Franciszek Tomsa-Zapolski

Franciszek Tomsa-Zapolski (ur. 21 czerwca 1891 w Czerniejewie koło Lwowa, zm. 8 listopada 1947) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.

We Lwowie wstąpił do Drużyn Strzeleckich i odbył przeszkolenie bojowe. Pod koniec sierpnia 1914 r. wstąpił do 1 pułku piechoty Legionów Polskich. Służył w III plutonie 3 kompanii I batalionu. Brał udział w bitwie pod Laskami i Anielinem, gdzie odniósł poważne rany. Gdy wykurował się, zmienił oddział i jeszcze w czasie wojny ukończył szkołę oficerską. Od 1917 roku był internowany w Szczypiornie, Rastatt i Werl, ale już od listopada 1918 roku brał udział w walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu.

W lutym 1919 roku podporucznik Zapolski został wysłany na front jako dowódca III batalionu, 9 kompanii 35 Chełmskiego pułku piechoty i skierowany do Włodzimierza Wołyńskiego. Grupą Zapolskiego dowodziłmajor Leopold Lis-Kula. Mieli powstrzymywać atak ukraińskich oddziałów atamana Petlury. 14 października 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich. Franciszek Zapolski przeszedł całą kampanię i walczył w pułku najmłodszych żołnierzy, tzw. zuchowatych, którzy odznaczali się brawurą i męstwem. Za zasługi otrzymał Virtuti Militari. Po wojnie pozostał oficerem Wojska Polskiego.

Został awansowany do stopnia majora ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 243. lokatą w korpusie oficerów piechoty, awans został ogłoszony 17 grudnia 1924. W czerwcu 1924 otrzymał zgodę od władz wojskowych na zawarcie związku małżeńskiego z Heleną Ginterówną, córką Leona i Michaliny z Cywińskich. 1 września 1925 został skierowany na dwumiesięczny kurs dla kwatermistrzów. 22 marca 1926 został wyznaczony do zdawania egzaminów wstępnych do Wyższej Szkoły Wojennej. Egzaminy zdawał w grupie VIII w dniach 6 i 7 maja 1926. Z dniem 2 listopada 1927 roku został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze hospitanta kursu 1927-1929 z równoczesnym przeniesieniem do kadry oficerów piechoty. Z dniem 1 września 1929 roku, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, został przeniesiony służbowo do 4 Dywizji Piechoty w Toruniu na stanowisko szefa sztabu. 2 grudnia 1930 roku Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku i 38. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie oznak nowego stopnia przed 1 stycznia 1931 roku. We wrześniu 1931 roku został przeniesiony do 64 pułku piechoty w Grudziądzu na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. Z dniem 10 września 1932 roku został przeniesiony do Sztabu Głównego w Warszawie. W 1934 roku odkupił majątek i został właścicielem folwarku na Bożkach w świętokrzyskiem. W 1935 na Walnym Zjeździe Koła Piątaków został wybrany na I wiceprezesa Koła. W lipcu 1936 roku został dowódcą 27 pułku piechoty w Częstochowie. W dokumentach Archiwum Wojskowego można wyczytać, że cieszył się zaufaniem zwierzchników. W listopadzie 1938 roku został powołany na Kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy WSWoj. Na stopień pułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 roku i 13. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W trzeciej dekadzie marca został odwołany z kursu, zwolniony ze stanowiska dowódcy pułku i 25 marca przydzielony do składu osobowego generała do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych, gen. bryg. Antoniego Szyllinga, będącego zalążkiem dowództwa Armii „Kraków” na stanowisko kwatermistrza.

Przed wakacjami 1939 roku otrzymał już mieszkanie przydzielone z Funduszu Kwater Wojskowych na Alejach w Krakowie. Urządził je dla swojej rodziny: dziewczynki miały rozpocząć naukę w szkole, przywiózł też zbiór ceramiki huculskiej, którą kolekcjonował.

Brał udział w wielu bitwach kampanii wrześniowej, pod Janowem Lubelskim dostał się do niewoli. Jako oficer został umieszczony w oflagu w Murnau, który opuścił dopiero po wyzwoleniu. W czasie niewoli korespondował z rodziną w Polsce.

Po wojnie próbował przedostać się na Zachód, lecz w czerwcu 1947 r. wrócił do Polski, do majątku Bożki. Jeszcze przed wojną współpracował z wywiadem. Jako zasłużony, wybitny przedwojenny oficer wojskowy nie mógł sobie znaleźć pracy, a jego rodzinę szykanowano. W nocy z 7 na 8 listopada 1947 r. dokonano włamania do majątku. W czasie napadu Tomsa-Zapolski został ciężko ranny w aortę, a następnie zmarł. Ciężko pobita żona Halina zmarła w kilka miesięcy po mężu. Oficjalnie sprawcy nie zostali wykryci. Jest jednak pewne, że Tomsę-Zapolskiego zamordowali funkcjonariusze tzw. piątego referatu Urzędu Bezpieczeństwa.

Franciszek Tomsa-Zapolski był żonaty z Haliną z Ginterów, z którą miał dwie córki: Halinę (ur. 1925) i Ludmiłę (ur. 1927). Żona i córki tkwiły głęboko w konspiracji i należały do Armii Krajowej: chowały spalonych konspiratorów z Warszawy, prowadziły tajne nauczanie, pomagały partyzantom. Starsza córka Halina, działała pod pseudonimem „Kalina”. 15-letnia Ludmiła zmarła w 1942 roku na skutek wypadku.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari – 28 lutego 1921 roku
• Krzyż Niepodległości – 7 lipca 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 11 listopada 1937 roku „za zasługi w służbie wojskowej”
• Krzyż Walecznych czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi - 1936„za zasługi w służbie wojskowej”
• Srebrny Krzyż Zasługi - 3 sierpnia 1928 „za zasługi na polu organizacji i administracji wojska”
• Medal za ratowanie ginących
• Złoty Medal za Waleczność Zjednoczonego Królestwa SHS

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Piotr Stawecki: Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997. ISBN 83-04-04390-4.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.