Leon Falski

Leon Falski (ur. w 1868 w Warszawie, zm. w 1912 w Wołożynie, Wileńszczyzna) – polski lekarz, działacz ruchu socjalistycznego i niepodległościowego, organizator związków zawodowych wśród łódzkich włókniarek i włókniarzy, członek Związku Robotników Polskich, współzałożyciel i działacz PPS, współpracownik „Robotnika”; mąż Marii Rogowskiej-Falskiej.

Okres aktywności politycznej i społecznej

Urodził się w 1868 roku w Warszawie. Tamże w latach 1889—1890 rozpoczął uniwersyteckie studia medyczne (zob. historia Uniwersytetu Warszawskiego).

Początkowo był pod wpływem młodzieży z Ligi Narodowej i „Pobudki”, lecz wkrótce przyłączył się do tzw. „marksówki” – nielegalnego koła, zrzeszającego studentów-marksistów (w kole działał m.in. Feliks Perl), a następnie do nowo powstałego Związku Robotników Polskich, zamierzającego prowadzić walkę oświatową i ekonomiczną (jego współzałożycielem był Julian Marchlewski).

W listopadzie 1891 roku doszło do aresztowań licznych związkowców (m.in.w Cytadeli Warszawskiej osadzono J. Marchlewskiego). Falski zajmował się organizowaniem pomocy uwięzionym. W 1893 roku należał do współzałożycieli PPS i był jednym z pierwszych jej kierowników oraz redaktorem „Robotnika” – organu partii. W końcu czerwca tegoż roku został aresztowany i osadzony na 4 lata. Zgodnie z wyrokiem administracyjnym spędził 5 lat na zesłaniu na Syberię i kolejne 5 lat pod dozorem policyjnym. Na Zabajkalu podjął początkowo pracę felczera, a następnie został cenionym przez pacjentów lekarzem.

Pozwolenie na zagraniczny wyjazd na studia do Krakowa (zob. UJ w okresie zaborów) otrzymał w 1901 roku. W Krakowie zaangażował się m.in. w „sprawę Kasprzaka” (przeprowadził rewizję jego procesu).

Do Kongresówki wrócił w okresie rewolucji 1905 roku. Podjął działalność początkowo w Warszawie, a następnie w Łodzi, gdzie współorganizował Związek Włókienniczy. W końcu 1906 roku został ponownie aresztowany i uwięziony (był więźniem Cytadeli Warszawskiej i Pawiaka przez cztery lata).

Małżeństwo i praktyka lekarska na Wileńszczyźnie

Po wyjściu na wolność wycofał się z pracy partyjnej i z konspiracji. Skończył studia medyczne za granicą. Wraz z Marią Rogowską – poznaną w 1906 roku nauczycielką i aktywną działaczką PPS – wyjechał do Londynu (oboje ukrywali się przed carską policją). Tam w 1910 roku wzięli ślub cywilny – byli pryncypialnymi antyklerykałami, a w zaborach rosyjskim i austriackim takich ślubów nie udzielano.

Po powrocie do kraju Maria i Leon Falscy zamieszkali na Wileńszczyźnie w Wołożynie, małym miasteczku między Lidą a Mińskiem. Tu urodziła się ich córeczka, Hania. Leon Falski pracował jako lekarz białoruskiej, żydowskiej i polskiej biedoty (żona uczyła). Był szanowany, a nawet uwielbiany przez swoich pacjentów za ofiarność i bezinteresowność.

W 1912 roku zaraził się tyfusem od swoich pacjentów, którym z poświęceniem udzielał pomocy podczas epidemii. W czasie choroby bezwyznaniowego lekarza na intencję jego wyzdrowienia odprawiało modły duchowieństwo dwóch wyznań.

Córeczka Hania zmarła dwa lata później. Maryna Falska – w nieustającej żałobie po mężu i córeczce – poświęciła resztę życia opuszczonym dzieciom (zob. Nasz Dom).

W 1970 roku, gdy minęło stulecie urodzin Leona Falskiego, w Wiadomościach Lekarskich opublikowano wspomnienie, zaczynające się od zdań Michała Haneckiego:

W artykule przytoczono opinię doktora Bańkowskiego, który pisał o Leonie Falskim, że cechowała go potężna wola i pracowitość, a równocześnie jego łagodna postać obdarzona była:

• PPS-Lewica, Feliks Tych: PPS-Lewica, 1906-1918: materiały i dokumenty, Tom 2. Książka i Wiedza, 1961, s. 696.