Juliusz Zaleski

Juliusz Adam Zaleski (ur. 29 maja 1889 w Sanoku, zm. 1940 w Kijowie) – polski doktor filologii, nauczyciel, historyk i krytyk literatury, kapitan rezerwy piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Wnuk Ludwika Zaleskiego z Mikuliczyna, powstańca listopadowego. Urodził się 29 maja 1889 jako drugie dziecko lekarza i społecznika Karola Zaleskiego (1856-1941) i Wilhelminy z domu Leixner (1859–1912). Miał ośmioro rodzeństwa: (pięciu braci i trzy siostry), byli to kolejno Tadeusz (ur. 1887), Karol (ur. 1890), Zygmunt (ur. 1893), Władysław (ur. 1894), Maria (ur. 1896, po mężu Hanus), Jakub (ur. 1899), Jadwiga (ur. 1900) i Zofia (1903-1906, zmarła w dzieciństwie na zapalenie opon mózgowych). Rodzina zamieszkiwała w tzw. Willi Zaleskich. W 1907 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku (w jego klasie był m.in. Wojciech Stepek). Następnie kształcił się na studiach filologicznych na Wydziale Filozoficznego Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie uzyskując tytuł doktora. W 1910 był stypendystą w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (wówczas stypendystą był także Władysław Dajewski, późniejszy profesor sanockiego gimnazjum). Od 1912/1913 był członkiem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych. Należał do Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Do 1914 pracował jako nauczyciel w C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie wykładając język grecki, język łaciński, język polski.

Po wybuchu I wojny światowej został wcielony do c. i k. armii i służył od jesieni 1914. W stopniu rezerwowego podporucznika piechoty był przydzielony do 45 Pułku Piechoty Austro-Węgier. Został ciężko ranny na froncie włoskim, po czym przebywał w szpitalu polowym. U schyłku wojny jako były oficer c. i k. armii w listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego i Dekretem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich został awansowany do stopnia podporucznika ze starszeństwem z 1 listopada 1918 (mianowanie na ten stopień uzyskał tym samym rozkazem jego brat Władysław) i rozkazem Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich mianowany komendantem Szkoły Podoficerskiej w Sanoku. Następnie na przełomie października i listopada 1918 był organizatorem Wojska Polskiego w Sanoku (garnizonu) i powiecie sanockim (z tego czasu zachowały się notatki i zapiski Juliusza Zaleskiego oraz jego artykuł opublikowany w tygodniku Ziemia Sanocka z 7 grudnia 1918). W tym czasie został dowódcą drugiej kompanii, a pod koniec listopada 1918 drugiej kompanii tzw. „Batalionu Dzieci Sanockich”. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej. Został awansowany do stopnia kapitana rezerwy piechoty ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. W 1923, 1924 był oficerem rezerwowym 39 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich, stacjonującym w garnizonie Jarosław. W 1934 jako kapitan rezerwy piechoty był przydzielony do Oficerskiej Kadry Okręgowej nr I jako oficer po ukończeniu 40 roku życia i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III.

W okresie II Rzeczypospolitej pozostawał nauczycielem. Jako sprawującemu posadę profesora w macierzystym III Gimnazjum Państwowego im. Stefana Batorego we Lwowie minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Sławomir Czerwiński powierzył Juliuszowi Zaleskiemu pełnienie obowiązków okręgowego wizytatora szkół w Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego od 1 czerwca 1930, a następnie powierzył pełnienie obowiązków ministerialnego wizytatora szkół w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego od 1 grudnia 1930. Z tej funkcji został zwolniony z dniem 31 sierpnia 1932 i ponownie powierzono mu pełnienie obowiązków okręgowego wizytatora szkół w KOSL – w tym czasie pozostawał na stanowisku profesora Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie. Stanowisko wizytatora szkół średnich KOSL pełnił do 1939. W czerwcu 1938 był przedstawicielem lwowskiego kuratorium na I Zjazd Absolwentów z okazji 50-lecia pierwszej matury w sanockim gimnazjum. Publikował w zakresie historii i krytyki literatury zarówno wydawnictwa zwarte, jak również w czasopiśmie „Pamiętnik Literacki”, ponadto był wydawcą.

Po wybuchu II wojny światowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 na terenach wschodnich II Rzeczypospolitej został aresztowany przez Sowietów. Został zamordowany przez NKWD na wiosnę 1940. Jego nazwisko znalazło się na tzw. Ukraińskiej Liście Katyńskiej opublikowanej w 1994 (został wymieniony na liście wywózkowej 41/2-24 oznaczony numerem 347, dosłownie określony jako Julian Zaleski). Ofiary tej części zbrodni katyńskiej zostały pochowane na otwartym w 2012 Polskim Cmentarzu Wojennym w Kijowie-Bykowni.

Jego brat Jakub także został ofiarą zbrodni katyńskiej (został zamordowany w Katyniu). W artykule prasowym o rodzinie Zaleskich z 1982 roku na łamach czasopisma „Podkarpacie” podano, Juliusz zginął podczas II wojny światowej, a Jakub w trakcie kampanii wrześniowej.

• Największy wróg ludzkości (1911)
• Ze studiów nad monologiem w dramacie: monolog w dramacie pseudoklasycznym w Polsce (1924)
• Barbara Radziwiłłówna: tragedia w 5 aktach (1925, współautorzy: Alojzy Feliński, Stefan Vrtel-Wierczyński)
• Program ministerialny nauki języka polskiego w szkole średniej w świetle dotychczasowej praktyki. Referat zbiorowy Sekcji Polonistycznej TNSW we Lwowie (1925, współautorzy: Zenon Aleksandrowicz, Juliusz Balicki, Ryszard Skulski)
• Wiek Oświecenia. Historja literatury wieku Oświecenia w Polsce. Z Rękopisu Pośmiertnego (wydawca, 1926, autor: Konstanty Wojciechowski)
• Przewrót w umysłowości i literaturze polskiej po roku 1863; Miłość w poezji polskiej; Ballady i romanse; Współzawodnik Sienkiewicza (Z Papierów Pośmiertnych Wydali: Dr. Juliusz Balicki, Dr. Zygmunt Szweykowski, Dr. Juliusz Zaleski, 1926, autor: Konstanty Wojciechowski)
• Zwięzły podręcznik historii literatury polskiej (1930, współautor: Konstanty Wojciechowski)

• Krzyż Zasługi Wojskowej III klasy z dekoracją wojenną i mieczami – Austro-Węgry (1917).

Podczas „Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury” 21 czerwca 1958 nazwisko Juliusza Zaleskiego zostało wymienione w apelu poległych w obronie Ojczyzny w latach 1939–1945 oraz na ustanowionej w budynku gimnazjum tablicy pamiątkowej poświęconej poległym i pomordowanym absolwentom gimnazjum (wskazany w gronie zmarłych na terenie Z. S. R. R.).

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• Czesław Skrobała / Jadwiga Zaleska. Opowieść wigilijna. „Nowiny”, s. 1,6, nr 43 z 23 grudnia 1982. 
• Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
• Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998. ISBN 83-909787-0-9.
• Publikacje Juliusza Zaleskiego w bazie Google Books. google.pl. [dostęp 27 czerwca 2014].