Eugeniusz Janota

Eugeniusz Janota (ur. 31 października 1823 w Kętach, zm. 17 października 1878 we Lwowie) – polski animator ruchu turystycznego, germanista, taternik, przyrodnik, badacz folkloru góralskiego, ksiądz katolicki, obrońca praw zwierząt.

Studiował filozofię i teologię w Tarnowie, gdzie w roku 1847 otrzymał stopień doktora filozofii oraz święcenia kapłańskie. Był nauczycielem gimnazjalnym w Krakowie.

Po raz pierwszy w Tatrach był w roku 1846. Od roku 1856 corocznie organizował wyjazdy z młodzieżą w Tatry. W 1852 został profesorem gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie uczył niemieckiego, polskiego, historii i geografii, początkowo będąc także katechetą w młodszych klasach. Jednym z jego zasłużonych dla polskiej turystyki uczniów był Walery Eljasz-Radzikowski. W bardzo istotnym zakresie pomagał Eljaszowi przy pierwszym wydaniu jego przewodnika. Czytał i poprawiał każdy nowo napisany rozdział książki, uzupełniał i dopisywał całe akapity. Był też autorem ostatnich fragmentów tatrzańskiej części przewodnika, traktującej o ochronie zwierząt w górach. Z jego artykułu w „Kłosach” pochodzi rozdział o przewodnictwie tatrzańskim.

Był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Tatrzańskiego i jednym z głównych autorów jego statutu. Współuczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Świnicę (1867), Wołoszyn, Kozi Wierch (1867), przełęcz Szpara i Granaty (1866). W wyprawach często towarzyszył mu wychowanek Bronisław Gustawicz, późniejszy krajoznawca i przyrodnik. W niektórych wejściach istotną rolę odegrał przewodnik Maciej Sieczka.

Ochrona zwierząt

Wraz z doktorem Maksymilianem Nowickim profesorem zoologii na uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie zaangażował się w ochronę zwierząt halnych w Tatrach - kozic oraz świstaków tatrzańskich. Przeprowadzili wspólnie akcję uświadamiającą wśród myśliwych i udało im się część z nich przekonać do swojej akcji dzięki czemu niektórzy z nich zaangażowali się w ich ochronę. Byli twórcami ustawy sejmowej z 19 lipca 1868 roku o ochronie tych zwierząt w Tatrach. Po jej wprowadzeniu obaj inicjatorzy utrzymywali z własnych środków finansowych straż, która dbała o to aby te przepisy były przestrzegane. Janota był także założycielem oraz pierwszym prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt.

Działalność naukowa

Oprócz działalności popularyzującej turystykę zajmował się również badaniami naukowymi. Wykonywał pomiary barometryczne na szczytach gór tatrzańskich, a także mierzył zasięgi występowania krzewów i drzew na różnych wysokościach. Pisał również monografie różnych gatunków zwierząt występujących w Tatrach. W 1871 r. wygrał konkurs na kierownika katedry języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie mianowano go profesorem zwyczajnym. Takie stanowisko zdobył jako jedyny Polak w ówczesnej Galicji. Wykładał na uniwersytecie język oraz literaturę niemiecką, a także pisał podręczniki na ten temat.

Jako pierwszy badał muzykę ludową Podhala. 3 listopada 1860 roku, na podstawie swego przewodnika tatrzańskiego otrzymał doktorat filozofii UJ. Działał także w Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, której podarował własnoręcznie zebrany zielnik złożony z tysiąca kilkuset roślin wraz z opisem. Był także członkiem Towarzystwa Archeologicznego we Lwowie, członkiem Krajowej Rady Szkolnej oraz kilku innych organizacji. Członek - korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1868-1878). Członek założyciel Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (1873).

Współpracował z wieloma czasopismami polskimi "Przyrodnikiem", "Szkołą" oraz "Kosmosem". Założył także własne p.t. Miesięcznik galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt, które sam redagował.

Był autorem wielu dzieł z dziedziny historii, biologii oraz geografii. Zapisał się w historii polskiej turystyki także jako jeden z pierwszych autorów nowoczesnych przewodników turystycznych w języku polskim – m.in. należy tu wydany 1860 w Krakowie nakładem Juliusza Wildta Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, jak również Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy, przedrukowany z oryginału jeszcze w roku 1991. Napisał następujące dzieła:

• Historyczno-topograficzna wiadomość o wodach lekarskich bardyowskich 1858,
• Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie 1859,
• Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin 1860,
• Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy
• O potrzebie ochraniania zwierząt pożytecznych 1866,
• Gramatyka języka niemieckiego 1865.

1. Bolesław Chwaściński: Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach. Warszawa: Sport i Turystyka, 1988, s. 39-41. ISBN 83-217-2463-9.
2. Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.

• Biogram Eugeniusza Janoty w: Zofia i Henryk Paryscy, Internetowa Wielka encyklopedia tatrzańska (dostęp 2012-09-06)