Czesław Jan Kaden

Czesław Jan Kaden (ur. 27 stycznia 1885 w Krakowie, zm. 17 listopada 1938 w Warszawie) – polski aktor komediowy i operetkowy, śpiewak, reżyser teatralny.

Po nauce w gimnazjum w Krakowie i odbyciu służby w cesarskiej i królewskiej armii studiował najpierw medycynę, a potem ekonomię w Wyższej Szkole Handlowej w Lipsku.

Jego debiut sceniczny miał miejsce na deskach warszawskiego Teatru Małego w 1908 roku. Popularność zdobył dzięki występom w kabarecie literackim Momus Arnolda Szyfmana na przełomie 1909 i 1910, a zwłaszcza nieco później, gdy w latach 1910–1913 został zaangażowany przez Ludwika Hellera do Teatru Miejskiego we Lwowie. Przed I wojną światową występował też na innych scenach warszawskich, lubelskich i łódzkich. Ze względu na talent mimiczny nazywano go wówczas „człowiekiem o gumowej twarzy”.

Zmobilizowany jako oficer rezerwy. W 1915 roku dostał się do rosyjskiej niewoli, w której przebywał m.in. w Wiatce i Samarze. Mimo że był jeńcem, grał w tym czasie w teatrach polskich i rosyjskich. Latem 1918 wstąpił ochotniczo do 5 Dywizji Strzelców Polskich, formującej się na Syberii. Założył przy niej Teatr Żołnierza Polskiego, który grał dla rodaków - wojskowych i cywilów – na obczyźnie. W 1920 znalazł się wśród tej części żołnierzy dywizji, którym udało się zbiec przed uwięzieniem przez Armię Czerwoną do Harbinu. Tam oraz w Szanghaju i innych miastach chińskich nadal grywał dla publiczności, złożonej z polskich uchodźców.

U schyłku 1920 roku powrócił przez Marsylię do Polski. Do 1923 mieszkał w rodzinnym Krakowie, gdzie występował w Teatrach: Powszechnym, Miejskim i Bagatela oraz teatrzykach rewiowych i kabaretach. Następnie przez jeden sezon pracował w Warszawie (Teatr Nowości), a przez trzy kolejne w Poznaniu (Teatr Nowy). Lata 1927–1930 spędził w Bydgoszczy, gdzie był aktorem oraz reżyserem komedii i operetek w Teatrze Miejskim, a kolejne sześć sezonów ponownie w poznańskim Teatrze Nowym. W 1934 pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Poznań Miasto z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr VII. Został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 r. w korpusie oficerów rezerwy piechoty.

Od 1936 roku do śmierci pracował w Teatrze Letnim w Warszawie.

Był synem ziemianina i adwokata Gustawa Adolfa Kadena i Róży z Hupertów, wnukiem weterana powstania listopadowego Ernesta Leopolda oraz bratem m.in. finansisty Henryka Ferdynanda Kadena, lekarza Kazimierza Kadena i Heleny Bandrowskiej - matki pisarzy Juliusza Kadena-Bandrowskiego i Jerzego Bandrowskiego.

W dniu 20 września 1910 roku wziął ślub z aktorką Adelą Bohuszewicz w kościele św. Mikołaja we Lwowie. Tam też 26 listopada 1911 urodziło się jego jedyne dziecko, znany później projektant wnętrz Henri Mathieu Kaden (zm. 15 lipca 1976 r. w Montrealu). Małżeństwo rozpadło się, a była żona wraz z synem w 1921 na zawsze wyjechali z Polski.

Podczas pobytu w Rosji 27 stycznia 1918 roku ożenił się ponownie, z Elżbietą Witt.

• Maria Krystyna Maciejewska, Kaden Czesław Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław 1965, s. 397-398.
• Kaden Czesław Jan, w: Słownik biograficzny teatru polskiego, t. I, Warszawa 1973, s. 274.