Filip Felicjan Szumborski

Filip Felicjan Szumborski (ur. 03.10.1771, zm. 19.01.1851), duchowny greckokatolicki, bazylianin, w latach 1828-1851 unicki ordynariusz diecezji chełmskiej, senator Królestwa Polskiego w czasie powstania listopadowego.

Filip Szumborski urodził się w Ostrogu na Wołyniu, gdzie ukończył szkołę parafialną oraz kolegium bazyliańskie. W 1789 r. wstąpił do nowicjatu bazyliańskiego w Poczajowie i przybrał zakonne imię Felicjan. W 1790 r. złożył śluby zakonne i został wysłany do klasztoru we wsi Białystok koło a. W latach 1793-1797 studiował teologię, prawo i historię Kościoła w Alumnacie Papieskim w Braniewie. Po ukończeniu studiów skierowany do Chełma, gdzie uzyskał święcenia kapłańskie z rąk biskupa Porfiriusza Skarbek Ważyńskiego. W latach 1802-1804 był profesorem unickiego seminarium duchownego w Chełmie. Przez szereg lat był też prywatnym nauczycielem w domach chełmskich rodzin szlacheckich: Rojewskich, Węgleńskich, Nieprzyckich. W 1811 r. został sekretarzem biskupa Ciechanowskiego. W 1814 r. został prowincjałem zakonu bazyliańskiego. Po sekularyzacji, na wniosek bpa Ciechanowskiego w 1825 r. został prałatem archidiakonem kapituły chełmskiej, a dwa lata później kapituła wybrała go na wikariusza generalnego.

Po śmierci biskupa Ciechanowskiego (07.04.1828) kapituła chełmska wybrała na administratora diecezji biskupa sufragana Wincentego Siedleckiego, który z uwagi na podeszły wiek zrezygnował z ubiegania się o godność ordynariusza. 10 grudnia 1828 r. car Mikołaj I mianował biskupem ordynariuszem Szumborskiego. Przygotowując grunt pod przyszłą likwidację unii, Mikołaj I uzyskał od papieża Piusa VIII breve z 3 lutego 1830 r., na mocy którego eparchia chełmska przestała podlegać unickiej metropolii lwowsko-halickiej i stała się diecezją podlegającą bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Dopiero po tej decyzji 16 maja 1830 r. Szumborski otrzymał w katedrze chełmskiej z rąk biskupa Wincentego Siedleckiego, w obecności łacińskich biskupów - lubelskiego Wojakowskiego i podlaskiego Lewińskiego, sakrę biskupią. Dwa dni później Mikołaj I mianował Szumborskiego senatorem Królestwa Polskiego. W obradach senatu uczestniczył Szumborski dwukrotnie - w czerwcu i w grudniu 1830. Wobec powstania listopadowego zajął pozycję pełną rezerwy i wyczekiwania. Ofiarował na rzecz rządu powstańczego połowę swojej pensji bez prawa zwrotu, ale prawdopodobnie nie wierzył w powodzenie powstania.

Jako biskup Szumborski zachowywał postawę ugodową wobec władz rosyjskich, jednak stanowczo przeciwstawiał się zmuszaniu unitów do przechodzenia na prawosławie i likwidacji odrębności Kościoła unickiego w Królestwie Polskim. W latach trzydziestych zgodził się na wprowadzenie w cerkwiach diecezji zmian upodabniających je do cerkwi prawosławnych (m. in. ikonostasy), jednak spotkało się to z nieprzychylnym przyjęciem ze strony wiernych i duchowieństwa. W maju 1840 r. w Warszawie Szumborski spotkał się z carem Mikołajem I, a w lipcu tego roku opuścił Chełm i udał się do Petersburga, gdzie usiłowano - bezskutecznie - wywrzeć na niego presję i przekonać do przejścia na prawosławie. Po blisko półroczny pobycie w Rosji powrócił do Chełma, gdzie 14 sierpnia 1841 r. wydał list pasterski, w którym częściowo zgodził się na postulaty władz rosyjskich, domagających się oczyszczenia obrządku unickiego z naleciałości łacińskich i upodobnienia go do zwyczajów Kościoła prawosławnego. Zmiany te wywołały zaniepokojenie ze strony wiernych i duchowieństwa oraz ostrą reakcję papieża Grzegorza XVI, który w breve z 23 lutego 1842 r. skrytykował zmiany i zażądał ich odwołania. 1 marca 1844 r. Szumborski wydał do wiernych i duchownych swej diecezji bezprzykładny list pasterski, w którym przyznawał się do winy, przepraszał za zgorszenie i odwołał swój list z sierpnia 1841 r. Postępowanie biskupa spotkało się z ostrą reakcją władz rosyjskich, które nękały go w różny sposób, nie zdecydowały się jednak na usunięcie go z urzędu.

Mimo trudności, Szumborski starał się o podniesienie poziomu kształcenia w chełmskim seminarium duchownym, usiłował też przywrócić nadwątloną dyscyplinę w klasztorach bazyliańskich. W l. 1838-1848 zwizytował sześć dekanatów swojej eparchii. Wielokrotnie występował do władz rządowych w obronie interesów duchowieństwa unickiego, m. in. starał się o odzyskanie bezprawnie odebranych gruntów.

Niezależnie od obowiązków ordynariusza, Szumborski interesował się botaniką i pomologią. Pozostawił kilka zebranych przez siebie zielników, założył ogrody w Chełmie, Pokrówce i Okrzowie, ponadto przez kilkanaście lat prowadził obserwacje i zapiski meteorologiczne.

Dwudziestoletnie rządy Szumborskiego były okresem umocnienia i konsolidacji unickiej diecezji chełmskiej, która mimo nacisków ze strony władz skutecznie opierała się próbom oderwania jej od jedności z Kościołem rzymskokatolickim.

• [F. F. Szumborski] Dziennik podróży do Petersburga Filipa Szumborskiego, biskupa chełmskiego, z roku 1840, wyd. A. Petrani, "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne" 13 (1966).
• A. Kossowski: Felicjan Filip Szumborski (1771-1851), biskup chełmski unicki, Lublin 1937.
• J. Lewandowski: Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772-1875, Lublin 1996, s. 49, 57-73.
• M. Szaleniec: Filip Felicjan Szumborski - unicki biskup chełmski (1771-1851), "Krakowski Rocznik Archiwalny" (12) 2006, s. 95-103.
• P. K. Ślaza: Biskup Filip Felicjan Szumborski wobec Powstania Listopadowego, "Teka Komisji Historycznej" 7 (2011), s. 161-174.
• P. K. Ślaza: Działalność konsystorza greckokatolickiej diecezji chełmskiej w okresie rządów biskupa Filipa Felicjana Szumborskiego (1830-1851), w: Per aspera ad astra. Materiały z XVI Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Studentów, t. VII: Historia Polski pod zaborami, red. A. Świątek, Kraków 2008, s. 141-154.
• P. K. Ślaza: Naruszenia dyscypliny wśród kleru greckokatolickiego diecezji chełmskiej w okresie rządów biskupa Filipa Felicjana Szumborskiego (w świetle protokołów posiedzeń konsystorza diecezjalnego), "Teka Komisji Historycznej" 6 (2009), s. 50-72.
• Енциклопедія українознавства. У 10-х т. / Гол. ред. Володимир Кубійович. — Париж; Нью-Йорк: Молоде Життя, 1954—1989

Bp Szumborski w bazie www.catholic-hierarchy.org