet hy vir Linda, die verloofde van Diederik Pieters. Hulle raak verlief en ontmoet mekaar ook in die geheim, maar Gaaf besluit om nie sy studieplanne te laat vaar nie en vertrek na Nederland. Wanneer die Anglo-Boereoorlog op die punt staan om uit te breek besluit Gaaf om terug te kom en by die Boeremagte aan te sluit. Hy beleef die hele oorlog en kan die gebeure uit Europese perspektief weergee. Sy gesprekke met mense van verskillende gesindhede gee 'n genuanseerde beeld van die oorlogvoerende Boere. Tydens die oorlog kruis sy pad weer met dié van sy jeugliefde Linda, wat intussen met Diederik getroud is en 'n dogtertjie het. Ten spyte van hulle liefde vir mekaar, seëvier plig wanneer sy weer by haar man en gesin aansluit.

Die penkopkommando is 'n jeugverhaal oor die Anglo-Boereoorlog, waarin ervarings van die jong vegters op anekdotiese wyse aanmekaar gevleg word. Avontuurverhale uit sy pen is Die laaste passasier, Drie man sweet en Die verste blou berge, laasgenoemde wat eers as vervolgverhaal in Die Huisgenoot gepubliseer is. Die wêreld wat was kyk nostalgies terug na 'n verlore Bosveld wêreld, waar die swerwer jagter Jan Blom rondtrek in die dae voordat plase afgebaken was en permitte uitgedeel is. Hy moet egter toekyk hoe sy wêreld al kleiner word en die ongereptheid van vroeër moet plek maak vir sogenaamde vooruitgang.

Hennie Aucamp neem 'n fragment uit Die wêreld wat was op in die versamelbundel Wys my waar is Timboektoe en Koos Human neem 'n fragment op in Willekeur. Die skets Yindene word opgeneem in die versamelbundel Flitse.

Drama

Dit is egter met sy dramas en veral Die wildsboudjie wat hy bekendheid verwerf. Die wildsboudjie is op sy tyd bestempel as die beste komedie in Afrikaans en is steeds 'n baken op hierdie gebied in ons letterkunde. Dit is dan ook verfilm en word vele kere opgevoer, onder andere so laat as die tagtigerjare deur KRUIK. Hierin word vyf onwettige Bosveldse wildjagters een na die ander ontmasker, op so 'n wyse dat daar telkens 'n geestige verwisseling van aanklaer en aangeklaagde plaasvind. Oom Sarel het onwettig een van oom Abel se bokke geskiet. Oom Abel, aan die ander kant, het die dominee help jag op 'n ander buurman se plaas, ook onwettig. Wanneer die polisieman oom Abel in 'n hoek vasdruk, kom dit uit dat hy self onwettig so flussies 'n korhaan geskiet het. Dan het die bywoner Doors ook nog op die verkeerde tyd sy sê te sê en verstaan hy nie wat dit beteken om 'n wag voor sy mond te hou nie. Hierdie drama word ook opgeneem in die versamelbundel Die lewe is 'n speeltoneel en vir die radio verwerk en uitgesaai.

Grond wil die Afrikaner wys op sy plig om die tradisies van die verlede en die waarde van die landelike leefwyse te bewaar. Die seun geniet dit nie om te boer nie en bekwaam homself as onderwyser. Hy belowe egter sy pa dat die erfplaas in die familie sal bly en hou sy gevoelens teenoor die plaas 'n geheim vir sy kinders. Hulle rebelleer egter ook teen die boerdery, maar word deur hulle pa gedwing om die plaas in die familie te hou. Eindelik word hulle deur 'n haelstorm en agterstallige verbandbetalings van die plaas gedwing.

Vername mense is 'n satire op hoë Afrikaners in die stad, wat in 1946 die eerste keer opgevoer word. 'n Voornemende diamantsmokkelaar knoop 'n verhouding aan met die aantreklike middeljarige vrou van 'n kennis, maar bedink hom betyds, terwyl die vrou ook haar les leer. Hulle sien die kruis is 'n ongepubliseerde drama wat in opdrag vir die Hugenote fees van 1939 geskryf is en in daardie jaar deur die Volks teater opgevoer is.

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

1938 - Grond

1941

• Die wildsboudjie
• Die laaste passasier en ander verhale
• Die penkopkommando

1944 - Drie man sweet

1945 - Ons bou 'n stad

1948 - Die verste blou berge

1951 - Vername mense

1960 - Die wêreld wat was

1984 - Liefde en oorlog

• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949.
• Nienaber, P.J. (red.) Rapier en Knuppel. Nasionale Boekhandel. Kaapstad, 1965.
• Steyn, Fritz Lewenskets. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein (ongepubliseerd)