Quick Facts
Biography
José Antonio Fernández, alcumado "O Merlo", nado en 1865 no barrio de San Caetano en Santiago de Compostela e falecido en Ferrol o 11 de xuño de 1925, foi un limpabotas, repartidor de xornais, vendedor de lotaría e mesmo xornalista galego, recoñecido como un dos personaxes populares (tipos populares) máis salientables da Galicia de finais do século XIX e principios do século XX.
Traxectoria
Fillo de pai descoñecido, a súa nai chamábase Benita. José Antonio naceu cunha certa discapacidade nunha perna, o que lle levou desde moi novo a gañarse a vida como limpabotas, vendedor de lotaría e de xornais. Consta que parte fundamental da súa clientela estaba formada polo corpo escolar da Universidade, a quen lle limpaba o calzado por unha peseta con vinte e cinco céntimos ao mes, segundo unha oferta que publicou en 1896.
A primeira noticia publicada en prensa sobre O Merlo data de decembro de 1888, cando o que daquela xa era limpabotas interviu nunha cea no Hospicio de Santiago de Compostela pronunciando "elocuentes discursos" dando os parabéns pola comida de Nadal obsequiada aos internos ás autoridades municipais, á nai superiora do Hospicio, ás irmás, etcétera. Semellaba que encontrara outro xeito de gañar diñeiro: o de facer rir á xente coa súa maneira de ser e falar, coma se fora un bufón moderno. Porén, esta verborrea, ou o seu carácter contestatario contra todos os que se excedían da risa, pasando ao escarnio ou mesmo á humillación, procuroulle non poucos episodios violentos ao longo da súa vida nos que levou con moito, a peor parte. Así, en xaneiro de 1890, recibiu unha malleira "brutal" dun mozo de San Caetano, aproveitándose da débil constitución de José Antonio. En decembro dese ano participou e actuou, de novo, nunha cea de Nadal coas autoridades compostelás no Asilo de Santiago (no convento de Santo Agostiño), facendo rir aos comensais cos seus "brinde e castizos discursos". Daquela, O Merlo xa formaba parte do imaxinario popular compostelán coma un dos tipos populares máis recoñecibles da cidade e mesmo comezaba a selo fora dela. Especialmente serían os estudantes da Universidade os que, a través de chanzas, xogos e esmolas, lle procuraron un maior apoio e fama. O propio Merlo recoñecería o cariño dos estudantes na prensa da época. A súa popularidade fíxoo protagonista de chistes, mesmo alentados polo propio Merlo, onde se retrataba como unha persoa boba, de poucas luces. Tamén a prensa voceaba sen piedade estes chistes, incrementando así a súa exposición ao escarnio público.
En agosto de 1891 fixo a súa primeira saída de Compostela, co fin de gañarse a vida. A cidade elixida foi Vigo, pero non parece que ficara moito tempo nela porque ao ano seguinte xa figuraba de novo en Compostela.
O 27 de xuño de 1893 casou na igrexa de San Miguel dos Agros (Santiago) cunha panadeira de máis idade ca el. A voda foi accidentada. En primeiro lugar, a cerimonia tivo que trasladarse ao serán debido a un enfado do Merlo. Logo, xa rematada a voda, a noiva foi beliscada e golpeada pola multitude, mentres O Merlo foi perseguido por unha turba de nenos pola rúa da Troia. Novamente refuxiados na igrexa, tiveron que saír baixo a protección da garda municipal.
En 1895 nunha viaxe á Coruña sufriu un accidente ao ser atropelado no Cantón Grande pola carruaxe de Ramón Astray Labarta, recibindo unha ferida na cabeza.
Notas e referencias
Véxase tamén
Bibliografía
- Labarta Pose, Enrique: Tipos populares. El Merlo, artigo publicado no Tomo III da revista Pasatiempos. Santiago de Compostela, febreiro de 1894.
Outros artigos
- El Merlo Blanco
Ligazóns externas
- Artigo de Ángel I. Fernández titulado "«O Merlo», limpia-Botas Mayor de Galicia", artigo publicado o 14-6-2013 no blog Galicia Agraria (en castelán).