G. V. Abgarian

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գևորգ Աբգարյան (այլ կիրառումներ)

Գևորգ Վահագնի (Վարագի) Աբգարյան (սեպտեմբերի 14, 1920(1920-09-14), Հոռոմ, Հայաստան - մայիսի 15, 1998(1998-05-15), Երևան, Հայաստան), հայ բանասեր, պատմաբան, գրականագետ, ձեռագրագետ, աղբյուրագետ, թարգմանիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1965), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1985 թվականից։

Ծնվել է Հոռոմ (այժմ՝ Շիրակի մարզ) գյուղում։ Միջնակարգ կրթությունն ստացել է Էջմիածնում և Լենինականում: 1937-1941 թվականներին սովորել է Երևանի համալսարանի պատմության ֆակուլտետում։ Մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին: 1942 թվականին վիրավոր վիճակում նա գերի է ընկել, հրաշքով ողջ է մնացել, վերադարձել տուն, վերընդունվել համալսարան և այն ավարտել 1946 թվականին։ Ապա սովորել է ՀԽՍՀ ԳԱ Մանուկ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի ասպիրանտուրայում։ 1947 թվականին ձերբակալվել է, առանց դատավարության դատապարտվել 10 տարվա ազատազրկության։ 1955 թվականի մարտի 19-ին, ժամկետից շուտ, նա ազատվել է կալանքից և արդարացվել։

1940 թվականից (որոշ ընդմիջումներով) Գևորգ Աբգարյանն աշխատել է Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի բնագրերի ուսումնասիրության և հրատարակության բաժնում։ Նրա դիպլոմային աշխատանքը նվիրված էր մերթ Մաղաքիա Աբեղային, մերթ Վարդան Արևելցուն վերագրված «Պատմություն վասն ազգին նետողաց» երկին։ 1946 թվականին նա հայտնաբերեց «Պատմության» իրական հեղինակին՝ Գրիգոր Ակներցուն, որի անվամբ էլ հրատարակվել են մոնղոլական արշավանքներին վերաբերող և 13-րդ դարում գրված այդ երկի անգլերեն, թուրքերեն և վրացերեն թարգմանությունները։ Նա ապացուցել է, որ հայագիտական գրականության մեջ երկար ժամանակ շրջանառության մեջ գտնվող «7-րդ դարում ապրած Զաքեոս պատմիչը» գոյություն չի ունեցել։ Աբգարյանը 1966 թվականին Մատենադարանի ձեռագրերից մեկում հայտնաբերել և հրատարակել է 12-րդ դարում անհետ կորած համարված ու նոր թարգմանությամբ փոխարինված Աստվածաշնչի «Սիրաքի գրքի» հայերեն թարգմանության մի քանի գլուխները, որոնք դեռևս 5-րդ դարում թարգմանված էին։

1965 թվականին «Սեբեոսի պատմությունը և Անանունի առեղծվածը» թեմայով թեկնածուական դիսերտացիա է պաշտպանել, որի համար նրան միանգամից շնորհվել է դոկտորի աստիճան։ 1975-1976 թվականներին հայ թարգմանական մատենագրության պատմություն է դասավանդել Երևանի համալսարանում։

Գևորգ Աբգարյանի աշխատությունները նվիրված են հայ միջնադարյան գրականությանը, ձեռագրագիտությանը, հայ-հունական, հայ-վրացական, հայ-սլավոնական, հայ-ֆրանսիական, հայ-գերմանական մատենագրական առնչություններին, եվրոպական հայագիտության պատմությանը։ Գիտական հրատարակության է պատրաստել հույն մատենագիր Եվսեբիոս Կեսարացու «Քրոնիկոն»-ի գրաբար և գերմաներեն թարգմանությունները, Փավստոս Բուզանդի «Հայոց պատմությունը», Սեբեոսի պատմության գրաբար բնագիրը, միջնադարյան արձակի նմուշներ։

Կազմել է «Հայկական աղբյուրները Աբխազիայի և աբխազների մասին» ռուսերեն ժողովածուն։

Գերմաներենից հայերեն է թարգմանել Յո. Մարկվարտի, Հանս Վալտեր Պոլի, Լինոս Բենակիսի և այլոց հայագիտական ուսումնասիրությունները։ Նրա «Մատենադարան» գիրքը լույս է տեսել ռուսերեն, անգլերեն (Երևան, 1962) և լեհերեն (Վարշավա, 1965):

«Հայ տպագրության նախապատմություն» (2001) աշխատության մեջ անդրադարձել է հայ գրատպության ձևավորման հարցերին։

Աբգարյանն առանձին հոդվածներ է նվիրել բազմաթիվ հին ու նոր գրողների և բանաստեղծների՝ Խորենացի, Նարեկացի, Լամբրոնացի, Թլկուրանցի, Կարապետ Վիպող, Աբովյան, Րաֆֆի, ԻսաՀակյան, Վարուժան, Վերֆել, Խեչումյան և այլք։ Նա աջակցել է «Սասունցի Դավթի» էստոներեն թարգմանությանը։ Նրա գրչին է պատկանում նաև եվրոպական և ամերիկյան հայագետներին ու հայագիտության պատմությանը նվիրված հոդվածների շարք։

• Մատենադարան, Երևան, Հայպետհրատ, 1962, 126 էջ։
• Կարծեցյալ Ստեփանոս Տարոնացին նույն ինքը Ստեփանոս Տարոնացի Ասողիկն է.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1962, № 1, էջ 210-225:
• Ներսես Ակինյան.,- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1963, № 4, էջ 268-269:
• Պատմա-բանասիրական ճշգրտումներ. Հայ-բյուզանդական հարաբերություններին վերաբերող մի նոր փաստ (VII դար).- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1964, № 2, էջ 306-312:
• «Պատահեալք ընթերցմամբ տառիս» դարձվածքը Մխիթար Գոշի 1184 թ. հիշատակարանում.,- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1965, № 4, էջ 141-150:
• Յոզեֆ Մարկվարտ (Մահվան 100-ամյակի առթիվ).- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1965, № 2, էջ149-156:
• «Սեբեոսի Պատմությունը» և Անանունի առեղծվածը, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1965, 252 էջ։
• Կարապետ Մելիք-Օհանջանյան.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1970, № 3, էջ 108-109:
• Ո՞վ է Գրիգոր Մագիստրոսի հիշատակած Նիկողաս զորավարը.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1971, № 9, էջ 41-49:
• Շիրակացուն վերագրված «Յաղագս ամպոց և նշանաց» աշխատության մասին.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1971, № 1, էջ 77-94:
• «Երևանի» բերդի հնագույն հիշատակությունը.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1972, 8, էջ 24-31:
• Արատոս Սոլացու ΔΙΟΣΗΜΕΙΑ աշխատության կարծեցյալ թարգմանության մասին.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1972, № 4, էջ 185-199:
• Կրկին Արատոս Սոլացու պոեմի մասին.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1974, № 3, էջ 206-218:
• Գրախոսություն՝ Aristakes de Lastivert, Récit des malheurs de la nation arménienne. Traduction française avec introduction et commentaire par Marius Canard et Haig Berberian, d'après l'édition et la traduction russe de Karen Yuzbashian. Editions de Byzantion, Bruxelles,1973, p. XLV+148. Արիստակես Լաստիվերտցի, Պատմութիւն նեղութեանց ազգին հայոց: Ֆրանսերեն թարգմանությունը, նախաբանը և ծանոթագրությունները Մարիուս Կանարի և Հայկ Պերպերյանի: Ըստ Կարեն Յուզբաշյանի հրատարակության և ռուսերեն թարգմանության: «Byzantion»-ի հրատարակչություն: Բրյուսել, 1973, էջ XLV+148.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1974, № 4, էջ 225-230
• Խաչատուր Կաֆայեցու Ժամանակագրության գերմաներեն թարգմանությունը և Մատենադարանի № 7709 Տաղարանը.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1977, № 6, էջ 65-78:
• Պատմություն Սեբեոսի (աշխատասիրությամբ Գ. Աբգարյանի), Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1979, 466 էջ։
• Մամիկոնյանների զրույցի հնագույն աղբյուրը հայ մատենագրության մեջ,- «Բանբեր մատենադարանի», 1964, թիվ 7, էջ 237-269:
• Դարձյալ Սեբեոսի մասին,- «Բանբեր մատենադարանի», 1971, թիվ 10, էջ 425-474:
• Архетип «Татарской хроники» Гетума, использованный в «Любекской хронике» Детмара.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1978, № 1, էջ 157-170:
• Գրախոսություն՝ «Каталог рукописей и фрагментов латинского алфавита, хранящихся в Матенадаране». Каталог составила Л. И. Киселева под редакцией профессора А. Д. Люблинской. Издательство АН Арм. ССР, Ереван, 1980, 126 с.,- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1980, № 12, էջ 102-104:
• Գրախոսություն՝ Գ. Հ. Գրիգորյան, Հասարակական-փիլիսոփայական միտքը Հայկական Կիլիկիայում, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Երևան, 1979, 176 էջ.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1980, № 1, էջ 106-109:
• Հինգ թագավորների առեղծվածը.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1981, № 8, էջ 78-92:
• Վազգեն Արտաշեսի Հակոբյան.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1982, № 5, էջ 105-106:
• Անանիա Շիրակացու «Ժամանակական կանոնը» կամ «Քրոնիկոնը»,- «Բանբեր մատենադարանի», 1986, թիվ 15, էջ 21-43:
• Գրախոսություն՝ Л. И. Киселева. Западноевропейская рукописная и печатная книга XIV-XV вв.: Кодикологический и книговедческий аспекты. Ответ. ред. А. Д. Люблинская и А. Н. Немилов; рец. А. X. Горфункель и И. Н. Лебедева. Л., изд-во «Наука», 1985, 302 с.,- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1986, № 3, էջ 216-218:
• Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» մի քանի մեկնաբանությունների շուրջ.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1987, № 4, էջ 113-129:
• «Հանդես ամսօրյայի» 100-ամյակը.- «Պատմա-բանասիրական հանդես», 1988, № 1, էջ 3-10:
• Մատենագիտության դասականը. Հակոբ Անասյան.- «Լրաբեր Հասարակական Գիտությունների», 1988, № 7, էջ 86-89:

• Վարդան Գրիգորյան «Գևորգ Աբգարյան» (Ծննդյան 85-ամյակի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես № 1, 2005, էջ 340-346

• Գևորգ Աբգարյան, Կենսամատենագիտություն (կազմ․՝ Վ. Աբգարյան), Ե., 2005