Herman Van Goethem

Media afspelen

Van Goethem over de rol van de Belgen tijdens de Tweede Wereldoorlog - Universiteit van Vlaanderen

Herman Van Goethem (Mortsel, 1958) is een Belgisch historicus, jurist en hoogleraar. Hij heeft een aanzienlijke reputatie verworven met zijn boeken die onderwerpen uit de recente Belgische geschiedenis behandelen. Sinds oktober 2016 is Van Goethem rector van de Universiteit Antwerpen.

Van Goethem studeerde rechten aan de Ufsia en geschiedenis in Antwerpen en Leuven. Hij promoveerde tot doctor in de rechten en tot licentiaat in de geschiedenis. Hij is gewoon hoogleraar politieke en institutionele geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. Sinds 2016 is Herman Van Goethem rector van de Universiteit Antwerpen. In die hoedanigheid was hij ook in 2017-2019 voorzitter van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR). In 2020 stelde hij zich als enige opnieuw kandidaat voor het rectorschap.

Van Goethem heeft zijn onderzoek hoofdzakelijk gericht op onderwerpen die betrekking hebben op de politieke geschiedenis van België in de 19de en 20ste eeuw, zoals:

• de taaltoestanden in het Vlaams-Belgisch gerecht, 1795-1935 (onderwerp van zijn doctoraal proefschrift);
• koning Leopold III en de koningskwestie;
• August De Schryver, zijn oorlogs­dagboeken 1940-1942 en de Belgische minis­ters in Frank­rijk en in Londen;
• de jezuïeten in Antwerpen;
• collaboratie binnen de lokale besturen in Europa tijdens de Duitse bezetting 1939-1945;
• de monarchie en het eventuele 'einde van België'.

Samen met Jan Velaers publiceerde Herman Van Goethem in 1994 een vernieuwend boek over de Belgische koning Leopold III tijdens de Tweede Wereldoorlog (Leopold III. De Koning, het Land, de Oorlog, Tielt, Lannoo, 1994, 1264 p.) De basisstelling in dit boek luidt dat de koning verkoos in bezet België te blijven omdat hij hoopt op een onderhandelde Europese compromisvrede. Hij was daarbij bereid om een Duits overwicht te aanvaarden, in een België onder een Nieuwe Orde.

Herman Van Goethem lag in 2008-2012 aan de basis van de uitbouw van een nieuw Holocaustmuseum in Mechelen. Zie Kazerne Dossin - Memoriaal, museum en documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten

In 2019 publiceerde Herman Van Goethem 1942. Het jaar van de stilte, een boek over de Jodenvervolging en de bestuurlijke collaboratie in Antwerpen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is de neerslag van veertien jaar onderzoek. De analyse vertrekt vanuit de aanwezigheidspolitiek, zoals die werd vastgelegd in de Conventie van Den Haag in 1907. Hoe kun je verklaren en inzichtelijk maken, dat gewone politieagenten gaandeweg kunnen verglijden naar extreem geweld (Jodenrazzia's), terwijl een ander deel van het korps 'neen' zegt en soms ook actief in het verzet stapt? Hoe ook de opstelling duiden en verklaren van de Joodse bevolking in Antwerpen, die langzaamaan op een gladde baan van toenemende acceptatie belandt en niet de omvang beseft van de rampspoed die zich onder eenieders ogen voltrekt? Van Goethem ontwikkelt deze micro-analyse in dagboekvorm, waarbij hij ook het verhaal van zijn eigen familie verwerkt.Tegelijk zoemt hij uit op de internationale ontwikkelingen. Volgens de auteur biedt het in 1940-1942 bestaande perspectief van een onderhandelde vrede en een spoedige afloop van de oorlog, een beter inzicht in de evolutie die zich in die jaren in bezet Europa afspeelde. Deze stelling sluit aan bij zijn eerder onderzoek over Leopold III en over de Belgische ministers in 1940-1944. De publicatie van 1942. Het jaar van de stilte verwekte veel ophef omdat voor het eerst duidelijk werd dat het stadsbestuur tijdens de bezetting actief had meegewerkt aan de voorbereiding van de Jodenrazzia's in de zomer van 1942. Dat geldt in het bijzonder voor oorlogsburgemeester (Leo Delwaide) (1897-1978), die na de oorlog weer in het stadsbestuur actief was geweest, onder meer als havenschepen.Op voorstel van Antwerps burgemeester Bart De Wever werd in de haven de naam 'Delwaidedok' vervangen in 'Bevrijdingsdok'.

Herman Van Goethem is gehuwd met een dochter van Louis Meerts. Hij is tevens kleinzoon van Antoon Van Goethem, VNV-oorlogburgemeester in Burcht, en na de oorlog gevlucht en bij verstek ter dood veroordeeld.

• (samen met Jan Velaers,) Leopold III: de koning, het land, de oorlog, ISBN 90-209-2387-0 - Tielt: Lannoo, 1994
• (als editor,) Libertés, pluralisme et droit: une approche historique,Société d'histoire du droit, actes du colloque d'Anvers (27-30 mai 1993), ISBN 2-8027-0726-4 - Bruxelles: Bruylant, 1995
• (als editor,) August de Schryver, Oorlogsdagboeken, 1940-1942, met een inleiding en commentaar over de Belgische ministers in Frankrijk en London, ISBN 90-209-2971-2 - Tielt: Lannoo, 1998
• Fotografie en realisme in de 19de eeuw, Antwerpen: de oudste foto's, 1847-1880, ISBN 90-5325-176-6 - Antwerpen: Pandora, 1999.
• Photography and realism in the 19th century: Antwerp, the oldest photographs, 1847-1880, ISBN 90-5325-226-6 - Antwerp: Petraco-Pandora, 1999
• (samen met Jan Velaers,) Leopold III, de koning, het land, de oorlog, ISBN 90-209-4643-9 - Tielt, Lannoo, 2001
• (als editor en co-auteur,) Antwerpen en de jezuïeten, 1562-2002, ISBN 90-9016122-8 - Antwerpen, UFSIA, 2002
• (als editor,) Gewoonte en recht, ISBN 90-6569-917-1 - Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, 2002
• (samen met Bruno De Wever en Nico Wouters,) Local government in occupied Europe (1939-1945), ISBN 90-382-0892-8 - Gent: Academia Press, 2006
• De monarchie en het 'einde van België": een communautaire geschiedenis van Leopold I tot Albert II, ISBN 978-90-209-7826-1 - Tielt, Lannoo, 2008
• Belgium and the Monarchy: From National Independence to National Disintegration, ISBN 978-90-5487-698-4 - Brussel, UPA, 2010
• 1942. Het jaar van de stilte, ISBN 978-94-6310-373-2 - Antwerpen/Amsterdam, Polis&Cossee, 2019

Daarnaast verschenen talrijke artikels, congresreferaten en boekbesprekingen van zijn hand.

• Van Goethem ontving de Provinciale Prijs voor Geschiedenis van de pro­vincie Antwerpen (1994) voor zijn boek over de taaltoestanden.
• Het boek over Leopold III dat hij in 1994 samen met Jan Velaers schreef werd genomineerd voor de Gouden Uil (categorie non-fic­tie) en nadien ook bekroond met de Driejaarlijkse prijs Hubert Pierlot voor Geschiedenis.
• De monarchie en het 'einde van België werd in 2009 genomineerd voor de Prijs ABN-Amrobank voor non fictie.
• In 2014 kreeg Herman Van Goethem de Loopbaanprijs voor Wetenschapscommunicatie van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten.
• In 2019 werd het boek 1942. Het jaar van de stilte genomineerd voor de BookSpot Literatuurprijs non-fictie.
• In 2020 stond hij op de derde plaats gerangschikt in een studie naar thought leadership in Vlaanderen.