Adam Ostaszewski

Adam Ostaszewski herbu Ostoja(ur. 1750 w Morawce k. Ciechanowa, zm. 1829 w m. Szkarawka), major kawalerii narodowej 1792, typ starego polskiego żołnierzaupamiętniony w poemacie rycerskim "Mohort" Wincentego Pola.

Pochodził ze szlacheckiej rodziny Ostaszewskich herbu Ostoja. Był synem Tomasza i Anny z Budzyńskich Służył w wojsku koronnym na kresach Rzeczypospolitej w szwadronie rotmistrza Mikołaja Mrozowickiego. Po powołaniu przez Sejm Czteroletni w 1789 r. komisji cywilno-wojskowych dla województw, ziem i powiatów Rzeczypospolitej (organów władzy państwowej, a zarazem samorządowej w terenie) wszedł do komisji cywilno-wojskowej w Żytomierzu.

W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1792 r. służył w armii polskiej pod dowództwem ks. Józefa Poniatowskiego. Walczył pod Boruszkowcami, Zieleńcami i pod Dubienką.

W bitwie pod Boruszkowcami, "na grobli zaszczytnie walczył, mężnie uderzył na działa, konia pod nim ubito." Poeta Wincenty Pol w poemacie historycznym o Mohorcie, kresowym rycerzu i bohaterze, poległym 14 czerwca 1792 w bitwie pod Boruszkowcami, tak opisuje tę bitwę i moment przybycia księcia Poniatowskiego:

Z dział uderzono: i w szarym obłoku

I wódz i oddział zginął nagle oku.

Czekamy chwilę — koń Mohorta wraca...

A Ostaszewski: — „Teraz na nas praca!

[…]

Książę z raportu już o wszystkiem wiedział,

Że Mohort zginął, a na placu bitwy

Jest Ostaszewski i pagórka strzeże,

Gdzie działa stały — rzekł: „Szkoda méj Litwy!

I jakże zginął?”

„Jak giną rycérze!”

Rzekł Ostaszewski — „jak dąb się powalił,

Ale nas wszystkich swym zgonem ocalił!”

W bitwie pod Zieleńcami odznaczył się męstwem, rycerską walecznością; pod Dubienką dowodził prawym skrzydłem i utrzymał daną sobie pozycję. Po skończonej bitwie Kościuszko powierzył mu straż obozu i przemówił wobec całego sztabu: "Gdzie tak waleczny oficer czuwa, mogę spocząć chwil kilka.".

Po bitwie pod Dubienką książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko przedstawili go królowi do awansu. W dniu 14 sierpnia 1792 został majorem kawalerii narodowej w 5 Brygadzie Kawalerii Narodowej Jana Świejkowskiego (po odejściu z brygady majora Józefa Szczutowskiego)..

Po wojnie osiadł na Wołyniu. Sprzedawszy dziedziczną wieś Morawkę w ziemi ciechanowskiej na Mazowszu, około 1800 r. kupił w powiecie zwiahelskim, blisko Ostropola, wieś Pyszki. Później nabył także wsie Szkarawkę, Majdan i Widły w pow. zasławskim. W 1802 r. został wpisany, wraz z synem Eliaszem, do księgi szlachty guberni wołyńskiej. Na parę lat przed śmiercią zamieszkał w m. Szkarawka (dziś Wełyka lub Mała Szkariwka w obwodzie chmielnickim). Tam zmarł w 1829 r.; pochowany na cmentarzu w Ostropolu.

Z małżeństwa z Teklą Dąbrowską (córką Tadeusza Dąbrowskiego, stolnika halickiego, właściciela wsi Stupnik w powiecie winnickim) miał syna Eliasza, urodzonego w 1802, studenta prawa na Uniwersytecie Wileńskim, członka patriotycznego Zgromadzenia Filaretów w Wilnie, który został z racji swojej patriotycznej działalności poddany śledzwu i w latach 1823-1824 był więziony przez władze rosyjskie i osadzony w celi w klasztorze oo Bazylianów w Wilnie, gdzie więzieni byli również Adam Mickiewicz, Tomasz Zan i inni członkowie Zgromadzenia Filaretów. Eliasz Ostaszewski był autorem opublikowanych we fragmentach wspomnień, które ukazały się w zbiorze „Wspomnienia polskich czasów dawnych i późniejszych" wydanym we Lwowie w 1894 przez "Helleniusza" - Eustachego Iwanowskiego (1813-1903), pisarza, pamiętnikarza, archiwistę i zbieracza dziejów Ukrainy..

W 1883 Stanisław Witkiewicz namalował obraz przedstawiający majora Adama Ostaszewskiego po bitwie pod Dubienką. Obraz ten był wystawiony w Towarzystwie Zachęty Sztuk Plastycznych. W Muzeum Narodowym w Warszawie znajdują się rysunki przedstawiające obozowe krzesło i stół Ostaszewskiego.

• Ostoja (herb szlachecki)
• Ostaszewscy herbu Ostoja

• Kazimierz Pułaski, Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy. Warszawa 2004, str. 147-148
• Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 5, Wydawnictwo Ossolineum, 1994, str. 390-391
• Oleg Chorowiec, Herbarz szlachty wołyńskiej, t. 1, Radom 2012, s. 354-355