Antoni Tarnowski

Antoni Tarnowski (ur. 3 listopada 1821 w Warszawie, zm. 6 lutego 1887 tamże) – wybitny tancerz baletowy, solista Teatru Wielkiego w Warszawie.

Dzieciństwo

Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej Tarnawskich, dopiero jego ojciec z niewiadomych powodów zmienił nazwisko rodowe na Tarnowski. Urodził się jako Konstanty Antoni, syn Stefana Józefa Michała Tarnawskiego / Tarnowskiego (1772–1847), mistrza sztuki drukarskiej, zecera drukarni „Gazety Warszawskiej” Antoniego Lesznowskiego, i jego drugiej żony Marianny z Klaszewskich, 1. voto Friedlandowej (1792–1852). Był bratem-bliźniakiem artysty baletu Aleksandra Tarnowskiego. Do szkoły baletowej Teatru Wielkiego wstąpił wraz z bratem 1 lipca 1835, gdzie był uczniem Romana Turczynowicza, Mikołaja Grekowskiego i Maurice’a Piona. W lipcu 1836 tańczył partię Ferdynanda w balecie Opiekun oszukany, a w październiku 1836 wykonywał rolę starej gospodyni Katarzyny w balecie Dwa posągi - były to przedstawienia w wykonaniu uczniów szkoły baletowej.

Solista baletu

Od ok. roku 1842 tancerz baletu warszawskiego. Występował w zarówno w klasycznych tańcach solowych, jak i rolach groteskowych. Od 1850 roku należał wraz z bratem do pierwszych tancerzy klasycznych. Jednak role groteskowe przeważały w jego repertuarze aż do wycofywania się ze sceny jego chorego brata Aleksandra. Odtąd w jego dorobku przeważały już czołowe role w repertuarze klasycznym.

Partnerował na scenie czołowym polskim tancerkom swoich czasów, jak: Teodora Gwozdecka, Karolina Straus, Maria Freytag, Kamila Stefańska i Helena Cholewicka. Występował też z wybitnymi balerinami zagranicznymi goszczącymi w jego latach na scenie warszawskiej, a były to: Carlotta Grisi, Maria Vincentini, Jekatierina Friedberg, Claudine Cucchi (Couqui), Elisa Casati i parokrotnie odwiedzająca Warszawę Nadieżda Bogdanow, z którą tańcząc 11 lutego 1866 roku uległ wypadkowi na scenie. Ta kontuzja zmusiła go do zakończenia kariery tancerza, ale od 20 października 1868 roku uczył tańca w wyższych klasach szkoły baletowej Teatru Wielkiego.

Antoni Tarnowski był też podobno pomysłodawcą baletu czarodziejsko-romantycznego w czterech aktach i dwunastu obrazach pt. Mistrz Twardowski, wystawionego 6 lipca 1874 roku przez Virgilio Caloriego (autora libretta i choreografii) z muzyką Adolfa Sonnenfalda.

Wszystkie od 1841 roku na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie

• 1836: Ferdynand - Opiekun oszukany, choreografia Maurice Pion, muzyka Gioacchino Rossini / Józef Stefani (przedstawienie szkolne w Teatrze Rozmaitości)
• 1836: Gospodyni Katarzyna - Dwa posągi, choreografia Louis Thiérry / Maurice Pion, muzyka Józef Elsner (przedstawienie szkolne w Teatrze Rozmaitości)
• 1841: Akbar - Rozbójnik morski, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Adolphe Adam / Józef Stefani
• 1843: Drużba – Wesele w Ojcowie, choreografia Louis Thiérry / Maurice Pion, muzyka Karol Kurpiński i Józef Damse
• 1845: Kapitan Edward – Wyspa Amazonek, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Józef Stefani
• 1846: Gustaw – Anetta, czyli Sen wieśniaczki, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Józef Stefani
• 1846: Hans – Mimili, czyli Styryjczykowie, choreografia Maurice Pion, muzyka Józef Stefani
• 1851: Diavolino – Katarzyna, córka bandyty, choreografia Roman Turczynowicz wg Jules’a Perrota, muzyka Cesare Pugni / Józef Stefani
• 1851: Gringoire – Esmeralda, choreografia Roman Turczynowicz wg Jules’a Perrota, muzyka Cesare Pugni / Józef Stefani
• 1851: Solista w Scenie uwodzenia – opera Robert Diabeł, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Giacomo Meyerbeer
• 1852: Salvator Rosa – Katarzyna, córka bandyty, choreografia Roman Turczynowicz wg Jules’a Perrota, muzyka Cesare Pugni / Józef Stefani
• 1852: Pasterz – Miłość przebudzona, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Giacomo Panizza / Józef Stefani
• 1853: Hrabia de Saint Leon – Hrabina i wieśniaczka, czyli Przemiana żon, choreografia Roman Turczynowicz wg Le diable à quatre Josepha Maziliera, muzyka Adolphe Adam
• 1854: Don Diego – Paquita, czyli Cyganie, choreografia Roman Turczynowicz wg Josepha Maziliera, muzyka Eduard Deldevez / Józef Stefani
• 1855: Hrabia Leonardo – Asmodea, diabeł rozkochany, choreografia Roman Turczynowicz wg Le diable amoureux Josepha Maziliera, muzyka Giuseppe Scaramelli / Józef Stefani
• 1856: Książę Albert - Giselle, choreografia Roman Turczynowicz wg Jeana Corallego, muzyka Adolphe Adama / Józef Stefani
• 1856: Adonis – Wenus i Adonis, choreografia Carlo Blasis, muzyka Luigi Casamorata, Fracesco Blasis, Giovanni Bajetti
• 1856: Faust – Faust, choreografia Carlo Blasis, muzyka Luigi Casamorata, Luigi Viviani, François Fétis, Fracesco Blasis, Placido Mandanici, Giovanni Bajetti
• 1857: Conrad – Korsarz, choreografia Roman Turczynowicz wg Josepha Maziliera, muzyka Adolphe Adam / Józef Stefani (ze wstawionym mazurkiem Fryderyka Chopina)
• 1858: Federici – Marco Spada, czyli Córka rozbójnika, choreografia Roman Turczynowicz wg Josepha Maziliera, muzyka Daniel Auber / Gabriel Rożniecki
• 1859: Henryk – Modniarki, czyli Karnawał paryski, choreografia Roman Turczynowicz wg Pasquale Borriego, muzyka Matthias Strebinger / Gabriel Rożniecki
• 1860: Konrad – Dziewice jeziora, choreografia Roman Turczynowicz, muzyka Gabriel Rożniecki
• 1864: James – Sylfida, choreografia Filippo Taglioni, muzyka Jean Schneitzhöffer

Antoni, podobnie jak jego brat bliźniak Aleksander, miał znakomite warunki zewnętrzne do tańca, wsparte siłą i zręcznością, talentem w tym kierunku i pracowitością. „Taniec tego prawdziwego artysty obok nadzwyczajnego wyrobienia i siły odznacza się nieporównanym wdziękiem i lekkością zadziwiającą; oprócz zalet pierwszego tancerza posiada nadto nieporównany dar wspierania we wszelkich trudniejszych pozach i w wykonywaniu śmielszych rzutów powierzonej mu tancerki”.

A historyk polskiego teatru Jan Tomasz Seweryn Jasiński, który znał osobiście obu braci Tarnowskich i śledził ich osiągnięcia sceniczne zanotował: „Byli obdarzeni od natury w powierzchowność Apolla Belwederskiego. Gracja, zręczność, lekkość, elegancja, wykonanie do zachwytu. Wszyscy wracający z zagranicy, co widzieli stołeczne balety, jednogłośnie orzekali, że takich tancerzy nigdzie nie ma”.

• Słownik biograficzny teatru polskiego 1795-1965, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1973, str. 735.
• Irena Turska, Przewodnik baletowy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków, 1973, str. 11, 94.
• „Kurier poranny”, 1853, nr 56, str. 283; „Kurier poranny”, 1855, nr 39, str. 183; „Kurier poranny”, 1857, nr 119, str. 631; „Kurier poranny”, 1859, nr 115, str. 586; „Kurier poranny”, 1887, nr 39.
• Janina Pudełek, Warszawski balet romantyczny w latach 1802-1866, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków, 1968, str. 52-53, 62, 67, 79, 87, 95, 104, 111-112, 114, 149, 156, 158, 163, 166, 169-172, 175, 177, 180, 182,-183, 186-187, 190-191, ilustracja: 41 artyści baletu warszawskiego (r. 1853); 45. Kamila Stefańska i Antoni Tarnowski w Korsarzu; 46. Antoni Tarnowski z Carlottą Grisi w karykaturze J. Kossaka.; 69-70. Balet warszawski (1862/63).
• Paweł Chynowski, Gwiazdy naszego baletu romantycznego. W: Teatr. Refleksy i refleksje. Zbiory Muzeum Teatralnego w Warszawie, Teatr Wielki - Opera Narodowa, Warszawa, 2017. ​ISBN 978-83-65844-09-5​
• Wielka encyklopedia powszechna PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, t. 11 (Ster-Urz), Warszawa, 1968, str. 399.
• Afisze przedstawień z udziałem Antoniego Tarnowskiego posiada Muzeum Teatralne oraz Instytut Sztuki PAN w Warszawie.
• Ikonografia:
  • „Tarnowski przebrany za baletnicę” – rysunek Juliusz Kossak z roku 1853, Muzeum Narodowe w Warszawie.
  • „Tarnowski w roli” (Artyści baletu sceny warszawskiej 1853) – lit. Jakuba Melchera wg rysunku Józefa Simmlera, Muzeum Narodowe w Warszawie i Muzeum Teatralne w Warszawie. Litografię tę można też odszukać wśród zdjęć na stronie https://teatrwielki.pl/en/the-theatre/polish-national-ballet/polish-national-ballet-history/
  • Fotografie Antoniego Tarnowskiego na scenie posiada Muzeum Teatralne w Warszawie.