Alexis Savvidis

Ο Αλέξιος Γ. Κ. Σαββίδης (13 Φεβρουαρίου 1955) είναι Έλληνας ιστορικός, μεσαιωνολόγος-βυζαντινολόγος, πρώην ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Αθήνα) και μετέπειτα καθηγητής στα Πανεπιστήμια Αιγαίου (Ρόδος) και Πελοποννήσου (Καλαμάτα), με ιδιαίτερη ερευνητική/συγγραφική προσφορά για την ιστορία και τον πολιτισμό του μεσαιωνικού (βυζαντινού) Πόντου, κυρίως για το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών  της Τραπεζούντας (1204-1461 μ. Χ.). Η οικογένειά του έχει ποντιακές ρίζες και στα τέλη του 19 αιώνα μετανάστευσε μέσω Κύπρου στην Παλαιστίνη, όπου ο παππούς του, Κωνσταντίνος Σαββίδης (1880-1956), χρημάτισε ΄Έλληνας υποπρόξενος στην Χάϊφα. Ο πατέρας του, Γεώργιος Κ. Σαββίδης (Χάϊφα 1920-Αθήνα 2005), σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού και με την σύζυγό του, Μαίρη Μεϊμαράκη (Ιερουσαλήμ 1927-Αθήνα 2019), μουσικό (δασκάλα πιάνου), ήλθαν στην Αθήνα το 1953, όπου γεννήθηκε ο γιος τους, Α.Γ.Κ.Σ. (1955). Ο πατέρας του Α.Γ.Κ.Σ. υπήρξε εκπαιδευτικός στο Αγγλικό Τμήμα του Κολλεγίου Αθηνών (1954-1988) και η μητέρα του ήταν γνωστή ως Μαίρη Μεϊμαράκη-Καρούζου στον εκδοτικό χώρο, ως σύζυγος (σε δεύτερο γάμο/1963) και κληρονόμος των πνευματικών δικαιωμάτων του έργου του ΄Ελληνα ποιητή Νίκου Δ. Καρούζου (Ναύπλιο 1926-Αθήνα 1990), ο οποίος επηρέασε αποφασιστικά τον Α.Γ.Κ.Σ. τόσο ως προς τις φιλολογικές και ιστορικές σπουδές που ακολούθησε, όσο και ως προς την ερευνητική ενασχόλησή του με την κλασσική μουσική. Η διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων του ποιητή έχει περιέλθει στην φροντίδα του Α.Γ.Κ.Σ. από το 2019.

Προπτυχιακές-μεταπτυχιακές σπουδές και βραβεύσεις

Γεννήθηκε στην Αθήνα (13.2.1955) και πραγματοποίησε σπουδές φιλολογίας και βυζαντινής/μεσαιωνικής ιστορίας στα Πανεπιστήμια Αθηνών (Φιλοσοφική Σχολή/πτυχιούχος, 1978), Λονδίνου (King’s College/Master of Philosophy, 1980) και Θεσσαλονίκης (Φιλοσοφική Σχολή/διδακτορικό, 1986). Μεταξύ των καθηγητών του συγκαταλέγονται οι Ιωάννης Καραγιαννόπουλος (1922-2000), Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου (1917-2012) καιDonaldM. Nicol (1923-2003), καθώς και οι David Marshall Lang (1924-1991), Robert Browning (1914-1997), Richard Clogg, Αθανάσιος Κομίνης (1930-2006), Ιουλιανή Χρυσοστομίδου (Julian Chrysostomides, 1928-2008),Βασίλειος Καραγεώργος (1936-2009),Βασίλειος Σφυρόερας (1921-2015), Anthony A.M. Bryer (1937-2016),Στέριος Φασουλάκης (1933-2018), Speros Vryonis Jr. (1928-2019) και Κωνσταντίνος Μανάφης (1938-2021). Στο School of Orienta and African Studies του Παν/μίου Λονδίνου παρακολούθησε επί διετία (1978-1980) τα μαθήματα/σεμινάρια των καθηγητών Παναγιώτη Γερ. Βατικιώτη (P. J. Vatikiotis, 1928-1997),Peter M. Holt (1918-2006) καιVictorL. Ménage (1920-2015).Μέντοράς του πάνω σε θέματα έρευνας της ιστορίας και του πολιτισμού του βυζαντινού Πόντου υπήρξε από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο Δρ Οδυσσέας Λαμψίδης (1917-2006), 3 Πρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών/ΕΠΜ στα χρόνια 1962-1989.

Είναι ομότιμος καθηγητής από το 2022 Ιστορίας Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Χρόνων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπήρξε Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών(ΤΙΑΔΠΑ/Καλαμάτα) για την περίοδο 2010-2015. Την περίοδο 2016-2020 διετέλεσε Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (ΣΑΕΠΣ/Καλαμάτα).Το 1997 τιμήθηκε στην Κωνσταντινούπολη με το Α΄ Βραβείο Αμπντί Ιπεκτσί για τη συμβολή του στη μελέτη των βυζαντινοτουρκικών σχέσεων και την προώθηση της ελληνοτουρκικής επιστημονικής συνεργασίας, ενώ το 2016 έλαβε το Βραβείο Οδυσσέα Λαμψίδη για την έως τότε τριανταπεντάχρονη ερευνητική/συγγραφική του συμβολή στη μελέτη της ιστορίας και του πολιτισμού του μεσαιωνικού Πόντου.

Θητεία στην έρευνα, πανεπιστημιακή διδασκαλία, εκδόσεις, επιμέλειες και βιβλιογραφικές συμβολές

Από το  1985 ως το 2001 υπήρξε ερευνητής στο Κέντρο (Ινστιτούτο) Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Αθήνα), ενώ στα χρόνια 1995-1998 δίδαξε μεσαιωνική ελληνική ιστορία με ανάθεση (αμισθί) στα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά τμήματα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2001 εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών/ Ρόδος), όπου το 2005/2006 εξελίχτηκε σε τακτικό καθηγητή.΄Εχει πλούσιο ερευνητικό και διδακτικό έργο, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, με ειδικά μαθήματα, διαλέξεις και σεμινάρια σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Μεγάλη Βρεταννία, Βουλγαρία, τ. Τσεχοσλοβακία, Νότια Αφρική), έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή και πανελλήνια επιστημονικά συνέδρια και έχει διατελέσει επόπτης έντεκα διδακτορικών διατριβών στα Πανεπιστήμια Αιγαίου και Πελοποννήσου (ορισμένες τους έχουν δημοσιευθεί από έγκριτους εκδοτικούς οίκους), έχοντας παράλληλα συνεισηγηθεί ή συμμετάσχει σε εξεταστικές επιτροπές για άλλες διδακτορικές διατριβές ή μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες σε διάφορα άλλα Πανεπιστήμια της Ελλάδας (Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Ιόνιο/Κέρκυρα, Πάντειον/Αθήνα, Δημοκρίτειο Θράκης/Κομοτηνή) και του εξωτερικού (Rand Afrikaans/Johannesburg University, University of South Africa/Pretoria). Επόπτευσε δύο μεταδιδακτορικές έρευνες στα Πανεπιστήμια Αιγαίου (Ανθούλλης Δημοσθένους, «Το κυπριακό ποίμνιο, 4-12 αι.»/2007-2008) και Πελοποννήσου (Γιασμίνα Μωυσείδου, «Μεσαιωνικός Πόντος: στοιχεία προσωπογραφίας και πολιτικής ιδεολογίας, 4 αι. μ. Χ.-1461»/2018-2022). ΄Εχει επίσης λάβει μέρος από το 2000/2001 σε πολλές εκλεκτορικές διαδικασίες εξελίξεων ή μονιμοποιήσεων (συχνά ως συνεισηγητής) σε όλα σχεδόν τα Ιστορικά-Αρχαιολογικά  και άλλα συναφή Τμήματα στα ελληνικά Πανεπιστήμια.Από τους διδάκτορές του υπηρετούν ως επίκουροι καθηγητές η Φωτεινή Β. Πέρρα (Μεσαιωνική Ιστορία-Παν/μιο Πελοποννήσου-Καλαμάτα/2017 και εξής) και Στέφανος Κορδώσης (Ιστορία Κεντρικής Ευρασίας-Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας-Θεσσαλονίκη/2021 και εξής). Το άρθρο του στην εφημερίδα ΤΟ  ΒΗΜΑ της 27ης Σεπτεμβρίου 1998 με τίτλο «Επάγγελμα: ιστορικός ερευνητής στην Ελλάδα» έθιξε μεταξύ άλλων το ζήτημα της ανάγκης συμμετοχής και ερευνητών των ερευνητικών κέντρων/ινστιτούτων στις κρίσεις/εξελίξεις/προαγωγές των πανεπιστημιακών στην Ελλάδα, συμβάλλοντας προς την κατεύθυνση αυτή, ενώ ως την εποχή εκείνη μόνο οι πανεπιστημιακοί συμμετείχαν στις αντίστοιχες κρίσεις των ερευνητών.

Βασικοί τομείς των ερευνών του είναι οι σχέσεις του Βυζαντίου με τα τουρκόφωνα φύλα, η βυζαντινή προσωπογραφία και γενεαλογία, η ιστορία του βυζαντινού Πόντου και του κράτους των Μεγαλοκομνηνών της Τραπεζούντας, καθώς και η ιστορία και ιστορική γεωγραφία του χερσαίου και νησιωτικού ελλαδικού χώρου κατά τον μεσαίωνα και τις απαρχές της οθωμανικής κυριαρχίας. Είναι επιμελητής έκδοσης του ειδικού βυζαντινολογικού περιοδικού Βυζαντινός Δόμος(Αθήνα 1987-1998/ Θεσσαλονίκη, 1999 κ. εξ.)καθώς και επιμελητής βυζαντινολογικού προσωπογραφικού λεξικού με διεθνείς συμμετοχές και παράλληλη αγγλική έκδοση (σε συνεπιμέλεια με τον ομότιμο καθηγητή του νοτιοαφρικανικού Πανεπιστημίου του Johannesburg Benjamin Hendrickx [1939-2021]) στον βελγικό εκδοτικό οίκο Brepols[Turnhout, 2007 κ. εξ.]). Με τον B. Hendrickxσυνέγραψε επίσης το ευρείας κυκλοφορίας και διδακτικής χρήσης εγχειρίδιο Introducing Byzantine history (Παρίσι, Hêrodotos, 2001), που από το 2003 κυκλοφορεί και στην Ελλάδα σε εμπλουτισμένη ελληνική μετάφραση(2έκδ. το 2008 και πρόσφατη 3 έκδοση με βιβλιογραφικό παράρτημα από την βυζαντινολόγο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Μαρία Λεοντσίνη: Αθήνα, Ηρόδοτος, 2019).Το 2021 επιμελήθηκε της έκδοσης ειδικού τόμου του Βυζαντινού Δόμου/ΒΔμε την συμβολή 30 μελετών βυζαντινολόγων, μεσαιωνολόγων κ.ά. επιστημόνων στη μνήμη του συνεργάτη του,B. Hendrickx (περί αυτού βλ. το λήμμα στην Wikipedia), όπου συμπεριλαμβάνεται η εκτενής του συμβολή «Σημειώσεις για τις πηγές της ιστορίας του Βυζαντίου και για τα βασικά γραμματολογικά τους βοηθήματα» (ΒΔ 29 (2021, έκδ. 2022), σ. 559-615.

Μελέτες και άρθρα του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, στα ρωσσικά και στα τουρκικά. Από το 2019 κυκλοφορεί η επιμελημένη βιβλιογραφία του (σε συνεργασία με την βυζαντινολόγο Γιασμίνα Μωυσείδου)Βυζαντινή και μεσαιωνική ιστορία (284-1461/1479): βασική ελληνόγλωσση βιβλιογραφία αυτοτελών έργων(2έκδ. με προσθήκες, Αθήνα, Ηρόδοτος, 2020).Για τα βιβλία και τις μονογραφίες του, καθώς και για το προαναφερόμενο προσωπογραφικό λεξικό του Βυζαντίου που (συν)επιμελείται,  έχουν γραφεί πολλές βιβλιοκρισίες και βιβλιοπαρουσιάσεις στα ελληνικά και σε διάφορες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ρωσσικά, σερβοκροατικά, βουλγαρικά, τουρκικά, σουηδικά, ρουμανικά, φινλανδικά) σε αρκετά από τα γνωστότερα βυζαντινολογικά κ.ά. μεσαιωνολογικά περιοδικά του κόσμου.

Είναι επίσης αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών στην Αθήνα από το 2010, όπου, μεταξύ άλλων εκδόσεων βιβλίων και δημοσιεύσεων σε συλλογικά έργα και στο επιστημονικό περιοδικό της Επιτροπής Αρχείον Πόντου, επιμελήθηκε της έκδοσης του συλλογικού τόμου Ο βυζαντινός Πόντος (4-15 αιώνες μ.Χ. Ιστορικές συμβολές (Αθήνα, 2013, σειρά «Αρχείον Πόντου»-Παράρτημα αρ.30) και εξέδωσε την ευρείας κυκλοφορίας μονογραφία Το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461 μ. Χ.). Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία του Πόντου. Μια ευσύνοπτη ιστορική επισκόπηση(Αθήνα, 2016, 2έκδ. 2017 και 3έκδ. 2022). ΄Εχει ολοκληρώσει νέα  μονογραφία για τον ύστερο μεσαιωνικό Πόντο, με τίτλο Η Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461 μ. Χ.): ιστορία και πολιτισμός του υστεροβυζαντινού κράτους του Πόντου, καθώς και μονογραφία με τίτλο Για τις έννοιες, τους συνειρμούς και τους συμβολισμούς της πορφύρας και των πορφυρογεννήτων στο Βυζάντιο: η χρωστική ουσία, ο πορφυρίτης λίθος, η αίθουσα του παλατιού και ο καθεστωτικός όρος(τελούν υπό έκδοση), ενώ επίσης πρόσφατα κυκλοφόρησε με αποκλειστικά δικά του λήμματα ο πρώτος τόμος ενός νέου βυζαντινολογικού βιογραφικού λεξικού (συλλογικού για την συνέχεια): Για ένα νέο Βιογραφικό Λεξικό του Βυζαντίου: εισαγωγική συμβολή – τόμος Α΄ (Αθήνα, Παπαζήσης, 2022).

Πέρα από το πλούσιο ιστορικό ερευνητικό/ συγγραφικό του έργο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, με βιβλία και μονογραφίες σε έγκριτους εκδοτικούς οίκους (Brill, Brepols, Hakkert, ABC-Clio, Routledge/Taylor & Francis, Βιβλιοφιλία, Βασιλόπουλος, Εστία, Πατάκης, Δόμος, Ηρόδοτος, Τροχαλία, Δημιουργία, Παπαζήσης, Δέσπ. Κυριακίδη, Κανάκη κ.ά.), έχει συμβάλει με μελέτες-άρθρα κ.ά. συνεργασίες σε διεθνούς κύρους επιστημονικά περιοδικά (Βyzantion, Byzantinoslavica, Byzantinische Zeitschrift, Byzantine and Modern Greek Studies, ΒyzantinischeForschungen, ΜedievalProsopography, Études balkaniques, Mésogeios-Méditerranée, Journal of Oriental and African Studies, Ekklesiastikos Pharos, Acta PatristicaetByzantina, Studia Pontica, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, Δίπτυχα, [Βυζαντινά] Σύμμεικτα, Βυζαντινά, Βυζαντιακά, Αρχείον Πόντου, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Πελοποννησιακά, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Ιστορικογεωγραφικάκ.ά.), σε συλλογικούς τόμους και πρακτικά συνεδρίων (διεθνών και πανελληνίων), καθώς και σε γνωστά εγκυκλοπαιδικά έργα όπως την Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια «Υδρία», την Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού, την Encyclopaedia of Islam, την ΤheCrusades: an Encyclopaedia και το Lexikonder Byzantinistik. Προσεχώς εκδίδει στο περιοδικό Mésogeios-Méditerranée(τόμ. 38 [Αθήνα 2022]) τα λήμματα που είχε συγγράψει για το προαναφερόμενο Lexikon, το οποίο είχε αναστείλει την έκδοσή του μετά τον θάνατο (2000) του επιμελητή του, Γερμανού ελληνιστή φιλολόγου-ιστορικού JohannesIrmscher(γι’ αυτόν βλ. στην Wikipedia): «Μετά είκοσι έτη: τα ανέκδοτα λήμματα του LexikonderByzantinistikμε εισαγωγή για το Βυζαντινολογικό Λεξικό του JohannesIrmscher (1920-2000) και την άγνωστη τύχη του».

Από το 1985 ως το 2001υπήρξε τακτικός άμισθος συνεργάτης (με άρθρα, βιβλιοκρισίες και χρονικά) του περιοδικού Νέα Εστία(Aθήνα), ενώ την περίοδο 1991-1994 υπήρξε άμισθος επιμελητής ειδικής στήλης για το ιστορικό βιβλίο της αθηναϊκής εφημερίδας ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ. Συνεργάστηκε επίσης με άρθρα του, στο ένθετο «ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ» της αθηναϊκής εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (1997-2003) και στα ιστορικής ύλης περιοδικά των αθηναϊκών εκδόσεων «Περισκόπιο» Στρατιωτική Ιστορία (1997-2002),Ιστορικά Θέματα (2001-2008) και Coprus(2003-2004), ενώ κατά την δεκαετία του 1990 κατά καιρούς αρθρογράφησε και στις αθηναϊκές εφημερίδες Το ΒΗΜΑ και ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.To 2006 επιμελήθηκε της έκδοσης των τριών βυζαντινών τόμων (5, 6 και 7 για τις περιόδους 324-642, 642-1071 και 1071-1453) της 15τομης συλλογικής Ιστορίας των Ελλήνων (Αθήνα, εκδ. Δομή). Συνέβαλε ακόμα με βιβλιοκρισίες, βιβλιοπαρουσιάσεις και βιβλιογραφικά δελτία στα περιοδικά Μνημοσύνη, Βιβλιοφιλία, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Τετράμηνα, Journal of Oriental and African Studies, Μediterranean Archaeology and Archaeometry,κ.ά.

Μουσικολογικές εκδόσεις

Υπήρξε μαθητής στο Ωδείο Αθηνών και στο Ελληνικό Ωδείο του μουσουργού και ακαδημαϊκού Μενέλαου Παλλάντιου (1914-2012) (σολφέζ και αρμονία) και του καθηγητή βυζαντινής μουσικής Ιωάννη Μαργαζιώτη, της πιανίστας Βίνιας Τσόπελα, του βιολονίστα Τάτση Αποστολίδη (1928-2009) και του βιολίστα Γιάννη Βατικιώτη (1924-2002), ενώ επιπλέον στα μαθητικά του χρόνια στο Κολλέγιο Αθηνών υπήρξε μαθητής των μουσικολόγων Μάρκου Δραγούμη και Στέφανου Βασιλειάδη (1933-2004) και των ζωγράφων Κώστα Πλακωτάρη (1902-1969), Γιώργου Μαλάμου(1913-2007) και Ιωάννας Μητσέα-Μαλάμου (1913-2004), πραγματοποιώντας επίσης ιδιωτικά μαθήματα σολφέζ και μουσικής διεύθυνσης με τον αρχιμουσικό Λευτέρη Χαλκιαδάκη(1927-2008). ΄Εχειασχοληθεί επί δεκαετίες με ζητήματα ερμηνείας  της έντεχνης μουσικής, έχοντας κατά τα τελευταία χρόνια συγγράψει βιβλία και άρθρα γύρω από ποικίλα μουσικολογικά ζητήματα και εκδίδοντας μεταξύ άλλων το βιογραφικό λεξικό Μεγάλοι μαέστροι (Αθήνα, εκδόσεις Πατάκη, 2008, 2 έκδοση 2009 και 3 εμπλουτισμένη έκδοση υπό ετοιμασία), τη συλλογή άρθρων Δοκίμια κλασσικής μουσικής παιδείας (Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση, 2009, 2 έκδοση 2013, 3η έκδοση 2016) και τη μονογραφία Μαέστροι στο διαδίκτυο (Αθήνα, εκδόσεις Ηρόδοτος, 2014, 2 έκδοση 2015, 3η έκδοση 2016, 4η έκδοση 2017, 5 έκδοση 2020και 6 έκδοση υπό ετοιμασία). ΄Εχει τέλος συνεργαστεί αρθρογραφώντας τακτικά στο περιοδικό Πολύτονον της ΄Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών καθώς και στο ιστοσελιδικό μουσικολογικό περιοδικό tar.  

Ακολουθεί πίνακας των αυτοτελών ιστορικών του δημοσιευμάτων:

• Το Βυζάντιο και οι Σελτζούκοι Τούρκοι τον 11ο αι. (Αθήνα, Bιβλιοπωλείο των Βιβλιοφίλων, 1980, 2η έκδ. 1988)
• Byzantium in the Near East. Its relations with the Seljuk Sultanate of Rum in Asia Minor, the Armenians of Cilicia and the Mongols, c. A.D. 1192-1237 (Thessalonica, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών Α.Π.Θ., 1981) (M.Phil. Παν/μίου Λονδίνου), σειρά «Βυζαντινά κείμενα & μελέται»/ “Byzantine texts & studies” (αρ. 17)
• Τα χρόνια σχηματοποίησης του Βυζαντίου 284-518 (Αθήνα, Βασιλόπουλος, 1983, 2η αναθεωρημένη έκδοσημε τον υπότιτλο: Βυζαντινή ιστορία για όλους, Αθήνα, Ηρόδοτος, 2021)
• Το οικουμενικό βυζαντινό κράτος και η εμφάνιση του Ισλάμ 518-717 (Αθήνα, Εστία, 1985, 2η έκδ. 1990), σειρά «Πολιτική & ιστορία»,  αρ. 28)–3η εμπλουτισμένη έκδ. υπό ετοιμασία (Αθήνα, εκδ. Ηρόδοτος)
• Μελέτες βυζαντινής ιστορίας 11ου-13ου αι.: εσωτερικές διαμάχες-εξεγέρσεις-κοινωνία-οικονομία-εμπόριο-διοίκηση-στρατός-εξωτερικοί εχθροί-προσωπογραφία-γενεαλογία  (Αθήνα, Καρδαμίτσα-Ινστιτούτο του Βιβλίου, 1986, 2η έκδοση 1995)
• Τα βυζαντινά Επτάνησα, 11ος-αρχές 13ου αι. (Αθήνα, Βιβλιοπωλείο των Βιβλιοφίλων, 1986, 2η έκδοση με προσθήκες 2007), σειρά «Μικρή Μυριόβιβλος» (αρ. 6)
• Βυζαντινά στασιαστικά και αυτονομιστικά κινήματα στα Δωδεκάνησα και στη Μικρά Ασία, 1189-c. 1240. Συμβολή στην μελέτη της υστεροβυζαντινής προσωπογραφίας και τοπογραφίας την εποχή των Αγγέλων, των Λασκαριδών της Νίκαιας και των Μεγαλοκομνηνών του Πόντου (Αθήνα, Δόμος, 1987) (διδακτορική διατριβή Παν/μίου Θεσσαλονίκης)
• Βυζαντινοτουρκικά μελετήματα. Ανατύπωση άρθρων 1981-1990 (Αθήνα, Ηρόδοτος, 1991 – 18 μελετήματα) (ελληνικά και αγγλικά)
• Σελίδες από την βαλκανική αντίδραση στην οθωμανική επέκταση κατά τους 14ο και 15ο αι. Ουγγλέσης-Ουνυάδης-Καστριώτης-Κλαδάς (Αθήνα, Ηρόδοτος, 1991, 2η εμπλουτισμένη έκδοση υπό ετοιμασία)
• (συνεργασία Στυλιανός Λαμπάκης): Γενική βιβλιογραφία περί του βυζαντινού Πόντου και του κράτους των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (Αθήνα, Δόμος, 1992)
• Μελετήματα βυζαντινής προσωπογραφίας και τοπικής ιστορίας. Ανατύπωση άρθρων 1981-1991 (Αθήνα, Ηρόδοτος, 1992 – 32 μελετήματα) (ελληνικά και αγγλικά)
• Η οθωμανική κατάκτηση της Θήβας και Λεβάδειας (Αθήνα, Τροχαλία, 1993)
• Βυζαντινή προσωπογραφία, τοπική ιστορία και βυζαντινοτουρκικές σχέσεις. Ανατύπωση άρθρων 1991-1994 (Αθήνα, Κριτική, 1994 – 20 μελετήματα) (ελληνικά και αγγλικά)
• Η βυζαντινή Ρόδος και οι Μουσουλμάνοι: Προβλήματα σχετικά με τις αραβικές και τις τουρκικές επιδρομές κατά του νησιού από τα μέσα του 7ου έως τις αρχές του 14ου αι. (Αθήνα, Τροχαλία, 1994, 2η έκδοση 1995)
• (συνεργασία Φωτεινή Θ. Βλαχοπούλου-Κοσμάς Μεγαλομμάτης): Βενιαμίν εκ Τουδέλης, Το βιβλίο των Ταξιδιών στην Ευρώπη,  την Ασία και την Αφρική 1159-1173, ελληνική μετάφραση (Αθήνα, Στοχαστής, 1994) (εισαγωγή-σχόλια-βιβλιογραφία), σειρά «Ταξίδια-ανακαλύψεις»
• (συνεργασία Λάζαρος Α. Δεριζιώτης): Ιστορία του Βυζαντίου με αποσπάσματα από τις πηγές, τόμος Α΄: 284-717 (Αθήνα, Πατάκης, 1984, 2η  έκδοση 1996, 3η  έκδοση με προσθήκες 2001, ανατύπωση 2002, 2005, 2011)
• Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο, τόμος Α΄: Προ-οθωμανικά φύλα στην Ασία και στα Βαλκάνια (Αθήνα, Δόμος, 1996, ανατύπωση 2001, 2η έκδοση με προσθήκες, 2006, 3η έκδοση Αθήνα, Ηρόδοτος, υπό ετοιμασία) (Α΄ βραβείο Αμπντί Ιπεκτσί 1996-97)
• Βυζάντιο-μεσαιωνικός κόσμος-Ισλάμ: 13 δοκίμια ιστορίας και παιδείας (Αθήνα, Δημιουργία, 1996), 2η  έκδοση/16 δοκίμια (2000), 3η έκδοση/25 δοκίμια (Αθήνα, Παπαζήσης, 2004), 4η έκδοση (2007)
• Μελετήματα βυζαντινής, μεσαιωνικής και ισλαμικής ιστορίας. Ανατύπωση άρθρων 1984-1994 (Φάρσαλα-Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 1997 – 33 μελετήματα) (ελληνικά και αγγλικά)
• Από το Βυζάντιο στην Τουρκοκρατία. Ανατύπωση μελετών και άρθρων 1987-1997 (Αθήνα, Δημιουργία, 1997 – 35 μελετήματα) (ελληνικά, αγγλικά, ρωσικά και τουρκικά), σειρά «Μελέτες για τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή ελληνική ιστορία» (αρ. 9)
• Ποικίλα δοκίμια ιστορικά, φιλολογικά, βιβλιοκριτικά. Άρθρα της «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗΣ» 1991-1994 (Αθήνα, Ιωλκός, 1999 – 62 δοκίμια)
• Ούννοι, Βυζάντιο και Ευρώπη. Ο κόσμος των πρωίμων Τούρκων (Αθήνα, ΄Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 2000, 2η έκδοση 2004), σειρά «Το Βυζάντιο και οι ξένοι» (αρ. 1)
• Βυζαντινό ιστοριογραφικό πεντάπτυχο: Προκόπιος-Μιχαήλ Ψελλός-΄Αννα Κομνηνή-Ιωάννης Κίνναμος-Γεώργιος Σφραντζής. Συμβολή για τους ιστοριογράφους και την εποχή τους (Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 2001, 2η έκδοση με προσθήκες, Αθήνα, Ηρόδοτος/ Μυρμιδόνες, 2012), σειρά «Βυζάντιο/ Ιστορία» –βλ. και αρ. 44
• (συνεργασία Benjamin Hendrickx [† 2021]): Introducing Byzantine history: a manual for beginners (Paris, Hêrodotos, 2001) –ελληνικήμετάφραση.: Εισαγωγή στη βυζαντινή ιστορία(284-1461 μ.Χ.) (Θεσσαλονίκη, Αντ. Σταμούλης/ Ηρόδοτος, 2003), 2η αναθεωρημένη έκδοση(Αθήνα, Ηρόδοτος, 2008, 3η αναθεωρημένη έκδοση με βιβλιογραφικές προσθήκες της Μαρίας Λεοντσίνη, 2019), σειρά «Βυζάντιο/ Ιστορία»
• Βυζαντινά-τουρκικά-μεσαιωνικά (ανατύπωση άρθρων 1995-2000) (Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος, 2002 – 37 μελετήματα) (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά), σειρά «Βυζάντιο/ Ιστορία»
• Δοκίμια οθωμανικής ιστορίας (Αθήνα, Παπαζήσης, 2002, 2η έκδοση με προσθήκες 2004, 3η έκδοση με νέες προσθήκες 2007)
• Στις ρίζες της οθωμανικής ιστοριογραφίας. Ιστοριογράφοι και χρονικογράφοι των 15ου-18ου αιώνων (Αθήνα, Ενάλιος, 2003)
• Οι Αλανοί του Καυκάσου και οι μεταναστεύσεις τους κατά την ύστερη αρχαιότητα και το μεσαίωνα (Αθήνα, ΄Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 2003)
• Ιστορία του Βυζαντίου, τόμος Γ΄: Η ύστερη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και ο μεσαιωνικός Ελληνισμός, 1025-1461 μ.Χ. (Αθήνα, Πατάκης, 2004, 2η έκδοση με προσθήκες 2006, ανατύπωση 2010)
• Η ίδρυση της Μογγολικής Αυτοκρατορίας: ο Τζένγκις Χαν, οι επίγονοί του και ο κόσμος της Ανατολής (1206-1294 μ. Χ.) (Αθήνα, Ιωλκός, 2004, 2η έκδοση με προσθήκες, 2009), σειρά «Θέματα παγκόσμιας και ελληνικής ιστορίας & πολιτισμού» (αρ. 1)
• Γεώργιος Μανιάκης. Κατακτήσεις και υπονόμευση στο Βυζάντιο του 11ου αιώνα (1030-1043 μ.Χ.) (Αθήνα, Περίπλους, 2004), σειρά «Σελίδες της Ιστορίας»
• Οι Μεγάλοι Κομνηνοί της Τραπεζούντας και του Πόντου. Ιστορική επισκόπηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας του μικρασιατικού Ελληνισμού (1204-1461) (Αθήνα, Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, 2005), σειρά «Αρχείον Πόντου»-Παράρτημα αρ. 25 -2ηέκδοση με προσθήκες και διορθώσεις: Ιστορία της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461) (Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη, 2009, 3η έκδοση με νέες προσθήκες, Θεσσαλονίκη, Δέσποινα Κυριακίδη, 2016)
• Aπό την ύστερη αρχαιότητα στο μεσαίωνα. Ιστορικά δοκίμια (Αθήνα, Ηρόδοτος, 2006), σειρά “Mediaevalia, Byzantina, Arabica, Islamica, Persica, Turcica et Orientalia”
• (συνεργασία Νικόλαος Γ. Νικολούδης): Ο ύστερος μεσαιωνικός κόσμος, 11ος-16ος αι.. Βυζάντιο-μεσαιωνική Δύση-Ανατολή και Ισλάμ-Βαλκάνια και Σλάβοι. Δοκίμια και άρθρα (Αθήνα, Ηρόδοτος, 2007), σειρά “Mediaevalia, Byzantina, Arabica, Islamica, Persica, Turcica et Orientalia”
• Byzantino-Normannica. The Norman capture of Italy (to A.D. 1081) and the first two Norman invasions in (A.D. 1081-1085 and 1107-1108) (Leuven,Peeters, 2007), σειρά “Orientalia Lovaniensia Analecta” (αρ. 165)
• (συνεργασία Παναγιώτης Α. Γιαννόπουλος), Μεσαιωνική Πελοπόννησος. Βυζάντιο-Λατινοκρατία-πρώιμη Τουρκοκρατία (Αθήνα, Ηρόδοτος. 2013, ετοιμάζεται 2η εμπλουτισμένη έκδοση), σειρά «Βυζαντινή ιστορία & πολιτισμός»
• Το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας (1204-1461 μ.Χ.). Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία του Πόντου. Μια ευσύνοπτη ιστορική επισκόπηση (Αθήνα, Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, 2016, 2η έκδοση με προσθήκες, 2017, 3ηεπικαιροποιημένη έκδοση, 2022)
• The beginnings and foundation of Byzantine studies. A survey with a bibliographical appendix. (Athens, Hêrodotos, 2018, 2 έκδοση 2023), σειρά “University”
• Βυζαντινο - ρωσσικά. Εξήμισι αιώνες βυζαντινο - ρωσσικών σχέσεων (1ο μισό 9ου - 2ο μισό 15ου/αρχές 16ου αι. μ.Χ.) – μέρος Α΄: Το statusτης έρευνας, μέρος Β΄: Χρονολογική επισκόπηση των βυζαντινο -και μεταβυζαντινο-ρωσσικών σχέσεων (Θεσσαλονίκη, Αντ. Σταμούλης, 2018)
• Ο κόσμος του βυζαντινού φορολογούμενου (4ος-15ος αι.). Παράρτημα: ένας «Τιπούκειτος» της βυζαντινής οικονομίας -η συλλογική «Οικονομική ιστορία του Βυζαντίου» (Αθήνα, Κανάκη, 2018)
• (συνεργασία Ελένη Λιάντα), Βυζαντινά νομίσματα και νομισματική (4ος-15ος αιώνες) –Μια σύνοψη (Ινστιτούτο Έρευνας Βυζαντινού Πολιτισμού [Μυστράς], σειρά αυτοτελών εκδόσεων IV) (Αθήνα, Παπαζήσης, 2019).
• Οbservations on mines and quarries in the Byzantine Empire, with an entry on Bergbau, νέα έκδοση (Αthens, Hêrodotos, 2019), σειρά“University”
• “Νο rest for the wicked” [Isaiah 48:22 & 57:21]. On Isaac Ducas Comnenus’ Cypriot “separatist” state” (A.D. 1184/85-1191):the last of the Cypriot revolts against Byzantium (Aθήνα, Παπαζήσης, 2019, 2 έκδοση 2022 ), σειρά“History & Civilization”/ «Ιστορία&πολιτισμός» (αρ. 1)
• Βυζαντινό ιστοριογραφικό ενδεκάπτυχο. Ζώσιμος-Προκόπιος-Θεοφάνης-Ιωάννης Σκυλίτζης και Συνεχιστής-Γεώργιος Κεδρηνός-Μιχαήλ Ψελλός-΄Αννα Κομνηνή-Ιωάννης Κίνναμος-Θεόδωρος Σκουταριώτης-Γεώργιος Σφραντζής. Συμβολή για τους ιστοριογράφους και την εποχή τους, νέα (3η) έκδοση με προσθήκες και βελτιώσεις (Αθήνα, Ηρόδοτος, 2019), σειρά «Βυζάντιο/ Ιστορία»
• Oι πρώιμοι Φράγκοι: από τους Μεροβίγγειους στους Καρολίδες - Γρηγόριος της Τουρ/Τουρώνης, εκχριστιανισμός των Φράγκων και βυζαντινο-φραγκικές σχέσεις (1ο μισό 5ου-2ο μισό 8ου αι. μ. Χ.) (Αθήνα, Παπαζήσης, 2020)
• Bosphorus/Bosporos (Boghaz-içi) from Byzantine to Latin and Ottoman times (4th-15th centuries): Constantinople viewed from the north-east water currents … (Αthens, Hêrodotos, 2020), σειρά“University”
• Σπουδές μεσαιωνικής ιστορίας στην Ελλάδα (δυτικής Ευρώπης-Λατινοκρατίας). Μεσαιωνολόγοι: ιστορικοί ερευνητές του απώτατου και πρόσφατου παρελθόντος – Σχέδιο έκδοσης βιο-εργογραφικού λεξικού από τους Muratoriκαι Hopfστους LeGoffκαι Riley-Smith, 2ηεπικαιροποιημένηεκδοση με παράρτημα για τον Κάρολο Χοπφ (Αθήνα, Ηρόδοτος, 2020), σειρά «Ευρωπαϊκή ιστορία»
• The Cross and the Sacred Fire. Byzantium and the Sassanids (4th-7th centuries): an overview of relations between the Eastern Graeco-Roman Empire and pre-Islamic Persia (Athens, Hêrodotos, 2022), σειρά“University”
• Για ένα νέο Βιογραφικό Λεξικό του Βυζαντίου: εισαγωγική συμβολή – τόμος Α΄ (Αθήνα, Παπαζήσης, 2022, 2 έκδοση 2024)
• Υστεροβυζαντινή και πρώιμη οθωμανική Θεσσαλία: το ημι-αυτόνομο βυζαντινό κρατίδιο του κεντροελλαδικού χώρου ως την οριστική τουρκική του κατάκτηση (αρχές 13ου-2ο μισό 15ου αιώνα) – Επιδρομές και εγκαταστάσεις Λατίνων, Αλβανών, Σέρβων και Οθωμανών: η δράση των Τουραχανιδών(Αθήνα, Ηρόδοτος, Αθήνα, Ηρόδοτος, 2022)
• Τhe development and expansion of Byzantine studies (Athens, Hêrodotos, υπό ετοιμασία), σειρά“University”
• Βυζαντινή Φεουδαρχία: μια βιβλιογραφική επισκόπηση για το ζήτημα και για τον θεσμό της πρόνοιας [(Αθήνα, Παπαζήσης, 2023), σειρά «Ιστορία και πολιτισμός» (αρ. 5)]
• Δοκίμιο για τις πηγές της ιστορίας και του πολιτισμού του Βυζαντίου (ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες): εγχειρίδιο (Αθήνα, Ηρόδοτος-Φ.Σ. Παρνασσός, 2023)