Charles Fryer

Charles Arnold Fryer (5 Maart 1946 – 13 November 2014) was ’n Afrikaanse uitgewer, Suid-Afrikaanse digter en dramaturg. Hy was werksaam by Tafelberg-Uitgewers totdat hy in 2002 deur 'n beroerte aanval gedwing was om te bedank. Hy het in 1978 sy eie digbundel, Rooiwielwa die lig laat sien.

Charles Arnold Fryer is op 5 Maart 1946 op Calvinia as een van vyf kinders gebore in die huis wat tans bekend staan as die Hantamhuis. Sy pa het reeds in die vyftigerjare sy eerste beroerte-aanval, waarna die gesin toenemend swaarkry en met min geriewe moet klaarkom. Op sy geboortedorp word hy groot en ontvang hy sy skoolopleiding. Na skool studeer hy Drama aan die Universiteit Stellenbosch onder die leiding van professor Fred Engelen en bly tydens sy studies in die Helderberg-koshuis. Hy neem hier deel aan verskeie opvoerings en speel onder andere rolle in opvoerings van Shakespeare se Macbeth en Lorca se Yerma. Die B.A. Drama-graad word aan hom toegeken en op universiteit is hy ook lid van D.J. Opperman se Letterkundige Laboratorium. Vanaf 1968 tot 1970 werk hy as Opperman se assistent.

Hy is vir drie jaar onderwyser by D.F. Malan Hoërskool in Bellville, waarna hy in 1975 ’n betrekking aanvaar as letterkundige hoofredakteur by Tafelberg Uitgewers. Hier het hy ’n hand in die skaafwerk aan verskeie groot Afrikaanse letterkundige werke vanaf die sewentigerjare. As redakteur maak hy die besluit of ’n boek uitgegee sal word of nie en grond sy oordeel hoofsaaklik op die letterkundige meriete van die boek. Hy verwerf ’n reputasie as redakteur met buitengewone insig en bekwaamheid, wat ’n leeue-aandeel het aan die persklaarmaak van sy boeke en die sukses van die gedrukte boek. Van die skrywers wie se werke deur hom versorg is, sluit in Hennie Aucamp, T.T. Cloete, Sheila Cussons, Elsa Joubert, Anna M. Louw, Dalene Matthee, F.A. Venter, Petra Müller, Ernst van Heerden, Alexander Strachan, E. Kotze, Marita van der Vyver, Etienne van Heerden en George Weideman. Die laaste boek wat hy voor sy aftrede redigeer, is “Eilande” van Dan Sleigh. As beoordelaar van dramas dien hy op die komitee wat die jaarlikse Kaapse Fleur du Cap-toneelpryse toeken en hy skryf toneelresensies in die Kaap vir die SAUK en televisie-resensies vir Die Burger. Per geleentheid skryf hy ook die Saterdaghoofartikel vir Die Burger en partykeer handel hierdie artikels oor boeke, soos “’n Roman vir die sendingjaar” op 3 Desember 1988 oor Elsa Joubert se “Missionaris” en “Loslyfmerrie Afrikaans” oor Tony Links se “So praat ons Namakwalanders” op 23 September 1989. Hy is in die tagtigerjare in ’n polemiek in die koerant Rapport betrokke wanneer hy sommige protesgedigte as “sonbesie-poësie” beskryf, met die implikasie dat dit eentonig en raserig en dus minderwaardig is, wat verhinder dat hierdie werk van hoofsaaklik swart Afrikaanse skrywers nie in die literêre kanon opgeneem kan word nie.

In 1987 tref ’n dubbele ongeluk hom kort na mekaar wanneer sy moeder oorlede is en hy kort daarna betrokke is in ’n ernstige motorongeluk. Diabetes word in Augustus 2001 by hom gediagnoseer en in Januarie 2002 het hy ’n ernstige beroerte-aanval, waarna hy aftree. Na hierdie aanval is hy aan een kant van sy liggaam verlam en kan hy nie praat nie. Hy herwin sy spraakvermoë daarna slegs met moeite. Hy is getroud met die onderwyseres en deeltydse vertaler en proefleser Loreinne en hulle het drie kinders, die twee dogters Charleinne en Andrea en die seun William. Nog ’n kind, ’n babaseuntjie, is by geboorte oorlede. Op Donderdag 13 November 2014 is Charles Fryer in sy huis in Panorama in Kaapstad oorlede.

Veral van sy vroeë universiteitsjare skryf hy poësie. Van sy gedigte word in Standpunte gepubliseer voordat hy sy debuut maak met die bundel “Rooiwielwa”, waar dit veral die kontreiverse oor die Hantam van sy jeugwêreld is wat beïndruk met vars en delikate waarneming. Hoewel baie van die verse nostalgies is in die verlange na die verlede, is daar ook ’n onmiddellikheid in die sintuiglike waarnemings, soos die reuk van die grond en plante en die natuurlewe. Die titelgedig voer die spreker in sy verbeelding terug na sy hartland, waar hy niks meer van ander mense nodig het nie. “Oulaas” is ’n lykdig aan die pa, wat met sy aardse taalgebruik daarin slaag om die emosie goed vas te vat. Die bundel bevat ook ’n aantal puik liefdesverse, gedigte waar lewe teenoor die dood gestel word en verse oor die grootstad en sy mense. “Verjaardagvers” is ’n vernuftige vermenging van die liefde en die natuur, terwyl “Dood van ’n akteur” (opgedra aan Fred Engelen) ’n elegiese vers is wat knap gebruik maak van ’n teenstellingseffek. Die gedig werk met Fred se vertolking van verskeie rolle op die verhoog waarin hy moes sterf en wat dan as kleedrepetisie moes dien, maar in die lewe is die dood werklikheid en kan dit nie later weer herhaal word soos ’n teatervertolking nie. “Donker hart” is ’n mooi stemmingsvers, waar ’n begrafnis op ’n klein dorpie aanleiding gee tot gesprekke oor die dooie en die dood, terwyl figure wat self oud en afgeleef is uitgebeeld word, met die stilte en koue wat laatnag op die dorpie neersak wat treffend die atmosfeer van die dood skep. Gedigte uit “Rooiwielwa” word getoonset en saam met liedere uit sy Passiespel as “Rooiwielwa” in 2008 by die Kalfiefees op Hermanus opgevoer. Sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Digters en digkuns”, “Die dye trek die dye aan”, “Miskien sal ek die wingerd prys”, “Goudaar”, “Kraaines”, “My Afrikaanse verseboek”, “Die goue vreugde”, “Voorspraak” en “Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte”.Hy is die skrywer en regisseur van die Passiespel “Só moes die Liefde ly”, wat aanvanklik op versoek geskryf is vir opvoering deur die NG Kerk Panorama naby Kaapstad. Die opvoerings is baie geslaagd en nadat hy die stuk verwerk het, word dit in die vroeë negentigerjare gereeld in die Paasseisoen in die Kangogrotte by Oudtshoorn aangebied. Hierdie opvoering speel as stimulus ’n groot rol met die inisiatief om die Klein Karoo Nasionale Kunstefees wat jaarliks op Oudtshoorn gehou word, te stig. Nog ’n drama van hom, “Lig in die swart klooster”, word in 1990 deur die NG gemeente Panorama opgevoer. Hierdie drama beeld Martin Luther se lewe en sy stryd om evangeliese vryheid uit. Reeds op universiteit skryf hy “Die vampier”, ’n parodie op die Dracula-rolprente, wat in 1994 by die Kampustoneelfees opgevoer is. Die stuk ondersoek die donker dinge wat in ’n mens se onderbewuste skuil. Hierin gaan woon ’n bekende skrywer saam met ’n groepie vriende in ’n afgeleefde huis aan die Weskus, waar hulle ’n paar vreemde karakters ontmoet.Ook op prosagebied maak hy ’n bydrae. Sy kortverhaal “Die man onder die boom” word deur Hennie Aucamp in die versamelbundel “Blommetjie gedenk aan my” opgeneem, “Verlore blou” word opgeneem in die versamelbundel “Liefde loop ver” onder redaksie van Jeanette Ferreira en hy skryf ook ’n essay oor sy jeugwêreld wat in “Klein koninkryk” verskyn. Ander versamelbundels waarin sy werk verskyn, sluit in “Uit die kontreie vandaan”.Hy is die samesteller van verskeie versamelbundels, waaronder “Kinders van die aarde”, “Kinders van Afrika”, “Kollig” (vyf eenbedrywe), “Van spoke gepraat” (spookstories) en “Verslig” (’n poësie-handleiding). Uit die kortverhale van Hennie Aucamp stel hy die keur “Brandglas” saam, terwyl “Steweltjies na Wonderland” ’n keur is uit Hester Heese se kinderverse.In 1999 ontvang hy die P.J. Cillié-medalje vir kreatiewe joernalistiek vir sy skryfwerk in Die Kerkbode. Die ATKV huldig hom in 2008 met ’n oorkonde en dieselfde jaar word ’n huldigingsprogram vir hom by die Woordfees op Stellenbosch aangebied. Vir hierdie geleentheid stel Alwena van der Vyver ’n keur uit sy gedigte, prosa en ongepubliseerde werke saam wat onder die titel “Rooiwielwa” aangebied is

Boeke

• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers): “Voorspraak”. Tafelberg-Uitgewers. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tiende druk. 1994.
• Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990”. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, eerste druk. 1992.
• Cloete, T.T. (red.) “Die Afrikaanse literatuur sedert sestig”. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. 1980.
• Kannemeyer, J.C. “D.J. Opperman: ’n Biografie”. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe.  1986.
• Kannemeyer, J.C. (red.) “Kraaines” Human & Rousseau. Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe 1988.
• Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers. Eerste uitgawe. 1998.
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe. 2005.
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers): “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers. Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007.
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2”. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria. Eerste uitgawe. 1999.

Tydskrifte en koerante

• Botha, Amanda “Ons letterkunde is tam van burgerlike welvaart” “Die Transvaler”. 15 Mei 1981.
• Fryer, Charles “Die skim agter die skrywer” “Kaapse Bibliotekaris”. Oktober 1993.
• Fryer, Charles “Lokval van die dood… en vangnet van genade” “Algemene Kerkbode”. 13 Februarie 1997.
• Fryer, Charles “Jongleur, chirurg en koppelaar” “Insig”. September 1997.
• Fryer, Charles “Ma is dood… en God is liefde” “Die Kerkbode”. 7 Augustus 1998.
• Fryer, Charles “Fryer verdedig sy standpunt” “Vrydag”. 20 November 1998.
• Fryer, Charles “The day I ate my spaghetti with a knife” “Heart”. Summer 2002.
• Goosen, Jeanne “Fryer is vermoedelik vrou se voorste vyand” “Vrydag”. 30 Oktober 1998
• Malan, Marlene “Die man agter die skrywers” “Rapport”. 9 April 2006.
• Nieuwoudt, Una “Só moes die Liefde ly” “Sarie”. 12 April 1995.
• Pople, Laetitia “Boesmans in stuk by Kampustoneel. Nuwe stukke van M.C. Botha, Charles Fourie en Nico Luwes te sien” “Beeld” 4 April 1994.
• Van der Merwe, Annari “‘Reus’ is weg met sy wa...” “Rapport”. 23 November 2014.

Internet

• Bloemhof, Francois; Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/02/26/SK/10/charlesfryer.html
• Bosman, Petro; Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/03/19/TD/2/pbcharles4.html
• Botha, Danie; Die Burger: http://www.netwerk24.com/Vermaak/Charles-Fryer-onthou-vir-sy-talle-bydraes-20141118
• Botha, Danie; LitNet: http://www.litnet.co.za/hoe-sal-mens-n-ander-jouself-ooit-bevry-herinneringe-aan-charles-fryer
• Botha, Danie; Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/indaba/cfryer.asp
• Britz, Etienne; Netwerk24: http://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/Charles-Fryer-ontheilig-die-heilige-halle-20141122
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/02/28/8/18.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1991/04/02/8/5.html
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Fryer,_Charles
• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Charles_Fryer
• Hambidge, Joan; Blogspot: http://joanhambidge.blogspot.co.za/2014/11/huldeblyk-charles-fryer-1946-2014.html
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 26.11.204: http://www.litnet.co.za/charles-fryer-1946-2014/
• Müller, Petra; LitNet: http://www.litnet.co.za/in-memoriam-charles-fryer/
• Olivier, Fanie; Versindaba: http://versindaba.co.za/2014/11/15/fanie-olivier-huldeblyk-charles-fryer-1946-2014/
• Stellenbosch Writers: http://www.stellenboschwriters.com/fryerch.html
• Tafelberg-Uitgewers: http://www.tafelberg.com/authors/497
• Van der Merwe, Annari LitNet: http://www.litnet.co.za/charles-fryer-19462014/
• Vosloo, Ton Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1997/08/15/11/2.html
• Willemse, Raymond; Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2014/11/15/3/BOLrwCharles_31_0_102807913.html
• Reus is weg met sy wa.... Rapport, 23 November 2014

Resensies