Cornelis Vermaak Nel

Ds. Cornelis Vermaak Nel (Newcastle, Natal, 26 Desember 1876 – Graaff-Reinet, 4 Junie 1936) was ’n predikant in drie gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk.

Ds. H.C. Hopkins skryf in die NG gemeente Cradock se gedenkboek van 1968: "Hoflikheid, ’n gesonde oordeel, beslistheid en die onverskrokke moed van sy oortuiging was aan sy sterk persoonlikheid eie. Sy voorbereiding vir die kanselarbeid was besonder deeglik en sy noue gemeenskap met die Onsienlike het by hom die gesindheid van kalmte en vrede bestendig."Ds. J.W. Snyman, wat nege jaar lank (twee op Oudtshoorn en sewe op Robertson) intiem met hom saamgewerk het, het in sy huldigingsrede by ds. Nel se roudiens op 14 Junie 1936 gesê die ontslape predikant het op Robertson ’n "groot en geseënde werk verrig; albei die landstale magtig, vurig, ywerig en welsprekend, het hy oral harte verower, nie alleen vir homself nie, maar veral vir Jesus Christus". In sy 10 jaar in die gemeente Robertson het die lidmate hom leer ken met al sy talente en uitstaande karaktertrekke, wat ds. Snyman as volg opsom: "Vriendelikheid, hulpvaardigheid, beginselvastheid, gesonde oordeelkundigheid, onverskrokke moedigheid om sy oortuiging uit te spreek en te handhaaf, sterke persoonlikheid en opregte Christelike vroomheid. Daarby was hy ’n man van staal: ’n wil van staal, ’n gees van staal, ’n karakter van staal."

Cornelis Vermaak Nel is op 26 Desember 1876 uit 'n bekende Voortrekkerfamilie op sy vader se plaas in die distrik Greytown, Natal, gebore. Sy vader was Louis Louwrenz (gebore 27 April 1841 in die distrik Pietermaritzburg) en sy moeder Judith Margaretha Nel (gebore 22 Mei 1849 op Ladysmith, Natal). Nel was een van 11 kinders.

Aan die Victoria-kollege op Stellenbosch behaal hy die B.A.-graad en in 1901 word hy ná voltooiing van die teologiese kursus aan die Kweekskool tot die bediening toegelaat. Op universiteit het hy in rugby uitgeblink en saam met latere predikante soos P.K. Albertyn, John Murray en Herman van Broekhuizen vir Maties se eerste span uitgedraf, en in 1897 vir die Westelike Provinsie.

Die volgende paar jaar (1901 tot 1905) verrig hy as reisende sekretaris van die Christen-Studentevereniging 'n geseënde werk. Ds. Snyman het in sy huldigingsrede op ds. Nel se roudiens oor dié tydperk in die ontslapene se lewe gesê: "Hierdie vierjarige ondervinding het sy geestelike lewe nie alleen verdiep nie, maar ook sy mensekennis vermeerder. Oor hierdie jare in sy lewe het hy baie met my gepraat, en altyd verduidelik dat die kerkmanne wat op sy geestelike lewe die meeste invloed uitgeoefen het, prof. N.J. Hofmeyr, ds. Andrew Murray, dr. G.F. Marais (sy oorlede skoonvader) en ds. George Malan, leraar van Newcastle van 1897 tot 1903, was."

Ontvangs

Die kerkraad van die NG gemeente Cradock het reeds in 1899 gevoel dat die gemeente met meer as 3 700 siele en 1 700 lidmate te groot was vir een predikant, maar weens die ontwrigting van die Tweede Vryheidsoorlog is die saak voorlopig daargelaat. In 1905 roer die kerkraad die saak weer aan en op 13 Julie 1905 kom prop. C.V. Nel en sy vrou per trein op Scalen aan. Daarvandaan het sowat 60 rytuie hulle na die pastorie in Breestraat vergesel waar hulle met ’n lied deur die Sondagskoolkinders en die gebruiklike adresse verwelkom is. Die namiddag was dit warm sodat ’n groot skare na die park kon gaan, waar die susters vir ’n gesellige ontvangs gesorg het.

By die ordeningsdiens Vrydagoggend het ds. G.F. Marais – mev. Nel se vader – van die Sendinginstituut op Wellington, in 'n rede oor Jer. 19 'n mooi uiteensetting gegee van Jeremia se roeping tot profeet. Die bevestigingsformulier is gelees deur ds. J.H. Hofmeyr (Somerset-Oos, saam met wie se seun John Hofmeyr prop. Nel in Maties se eerste rugbyspan gespeel het) en die handoplegging het in 'n plegtige stilte geskied deur ds. Hofmeyr, prof. J.I. Marais en di. Martin, Marais, Reyneke, J.H. van Wyk en J.P. Kriel. Aandagtig en dankbaar het die gemeente die namiddag na ds. Nel se intreewoord geluister, waar hy dit met Joh. 1:7 ("Deze kwam tot een getuigenis, om van het Licht te getuigen, opdat zij allen door hem geloven zouden.") as teks oor die Lig as die onderwerp van die leraar se getuienis en die geloof as die doel daarvan gehad het. Ná die drie Nagmaaldienste is die verrigtinge Sondagaand met 'n konferensie afgesluit.

Kerksaal

Ds. Reyneke het verskeie kere die "Christelyke Zaal" vir die kerkraad te koop aangebied, maar later word dit as 'n sakegebou en 'n bioskoopsaal gebruik. Die eerste stoot aan die bou van 'n eie kerksaal was 'n bemaking van £500 deur die weduwee van ds. J.H. du Plessis aan die gemeente om 'n vergaderplek vir die Sondagskool op te rig. (Vir die Paarl het sy dieselfde gedoen.) Hierdie bedrag is voordelig belê en toe 'n gemeentevergadering in Junie 1911 'n boukommissie benoem, staan die Du Plessis- of Sondagskoolfonds op £1 025. Teen dié tyd het die gemeente groot behoefte aan 'n gebou gehad wat nie net die Sondagskool nie, maar ook alle ander kerklike verenigings en organisasies kon huisves en terselfdertyd 'n saamkomplek aan die jong mense, met 'n leeskamer en 'n kafee, kon bied. Die koste moes nie £6 000 te bowe gaan nie. Die pastorieperseel se naaste hoek aan die kerk was vir die saal uitgehou. Onder die leiding van die heer P.W. Michau (Orange Grove) – lid van die Hoërhuis van die Kaapse Parlement van 1904 tot 1910 – het die twee leraars en die broers M.J. du Plessis, H.J. van Heerden, H.P. van Heerden, P.J. Erasmus, A.J. de Kock en G.H. Lategan (sekretaris) aan die werk gespring. Wynand Louw van die Paarl was die argitek. Die laagste tender, dié van Boesen, is met £400 tot op £6 200 verminder en op 16 Desember 1911 is die hoeksteen deur ds. (later prof.) John du Plessis gelê.

Met die hartlike samewerking tussen die kommissie, die argitek en die bouheer, was die bouwerk ná sewe maande klaar. Op die totale koste van £7 450 het die gemeente net £2 920 verskuldig gebly. Twee basaars het £400 en £639 gelewer, terwyl vyf persone £100, veertien £50, drie £30 en nege £25 elk gegee het. 'n Kollekte deur die Sondagskoolkinders het £49 en intekeninge £622 ingebring. Toe die distriksraad geen lening mag toestaan nie, leen die kerkraad £1 500 uit die boedel van James Ayliff. Buiten 'n geweldige hoeveelheid klip, is 365 000 stene gebruik, op die vervoer waarvan daar £100 bespaar is deur-dat die gemeente kosteloos daarmee gehelp het. Groot dank het H.J. van Heerden en M.J. du Plessis toegekom vir hul persoonlike toesig en hulp. Die gasligte sou gebruik word totdat Cradock hopelik binnekort elektriese ligte kry.

By die opening op Vrydagaand 2 Augustus 1912 was die groot saal, kort nadat ds. D.J. Pienaar, leraar van Uitenhage en moderator van die vorige sinode, die hoofdeur oopgesluit het, stampvol. Op die verhoog het die leraars van die verskillende kerke op Cradock en die vernaamste inwoners van die dorp en distrik hul plekke ingeneem. Die verslag van die Boukommissie is deur die voorsitter gelewer en ds. Pienaar – prof. J.I. Marais kon nie kom nie – het 'n rede oor "Vooruitgang, die Eis van die Lewe" gehou. Hy het op die vordering in die opvoedkundige, maatskaplike en kerklike lewe van Suid-Afrika gewys. Hiervan was ook die nuwe saal 'n sprekende bewys. Dit moes dien tot die ontwikkeling van die verstand, tot opbouing van die karakter, tot be-vordering van die maatskaplike verkeer en tot vestiging van die Godsryk op aarde. Ds. Nel het 'n samevatting van die rede in Engels gegee en onder die sang van die kerkkoor is daar £100 gekollekteer. Al die verenigings "die als zonen en dochters der gemeente beschouwd kunnen worden", sou die vrye gebruik van sekere vertrekke hê, mits die kerkraad op hulle kon reken as dit by skulddelging en die instandhouding van die gebou kom.

Afskeid

Die dae van 24 tot 27 Julie 1914 was vir die gemeente droewig weens die afskeid van ’n geliefde leraarspaar wat toe reeds agt jaar en twee weke in die gemeente gestaan het. Van alle kante het mense gekom en in gevalle waar mans nie kon kom nie weens die lammeroes, het die vrou gekom. Nadat die verenigings in die loop van die week reeds van ds. en mev. Nel afskeid geneem het, was daar die Vrydagmiddag in die kerksaal ’n gesellige gemeentelike byeenkoms. Die Sondag was dit Nagmaal en die aand was die kerk stampvol vir ds. Nel se diep ernstige en boeiende afskeidspreek na aanleiding van Hand. 20:32: "En nu, broeders, ik bevele u Gode, en den woorde Zijner genade, Die machtig is u op te bouwen, en u een erfdeel te geven onder al de geheiligden." By die verlening van demissie die Maandagoggend in die kerkraadsvergadering het baie trane gevloei. Hierna moes ds. Nel se medeleraar, ds. J.C. Reyneke, weer ’n aantal jare alleen staan, hoewel hy soms hulppredikers gehad het sodat hy meer tyd aan die buitewyke kon afstaan.

Ontvangs

Ná die aftrede in 1913 van ds. S.P. Helm, wat net ’n jaar met woning en werkkring op Armoed (waar die gemeente Volmoed later sou afstig) gearbei het, besluit die kerkraad van die NG gemeente Oudtshoorn begin April 1914 om ’n derde predikant te beroep met standplaas Armoed. Nadat verskeie beroepe uitgebring is vir die vakature veroorsaak deur die vertrek van ds. A.M. McGregor (die eerste predikant; ds. P.J. Viljoen was die tweede predikant) na die NG gemeente Drieankerbaai, is die beroep eindelik aangeneem deur ds. C.V. Nel, wat einde Julie sy intreerede gehou het as eerste predikant van Oudtshoorn.

Sy dienstyd

Die begin van ds. Nel se dienstyd was die stilte voor die storm, want in Oktober 1918 het die verwoestende Spaanse griep Oudtshoorn ook getref. Eers hy hom as ’n onskuldige siektetjie voorgedoen, maar spoedig het hy die hele Suid-Afrikaanse gemeenskap "in sy doodsarms omhels en die lewe van tienduisende van die blom van ons land uitgepers". Geen leraar, geen kerkraadslid en min van die lede van die gemeente het gesterf in verhouding met die sterftesyfer in ander gemeentes. Ds. Viljoen het op die kerkraadsvergadering van 1 Desember 1918 voorgestel dat die gemeente daaraan dink om uit dankbaarheid, en veral met die oog op die wesies in die gemeente, amptelik uit haar tiendefonds by te dra tot die redding van dié wese. Die volgende jaar is besluit om ook vrywillige gifte uit die gemeente te versoek, wat ds. Nel sou ontvang en administreer.

Nadat ds. Viljoen vir sy derde beroep bedank het, het die kerkraad hom op die vergadering van 3 Mei 1919 ’n adres en ’n beurs aangebied as waardering en uit dankbaarheid dat hy die beroep na Glen Lynden, wat vir hom geldelik meer sou beteken, nie aanvaar het nie. In hierdie stadium was die 42-jarige ds. Nel se gesondheid glad nie na wens nie en is aan hom verlof van ses maande, met volle betaling, toegestaan.

Hy moes weer terug in die gemeente gewees het toe gedurende 1921 omvattende herstelwerk aan die kerkgebou aangebring is waarvan die koste £1 300 beloop het. Ook is elektriese ligte teen ’n koste van £521 aangebring. ’n Belangrike gebeurtenis in dié tyd, wat sonder fanfare plaasgevind het, was dat die kerkraadsnotule op 28 Mei 1921 vir die eerste keer in Afrikaans opgestel is.

Armoed stig af

Toe ds. Snyman, wat sedert 1919 as derde leraar in die gemeente gestaan het, vir ’n twee maal na Albertinia beroep is, het hy dit aangeneem. Dit het die afstigting van Armoed weer pertinent onder die kerkraad se aandag gebring, aangesien dit nou in verband gestaan het met die kwessie van ’n derde leraar al dan nie. Op ’n vergadering gehou op 10 Oktober 1921 besluit die kerkraad dat, aangesien petisies vir en teen die afstigting ter tafel gelê is, die saak na Ring verwys sou word, en dat albei leraars, di. Nel en Viljoen, en die kerkraad wel toestemming tot afstigting gee. Na aanleiding hiervan is die nuwe gemeente, met die naam Volmoed, begin 1922 gestig.

Sy vertrek

Ds. Viljoen is op 24 November 1923 verlof van afwesigheid van ses maande met volle vergoeding toegestaan sodat hy kon herstel van ernstige hartmoeilikheid wat hom geruime tyd aan sy bed gekluister het. Hy het volkome herstel en kon Oudtshoorn nog tot 1932 bedien en daarna Heidelberg, Tvl., tot sy aftrede in 1951. Op 18 Julie 1925 ontvang ds. Nel demissie en nadat hy vertrek het, besluit die kerkraad om die twee predikante se salaris vanaf 1 Augustus 1925 gelyk te maak en op £500 elk vas te stel, asook om weg te doen met die benaming "eerste" en "tweede" predikant. Voortaan sou hulle gelykstaan, anders as die geval met di. Nel en Viljoen.

In die NG gemeente Robertson was ds. Nel die opvolger van dr. H.P. van der Merwe. Op Robertson het die gemeente kennis gemaak met al ds. Nel se uitstaande karaktertrekke en talente. Ná sy dood het sy medeleraar op Oudtshoorn van 1919 tot 1921 en hier van 1926 tot 1932, ds. J.W. Snyman, gesê: "Hy kon sake aanpak en deurdrywe; getuie hiervan is, onder meer, die deursettingsvermoë deur hom aan die dag gelê ten opsigte van die amalgamasie van die twee hoër skole, wat vandag (1953) sulke geseënde afwerp en die aankoop van die nuwe orrel, waarvoor hy soveel gepleit, geywer en gewerk het; die dag waarop hierdie pragtige orrel ingewy is, was een van sy gelukkigste op Robertson. In onderwyssake het hy altyd ’n lewende belang gestel; terwyl hy jare lank lid was van belangrike sinodale kommissie, onder meer die opvoedings- en armesorgkommissie. Sy kerk en Volk had hy hartstogtelik lief. ’n Ander voortreflike karaktertrek wat op my ’n onuitwisbare indruk gemaak het, was sy deeglike voorbereiding vir die kansel; al die boodskappe wat ons die voorreg had om te hoor, het getuig van grondige Bybelstudie en deeglike voorbereiding. ’n prediking was altyd Evangelies, skriftuurlik, geestelik, prakties, waarskuwend, sowel as bemoedigend en vertroostend."

Hoewel ds. Nel ’n wil en gees van staal gehad het, was sy liggaam dit egter nie.In 1934, soos in 1919, het so ernstig siek geword dat siekteverlof aan hom toegestaan is en ds. J.S. Klopper aangestel moes word as plaasvervanger om die gemeente saam met ds. Nel se medeleraar, ds. A.S. Cronjé, te bearbei. Sy ongesteldheid het ál erger geword en in 1935 is hy verplig om sy emeritaat te aanvaar.

Ses kinders is uit Nel se huwelik gebore, onder andere 'n seun, Lourens Nel. Ná sy aftrede het ds. Nel en sy gesin hulle op Graaff-Reinet gaan vestig waar sy oudste dogter orreliste van die Nuwekerk was. Daar is hy op 4 Junie 1936 oorlede en op 14 Junie op dié Karoodorp begrawe.

• (af) Greeff, M.S. (samesteller) 1953. Eeufees-Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Oudtshoon 1853–1953. Oudtshoorn: NG Kerkraad.
• (af) Hopkins, ds. H.C. 1968. Die Ned. Geref. Kerk Cradock 1818–1968. Cradock: NG Kerkraad.
• (af) Tromp, A.H. 1953. Robertson, 1853–1953. Gedenkboek by geleentheid van die honderdjarige bestaan van die dorp en die N.G. gemeente Robertson. Robertson: Die Eeufeeskomitee van Robertson.

• Die Victoria-kollege se eerste rugbyspan van 1894. Agter: R. Dale, G. Rudman (predikant van Albanie van 1898 tot 1920), Van Heerden, J.C. Haumann, H.D. van Broekhuizen (predikant van Kuilsrivier en Pretoria), P. de Vos. Middel: Van Wyk, H.J. Bergh, Jim Krige, C.V. Nel, D. de Waal. Voor: J. de Wet, J. McKendrick, D. Morkel, onbekend.

• Stellenbosch se eerste span van 1897, wenners van die Groot Uitdaagbeker en onoorwonne in die kompetisie. Agter; C.A. Neethling, P. de Waal, P.K. Albertyn, P.O. Nel, T.B. Herold. Middel: C.V. Nel, H.D van Broekhuizen, J.M. Hofmeyr (kaptein), D. Morkel, J. Pargiter. Voor: P.A.M. de Vos, A. Markötter, B. Newmark, Japie Krige.

• Die eerste span van die Victoria-kollege wat die Anderson Groot Uitdaagbeker in 1898 gewen het. Die kaptein, C.V. Nel, se foto verskyn bokant die trofee.