Nimai Charan Harichandan

ନିମାଇଁ ଚରଣ ହରିଚନ୍ଦନ (୧୯୦୧-୧୯୮୩)ହେଉଛନ୍ତି ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ପେଶାଦାର କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ । ସେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ଯଥା : ଓଡ଼ିଶୀ ବା ଚଉପଦୀ, ଛାନ୍ଦ, ଚମ୍ପୂ, ଚଉତିଶା, ଜଣାଣ, ଭଜନ, ପୋଈ ; ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପାରମ୍ପରିକ ସଙ୍ଗୀତ ଯଥା ରାମଲୀଲା (ବିଶିଖୁଣ୍ଟିଆ, ସଦାଶିବ ବୈଶ୍ୟ, କେଶବ ପଟ୍ଟନାୟକ ଆଦି ବିବିଧ କବିଙ୍କ ରାମଲୀଳା), କୃଷ୍ଣଲୀଳା ; ପଲ୍ଲୀଗୀତ ଆଦି ଗାୟନରେ ପ୍ରବୀଣ ଥିଲେ । ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟର ସୁପରିଚିତ ରଚନା, ଯଥା ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ, ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି, ବିଚିତ୍ର ରାମାୟଣ, ମଥୁରାମଙ୍ଗଳ, ଗୋପୀଭାଷା, କିଶୋରଚନ୍ଦ୍ରାନନ୍ଦ ଚମ୍ପୂ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ କାବ୍ୟକୃତିରୁ ଗୀତ ତାଙ୍କ କଣ୍ଠରେ ରେକର୍ଡ଼ ହୋଇଛି । ଏହା ଛଡ଼ା ସେ ଅନେକ ନୀତିଶିକ୍ଷା ଓ ସରକାରୀ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଜନ ସଚେତନତା ଗୀତ ମଧ୍ୟ ଗାଇଛନ୍ତି ।

ନିମାଇଁ ଚରଣ ହରିଚନ୍ଦନ ୧୯୦୧ ଜୁଲାଇ ୯ ତାରିଖରେ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାର ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜମିଦାର ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବଂଶରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ବୃନ୍ଦାବନ ଚନ୍ଦ୍ର ହରିଚନ୍ଦନ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ଇନ୍ଦ୍ରମଣି ଦେବୀ । ତାଙ୍କ ପିତାମହ ଥିଲେ ରାଧାଶ୍ୟାମ ନରେନ୍ଦ୍ର । ତାଙ୍କ ପିଲାଦିନ ଖୁବ ଦାରିଦ୍ରରେ ବିତିଥିଲା । ପିତା ରୁଗ୍ଣ ଥିଲେ । ଶୈଶବରୁ ହିଁ ନିମାଇଁଙ୍କର ପାଠପଢ଼ାରେ ଡୋରି ବନ୍ଧା ହୋଇଥିଲା । ପରିବାର ଚଳେଇବା ପାଇଁ, ନିମାଇଁ ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ ବ୍ୟବସାୟ କରିଥିଲେ ଓ ସେଥିରେ ଘୋର କ୍ଷତି ସହିଥିଲେ ।

୧୯୧୬ ମସିହାରେ ସେ ଗୁରୁ ଗୋକୁଳ ଚନ୍ଦ୍ର ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନଙ୍କ ଠାରୁ ମୃଦଙ୍ଗ ଓ ହାରମୋନିଅମ ସହ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା (ଚଉପଦୀ, ଛାନ୍ଦ, ଚମ୍ପୂ, ଭଜନ, ଜଣାଣ, ଇତ୍ୟାଦି) ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ନିମାଇଁଙ୍କ ଦାଦା ଗୋକୁଳଚନ୍ଦ୍ର ଶ୍ରୀଚନ୍ଦନ ଥିଲେ ସେକାଳର ବିଖ୍ୟାତ ଓଡ଼ିଶୀ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ, କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ ଓ ଗବେଷକ । ନିମାଇଁଙ୍କ ଆଗ୍ରହକୁ ଦେଖି ଦାଦା ଗୋକୁଳଚନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କୁ ସଂଗୀତ ଶିକ୍ଷା ଦେବା ସହ ହାରମୋନିୟମ୍ ଭଳି ଆବଶ୍ୟକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ବଜାଇବା କଳା ବତାଇ ଦେଇଥିଲେ । ପରେ ପରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କଣ୍ଠଶିଳ୍ପୀ ବିଶ୍ୱନାଥ ରାଓଙ୍କ ପିତା ଓସ୍ତାଦ ମାଧୋରାଓ ନିମାଇଁଙ୍କ ସଂଗୀତ ଶିକ୍ଷା ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଗୁରୁ କୃପାରୁ ନିମାଇଁ କଲିକତା ଯାଇ ବାବାଜୀ ରାମଦାସଙ୍କ ଠାରୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂଗୀତ ଗାଇବା ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । କଲିକତାରୁ ଫେରି ଆଠଗଡ଼ ରାଜସଭାର ରାଜ ସଂଗୀତଜ୍ଞ ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ ପାଇଥିଲେ । ରାଜା ତାଙ୍କୁ ବିଶାଳ କୋଠା ଓ ଶହେ ଏକର ଜମି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ରାଜ ପରିବାରର ଝିଅ ଲକ୍ଷ୍ମୀପ୍ରିୟାଙ୍କ ସହ, ସେ ବିବାହ ବନ୍ଧନରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ହୋଇଥିଲେ ।

ନିମାଇଁ ହରିଚନ୍ଦନ ଗାଇଥିବା ଭଜନ ଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଉପରେ ଆଧାରିତ । କବିସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ, କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବଳଦେବ ରଥ, ସାଲବେଗ, ଗୋପାଳକୃଷ୍ଣ ପଟ୍ଟନାୟକ, ବନମାଳୀ ଦାସ, ଗୌରଚରଣ ଅଧିକାରୀ, ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର, ସାରିଆ ଭିକ, ବଳରାମ ଦାସ, ଯଶୋବନ୍ତ ଦାସ, ଦନାଇ ଦାସ, ଭକ୍ତଚରଣ ଦାସ, ସୂର୍ଯ୍ୟମଣି ଜେମାଦେଈଙ୍କ ଭଳି ଅନେକ ପ୍ରାଚୀନ କବିଙ୍କ ରଚନାକୁ ସେ ନିଜ ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଶୈଳୀରେ ଗାନ କରି ସଂଗୀତ ଜଗତରେ ନିଜ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ରଖିଦେଇ ଯାଇଛନ୍ତି । ୧୯୩୩ ମସିହାରେ ତାଙ୍କ ସୁମଧୁର ସଂଗୀତ ଗୁଡ଼ିକୁ "ହିଜ ମାଷ୍ଟର୍ ର୍ସ ଭୟେସ୍ (HMV)" କମ୍ପାନୀ ରେକର୍ଡ଼ିଙ୍ଗ କରି ଓଡ଼ିଶାର ଅପହଁଚ ସ୍ଥାନରେ ପହଁଚାଇ ଦେଲା ଓ ସେ ହୋଇଗଲେ ବାଣୀକଣ୍ଠ ନିମାଇଁ ହରିଚନ୍ଦନ । ୧୯୩୪ରେ କଲିକତା ରେଡ଼ିଓ ଷ୍ଟେସନର ଆଗଧାଡ଼ିର କଳାକାର ହୋଇଗଲେ ବାଣୀକଣ୍ଠ । ୧୯୩୮ରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓଡ଼ିଶୀ ସଂଗୀତ ଗାନ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ମିଳିଲା ଉତ୍କଳ ସଂଗୀତ ସମାଜ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ପଦକ ଓ ଆଠଗଡ଼ ରାଜଦରବାର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣପଦକ । ୧୯୪୭ ଡିସେମ୍ବର ୨୮ ତାରିଖରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଆକାଶବାଣୀ କଟକ କେନ୍ଦ୍ରରୁ ତାଙ୍କ ସଂଗୀତର ମୂର୍ଚ୍ଛନା ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଲା । ୧୯୫୪ ଦିଲ୍ଲୀ ଲାଲକିଲ୍ଲା ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡ଼େମୀ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କ୍ରମେ ସେଠାରେ ସେ ସଂଗୀତ ଗାନ କରି ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଓଡ଼ିଶୀ ସଂଗୀତ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ଆଣିଦେଇଥିଲେ । ୧୯୬୭ରେ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ଆୟୋଜିତ ବିଷୁବ ମିଳନ ସମାବେଶରେ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନିତ କରାଯାଇଥିଲା ।

• ଓଡ଼ିଶା ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୭୮
• ପଦ୍ମଶ୍ରୀ, ୧୯୭୬
• ବିଷୁବ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୬୬ (ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାର ସମିତି ତରଫରୁ)
• କେନ୍ଦ୍ର ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର, ୧୯୫୪
• 'ବାଣୀକଣ୍ଠ' ଉପାଧି ଏଚ୍.ଏମ୍.ଭି କମ୍ପାନୀଦ୍ୱାରା ଭୂଷିତ

ପୁରୀର ଗଜପତି ମହାରାଜ, ନିମାଇଁ ହରିଚନ୍ଦନଙ୍କୁ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ "ଚାମର ସେବା" ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ୧୯୭୦ ମସିହାଠାରୁ, ସେ ପୁରୀରେ ହିଁ ରହି ମନ୍ଦିରରେ ଚାମର ସେବା କରୁଥିଲେ ଓ ଜଣାଣ ଗାଉଥିଲେ ।ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଲେଖିଥିଲେ : 'ହେ ଜଗନ୍ନାଥ, ତୁମ ବାହୁଡ଼ାରେ ମୋତେ ବାହୁଡ଼ାଇ ନିଅ' । ତାଙ୍କ ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୩ ଜୁଲାଇ ୨୦ ତାରିଖ, ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା ଦିନ ତାଙ୍କର ପରଲୋକ ହୋଇଥିଲା ।

୧୯୩୩ ଠାରୁ ୧୯୭୬ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାଣୀକଣ୍ଠଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗ୍ରମୋଫୋନ କମ୍ପାନୀରେ ରେକର୍ଡ଼ିଂ ହୋଇଥିବା ସଙ୍ଗୀତର ତାଲିକା ତଳେ ଦିଆଗଲା । ଗୀତ ସହିତ କବି ବା ଲେଖକଙ୍କ ନାମ ସାରଣୀରେ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ସୂଚୀରେ ଓଡ଼ିଶୀ, ଚମ୍ପୂ, ଛାନ୍ଦ, ଭଜନ, ଜଣାଣ ପ୍ରଭୃତି ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଗୀତ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇପାରିବ । ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ପାରମ୍ପରିକ ନିଜସ୍ୱ ରାଗରେ ବିଭିନ୍ନ ଗୀତ ସେ ରେକର୍ଡ଼ କରିଛନ୍ତି, ଯଥା : ଆହାରୀ, ଆନନ୍ଦଭୈରବୀ, କାଫି, ତୋଡ଼ି, ଆରଭୀ, କାମୋଦୀ, ଖଣ୍ଡକାମୋଦୀ, ଶଙ୍କରାଭରଣ ଇତ୍ୟାଦି ।