Jakow Sieriebrianski

Jakow Izaakowicz Sieriebrianski (Jasza) (ros. Яков Исаакович Серебря́нский, ur. 8 grudnia 1891 w Mińsku, zm. 30 marca 1956) – pułkownik bezpieczeństwa państwowego, wieloletni funkcjonariusz radzieckich organów bezpieczeństwa i wywiadu, m.in. dowódca grupy specjalnej OGPU/NKWD, tzw. grupy Jaszy, odpowiedzialnej za porwanie generała Aleksandra Kutiepowa z Paryża w 1930 roku.

Urodzony w Mińsku, w rodzinie rzemieślnika. Aresztowany w 1909 roku w Mińsku jako członek bojówki terrorystycznej, z którą brał udział w zabójstwie miejscowego urzędnika carskiego i oficerów policji i kontrwywiadu. Od 1910 do lipca 1912 roku pracował jako elektromonter w Witebsku, w tamtejszej elektrowni. Do armii rosyjskiej wstąpił w sierpniu 1912 roku, do 1914 służył w Charkowie. Od lutego 1915 do marca 1917 roku pracował jako elektromonter w gazowni w Baku.

Do Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej wstąpił w marcu 1918 roku i do kwietnia 1919 dowodził oddziałem. Także od 1919 członek Partii Socjalistów Rewolucjonistów (PSR). Do organów bezpieczeństwa (Czeka), gdzie był naczelnikiem oddziału, wstąpił w lipcu 1919. W 1920 roku został przeniesiony do Moskwy, gdzie od sierpnia 1920 do 21 września 1921 stał na czele Oddziału Specjalnego (OO), zajmując się kontrwywiadem i kontrolą Armii Czerwonej. W następnych latach dwukrotnie aresztowany w grudniu 1921 oraz w 1922 roku. Po wstawieniu się za nim jednego z wysokich osobników radzieckich, pod koniec 1923, powrócił do organów bezpieczeństwa, gdzie tym razem został skierowany do Zarządu zagranicznego (INO) przy Zjednoczonym Państwowym Zarządzie Politycznym, jako tzw. nielegał. W grudniu 1923 wyjechał z zadaniem do Palestyny, gdzie przebywał do 1925. Po powrocie do Związku Radzieckiego pracował jako nielegał kolejno w Belgii, a następnie we Francji, gdzie przebywał w Paryżu do 1929.

Po powrocie do ZSRR został mianowany szefem I Oddziału (do zadań specjalnych) Wydziału Zagranicznego OGPU. Sprawując to stanowisko wyjechał do Paryża, gdzie dowodził akcją porwania generała Aleksandra Kutiepowa. Po powrocie z Paryża został oficerem rezerwy INO-OGPU/GUGB, aż do drugiej połowy 1934. Mimo to wyjeżdżał za granicę jako nielegał, m.in. do Stanów Zjednoczonych w 1932 i do Francji w 1934 roku. Z misjami wywiadowczymi do Paryża wyjeżdżał jeszcze raz w 1936 i 1937.

Trwające wówczas w administracji partyjnej, wojskowej (głównie w dowódczych kręgach Sił Zbrojnych ZSRR) w GRU i organach bezpieczeństwa czystki, którymi na rozkaz Józefa Stalina przewodniczył ówczesny ludowy komisarz spraw wewnętrznych (szef NKWD) Nikołaj Jeżow, dotarły także i do Zarządu zagranicznego (INO), w którym pracował Sieriebrianski. Zostało aresztowanych m.in. pięciu ostatnich naczelników INO - Michaił Trilisser, Artur Artuzow, Abram Słucki , Zelman Pasow i Siergiej Szpigelglas, którzy następnie zostali rozstrzelani, a wielu bardzo doświadczonych pracowników wywiadu wylądowało w łagrach syberyjskich. 10 listopada 1938 roku aresztowany został także Jakow Sieriebrianski. Był przesłuchiwany i torturowany przez Wiktora Abakumowa, późniejszego szefa kontrwywiadu wojskowego Smiersz i ministra bezpieczeństwa państwowego. Skazano go na śmierć, lecz wyroku nie wykonano.

Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej i ogromne klęski jakie poniosła Armia Czerwona w pierwszych miesiącach inwazji niemieckiej, sprawiły, że NKWD już pod dowództwem nowego szefa, Ławrientija Berii, postanowiło zwolnić z więzień i łagrów przetrzymywanych tam doświadczonych oficerów wywiadu, aby następnie przerzucić ich na tyły wroga w celu prowadzenia dywersji i sabotażu. Pomysł ten wyszedł z inicjatywy Pawła Sudopłatowa, byłego naczelnika INO, a wówczas (tj. 1941) szefa Wydziału do Zadań Specjalnych NKWD. Z jego inicjatywy zwolniono wielu oficerów NKWD aresztowanych podczas wielkiej czystki końca lat trzydziestych, w tym Jakowa Sieriebrianskiego. Po zwolnieniu z więzienia służył jako dowódca 2 Oddziału NKWD, 4 Zarządu NKWD i 4 Zarządu NKGB, werbujących niemieckich jeńców wojennych. Po zakończeniu II wojny światowej przeszedł na emeryturę w stopniu pułkownika.

W maju 1953 roku Sieriebrianski powrócił do służby w organach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR, jako funkcjonariusz 9 oddziału i jeden z zastępców Pawła Sudopłatowa. Pod koniec lipca tego samego roku został przeniesiony do wywiadu zagranicznego, czyli do II Zarządu Głównego MWD. Pracował tam do października 1953, kiedy ponownie został aresztowany wraz ze swoją żoną i osadzony w więzieniu. Oskarżono go o spiskowanie z Berią oraz planowanie wymordowania Prezydium Komitetu Centralnego.

Jakow Sieriebrianski zmarł w więzieniu podczas przesłuchań w 1956 roku. Pośmiertnie został zrehabilitowany w 1971 roku, przez ówczesnego przewodniczącego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB) i późniejszego przywódcę ZSRR, Jurija Andropowa, który dowiedział się o jego losie, kiedy polecił napisać pierwszą historię radzieckiego wywiadu.

• Order Lenina (dwukrotnie - 1936 i 1946)
• Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie - 1930 i 1935)
• Odznaka "Zasłużony Pracownik Czeki/OGPU" (dwukrotnie)

I medale.

• Komitet Informacji,
• Wiktor Abakumow,
• Siemion Arałow,
• Wadim Bakatin,
• Wiktor Barannikow,
• Jānis Bērziņš,
• Wiktor Czebrikow,
• Nikołaj Chochłow,
• Iwan Cziczajew,
• Jakow Dawtian.

• http://www.hrono.ru/biograf/bio_s/serebryansky.html (ros.)
• http://svr.gov.ru/history/serebrjanskij.htm (ros.)