Selma Leydesdorff

Het wetenschappelijke werkterrein van Leydesdorff is het systematisch verzamelen en verslagleggen van individuele ervaringen door middel van reeksen mondelinge vraaggesprekken en het ontwikkelen van methodieken voor en theorievorming over deze vorm van historisch onderzoek. Specialismen van Leydesdorff zijn het naar boven halen van onzichtbare, verdrongen of (bewust) niet beschreven delen van de geschiedenis en traumata. Internationaal wordt haar werk als baanbrekend beschouwd, de mede door haar ontwikkelde nieuwe perspectieven worden als relevant gezien voor een groot aantal andere vakgebieden.

In een interview geeft ze aan dat individuele belevenissen van mensen een centrale plaats in dienen te nemen in de geschiedschrijving: "Mondelinge overlevering is een belangrijke historische bron. De belevenissen van mensen, hun subjectieve ervaringen, is naast de feitelijke gebeurtenissen óók een deel van de geschiedenis. Een prachtig deel, omdat het over gevoelens gaat, en dat nog te vaak wordt vergeten."

Leydesdorff begreep al op jonge leeftijd dat de wereldoorlog 1939-1945 een trauma was voor haar moeder en andere familieleden, deze ervaring was bepalend voor haar wetenschappelijke carrière. In de zestiger jaren werd ze actief in de studentenbeweging en in de zeventiger jaren bij Dolle Mina. Zo maakte ze kennis met het gedachtegoed dat bepaalde maatschappelijke groepen niet voorkwamen in de gangbare geschiedschrijving, wat bijdroeg aan hun ondergeschikte positie in de maatschappij. Ze ging moderne geschiedenis studeren in Florence, Italië, waar ze in 1972 afstudeerde, en aan de Universiteit van Amsterdam, waar ze in 1975 haar doctorale graad haalde met een scriptie over vrouwenarbeid in de 19e eeuw.

Sinds 1976 is Leydesdorff verbonden aan het Documentatiecentrum Nieuwste Geschiedenis van de Faculteit der Politieke en Sociaal-Culturele Wetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. In 1979 richtte ze de Vereniging voor Historische Mondelinge Documentatie (VHMD) op en werd directeur, in 1980 riep ze met anderen het Jaarboek Vrouwengeschiedenis in het leven. In 2002 werd ze hoogleraar vrouwengeschiedenis aan het Belle van Zuylen Instituut van de Universiteit van Amsterdam waar ze vanaf 1992 directeur en voorzitter was. In 2004 werd ze benoemd tot hoogleraar oral history en cultuur aan de faculteit der geesteswetenschappen van dezelfde universiteit. Sinds 2004 is Leydesdorff staflid van het Huizinga Instituut voor cultuurhistorisch onderzoek.

Leydesdorff is verantwoordelijk voor de uitwerking in Nederland van deze methode van geschiedschrijving en internationaal heeft ze maatgevend en initiërend bijgedragen aan de theoretische en methodologische ontwikkeling op het vakgebied. Van haar hand verschenen diverse boeken op basis van deze methode, ze publiceerde talloze artikelen in binnen- en buitenland, zowel theoretiserend als verslagleggend en ze is als redacteur betrokken bij internationaal toonaangevend wetenschappelijke uitgaven. Ze geeft wereldwijd gastcolleges en workshops aan universiteiten en instituten. Door haar grote inzet ontwikkelde het vak zich in Nederland en daarbuiten binnen enkele decennia tot een bloeiende tak van wetenschap.

Leydesdorff is mede-oprichter van het International Yearbook of Oral History and Life Stories en was daarvan jarenlang redacteur. Ze is sinds 2001 'principal editor' van de internationaal toonaangevende serie Studies in Memory and Narrative.

Tijdens de rechtszaak tegen Demjanjuk in München, die in 2009 startte, is ze lid van de academische ondersteuningsgroep van burgerlijke partijen in de zaak. In 2010 startte ze het onderzoek "Late gevolgen van Sobibor". In het academische jaar 2010-2011 neemt Leydesdorff in New York deel als staflid aan het internationale multidisciplinaire project Memory and Commemoration: Representing Trauma and War, van de New York University en het Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS, France).

Wij hebben als mens geleefd: het joodse proletariaat van Amsterdam 1900 – 1940

Een reconstructie van joods Amsterdam op basis van mondelinge getuigenissen, een dissertatie waarop Leydesdorff promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam. Het werk is in het Duits en Engels vertaald.

Oral history was ingewikkeld in dit onderzoek omdat de herinneringen aan de onderzochte periode overschaduwd werden door de massale deportatie van de Joden door de Duitsers. De traumatische herinneringen aan deze ramp hadden tot gevolg dat de herinneringen aan de vooroorlogse tijd veelal geromantiseerd werden door de overlevenden. Honger, slechte huisvesting, armoede en vuil, werkloosheid en sterk wisselende sociale omstandigheden waren in veel gevallen begraven onder lagen van nostalgie, van hetzelfde soort als in hedendaagse literatuur waarin de oude Joodse wijk wordt afgeschilderd. Het vereiste een buitengewone techniek en inspanning van de interviewer om het onder nostalgie verborgen verhaal op te laten duiken.

Het water en de herinnering

Over slachtoffers en overlevenden van de watersnoodramp van 1953, ook weer met gebruikmaking van oral history als historische bron. Aan het woord zijn niet degenen die tot nu toe als helden en redders zijn beschreven, maar een groep die veelal als slachtoffer wordt aangeduid. Gepoogd wordt op basis van herinneringen en subjectieve ervaringen, de ramp die een grote betekenis heeft voor de Nederlandse identiteitsvorming in de decennia erna, een plaats te geven in de nationale geschiedschrijving.

De mensen en de woorden

Geschreven voor iedereen die met mondeling vertelde verhalen te maken krijgt. Het geeft adviezen aan interviewers en onderzoekers, waarbij oog en oor worden gescherpt voor die aspecten van de geschiedenis die in overheersende media en het wetenschappelijk discours niet aan bod komen. Leydesdorff zoekt de stem van het individu, daar waar deze verdrongen is door een collectiviteit.

De leegte achter ons laten, een geschiedenis van vrouwen van Srebrenica

Leydesdorff hierover: "Er is ontzettend veel geschreven over Srebrenica, maar aandacht voor de slachtoffers en de overlevenden was er heel weinig, terwijl zij toch centraal horen te staan." In de Nederlandse collectieve herinnering overheersen de militairen en hun gedrag, overlevenden kwamen niet in de geschiedschrijving voor. Het boek is in het Servisch vertaald.

Leydesdorff was een van de eerste leden en bedenkster van de naam van de feministische actiegroep Dolle Mina. Ze tekende in 1974 ook voor de naam van de bekende strijdgroep voor abortuslegalisatie Wij Vrouwen Eisen. Door stukken in Nederlandse kranten en tijdschriften over actuele onderwerpen draagt ze bij aan de Nederlandse publieke opinie. Vanaf het jaar 2000 reisde ze vele malen naar Bosnië om verhalen vast te leggen van de overlevenden van de genocide in Srebrenica en bewustwording te scheppen voor specifiek oorlogsgeweld tegen vrouwen.

Leydesdorff leerde als student haar partner kennen, de Nederlandse politicoloog Siep Stuurman (1946), professor emeritus van de Erasmus Universiteit. Loet Leydesdorff, die eveneens hoogleraar is aan de Universiteit van Amsterdam, is haar broer.

• Verborgen arbeid - vergeten arbeid : een verkenning in de geschiedenis van de vrouwenarbeid rond negentienhonderd, 1977, Assen, Van Gorcum ISBN 9023215184
• Israël: een blanco cheque?, 1983, ISBN 9060125746
• Wij hebben als mens geleefd : het joodse proletariaat van Amsterdam 1900 – 1940, 1987, Dissertatie, Amsterdam, Meulenhof ISBN 9029098953. Vertaald in het Duits Wir haben als Mensch gelebt, Frankfurt, Suhrkamp, 1993. Vertaald in het Engels We lived with Dignity, The Jewish proletariat of Amsterdam 1900-1940, Wayne State Un. Press, 1998
• Vrouwengeschiedenis : 8 essays, [et al.] 1990, ISBN 9070846128
• Het water en de herinnering, de Zeeuwse watersnoodramp 1953 - 1993, Amsterdam, Meulenhof, 1993, ISBN 9029027711
• Gender and memory, 1996, met Luisa Passerini and Paul Thompson, ISBN 0198202512
• Lynching Stories: Family and Community Memory in the Mississippi Delta,1999, met Kim Lacy Rogers en Graham Dawson - New York, Routledge
• Trauma: Life stories of survivors, 2004, editor, met K. L. Rodgers - New York
• De mensen en de woorden : geschiedenis op basis van verhalen, 2004, ISBN 9029074760
• On Silence and Revision: The Language and the Words of the Victims, 2005, in: Memory of Totalitarianism, ed. L. Passerini - New Brunswick en London, Transaction Publishers
• Gesproken en geschreven levensverhalen" 2007 in: De betekenis van levensverhalen – Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk, Bohlmeijer, Ernst et al. - Houten: Bohn Stafleu van Loghum
• De leegte achter ons laten: een geschiedenis van de vrouwen van Srebrenica, 2008, uitgeverij Bert Bakker, ISBN 978-90-351-3257-3
• Prazninu ostaviti iza nas, Istorija Žene Srebrenice (Rabic, Sarajevo 2009)
• Memories of Mass Repression, Narrating Lifestories in the Afthermath, 2009, editor met N. Adler, M. Chamberlain, L. Neyzi - New Brunswick / London: Transaction Publishers
• Die Traumata von Srebrenica. Von Ringen űberlebender Frauen um Erinnerung und Zukunft, in: Botz, G., Karner, S. et.all. Krieg Erinnerung Geschichtswisenschaft - Wien/Kőln/ Weimar: Bőhlau, pp. 351-375