Ben Koks

Ben J. Koks (Driehuis (Velsen)), 1963) is een Nederlandse ornitholoog (autodidact) en natuurbeschermer, tevens oprichter van Werkgroep Grauwe Kiekendief.

Ben Koks groeide op in Noord-Holland, waar hij de middelbare landbouwschool bezocht. In Groningen studeerde hij Milieukunde aan het Van Hall Instituut. Hij werkte onder meer bij de Interfacultaire Vakgroep voor Energie en Milieu (IVEM) van Rijksuniversiteit Groningen, Sovon en Staatsbosbeheer aan boerenlandvogels. Sinds 2009 zet hij zich fulltime hiervoor in als directeur van de stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief.

Sinds 1972 houdt hij zich met vogelonderzoek en -bescherming bezig, waarbij het in toenemende mate om akkervogels gaat en bovenal de grauwe kiekendief. Zijn eerste grauwe kiekendief zag hij op 5 mei 1978 bij De Burchtkamp in Flevoland. In 1990 ontdekte hij een broedpaar van deze vogel in de Carel Coenraadpolder, voor zover bekend het eerste broedpaar dat in Groningen in akkerland nestelde. Koks richtte zich vervolgens ook op beschermingsconcepten voor andereakkervogels, ook buiten Nederland.

Ben Koks is nauw betrokken bij agrarisch natuurbeheer door akkerbouwers, in het bijzonder waar het gaat om de grauwe kiekendief in Groningen en Flevoland. Mede door zijn toedoen werden nieuwe beschermingsmaatregelen in het overheidsbeleid opgenomen, zoals ‘natuurbraak’ (1995), wintervoedselveldjes (2009) en ‘vogelakkers’ (2014).

In 2005 richtte hij de Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief a.k.a. Dutch Montagu’s Harrier Foundation op. De stichting organiseert bescherming van de nesten van grauwe kiekendieven in akkerland, en doet onderzoek naar de levenscyclus van de grauwe kiekendief. Sinds de nog zeldzamere blauwe kiekendief in 2009 in akkerland is gaan broeden, vormt deze soort onderdeel van beschermings- en onderzoeksprogramma's.

Koks neemt deel aan verschillende langjarige onderzoeksprojecten. Zo startte hij in 2005 onderzoek naar trekroutes van grauwe kiekendieven, dat ook populaties in andere Europese broedgebieden betreft, zoals Duitsland, Engeland en Wit-Rusland. Het onderzoek strekt zich uit tot landen waar de grauwe kiekendief overwintert of een tussenstop maakt: India, Marokko en diverse Sahellanden waaronder Burkina Faso en Mali. Op deze manier wordt de ecologie van de soort gedurende het gehele jaar onderzocht in zoveel mogelijk gebieden waar grauwe kiekendieven komen. Het mede door Rudi Drent, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), mogelijk gemaakte onderzoek leidt in 2010 tot het proefschrift van Christiane Trierweiler, getiteld The annual cycle of a migratory raptor, Montagu's harrier, in a modern world.

Ook het in 2002 door onder andere Koks gestarte onderzoek naar de veldleeuwerik in grootschalig akkerland resulteerde in een proefschrift, The value of field margins for farmland birds, van Marije Kuiper aan Wageningen University & Research centre in 2015.

De op bescherming gerichte onderzoeken hebben als belangrijk doel na te gaan waar in de jaarcyclus van een soort knelpunten optreden, en met welke maatregelen de overleving en reproductie van de vogels ondersteund kan worden. Dat kan bijvoorbeeld gaan om het beschermen van nesten, of om het bieden van rustplaatsen of foerageergebied, en vaak om de combinatie van deze factoren. Een effectieve maatregel die door Ben Koks is bedacht is de 'vogelakker', een akker met afwisselend stroken luzerne en stroken natuurbraak. Dat blijkt optimaal foerageergebied te zijn voor grauwe kiekendieven.

Ben Koks is in 1995 onderscheiden met de Herman Klomp Prijs, een prijs die periodiek wordt uitgereikt aan iemand die zich in zijn vrije tijd verdienstelijk heeft gemaakt met vernieuwend beschermingsgericht vogelonderzoek en daarover heeft gepubliceerd.

Twee publicaties van onder meer Koks werden in 2014 onderscheiden met de Watson Raptor Science Prize

In 2015 stond Ben Koks in de Duurzame 100 van Trouw (plaats 44) vanwege zijn pleidooi voor natuur-inclusieve landbouw.

Ben Koks heeft de Heimans en Thijsse Prijs 2017 gekregen voor zijn grote inzet om natuur in akkerbouwgebieden van Groningen nieuwe kansen te geven. Deze prijs wordt door deHeimans en Thijsse Stichting in principe tweejaarlijks uitgereikt aan een persoon, groep personen of een organisatie die zich op originele en duurzame wijze verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van natuurbescherming, -studie of -educatie..