Quick Facts
Biography
Александр Степанович Сенин (1891 йыл, Дон Ғәскәре Өлкәһе Донецк округы Боковская станицаһы Евлантьев утары — 1930 йылдың 28 декабре, атып үлтерелә) — казак, рус офицеры, М.А. Шолоховтың «Тымыҡ Дон» романы персонажы, М. Шолоховтың «Күтәрелгән сиҙәм» романындағы Половцевтың прототибы.
Биографияһы
Ата-әсәһен бик иртә юғалтҡас, Александр Сенин бер туған ағаһы ҡарамағында ҡала. 1914 йылда хорунжий чинында рус-герман фронтына китә. Александр Степанович 44-се Дон казак полкында бер үк ваҡытта йөҙ командиры вазифаһын да үтәүсе взвод офицеры булып хеҙмәт итә. Һуңғараҡ полк адъютанты, ә аҙаҡ йөҙҙөң өлкән офицеры итеп тәғәйенләнә. Март — апрель 1917 йылдың март-апрелендә полк Донға күсерелә. Сенин дивизия штабының өлкән адъютанты вазифаһына тәғәйенләнә. Беренсе донъя һуғышы осорондағы хәрби хеҙмәте өсөн Александр Степанович Сенин өс Изге Анна ордены һәм ике Изге Станислав ордены менән бүләкләнә.
Белем алғандан һуң, 1918 йылда Дон барлыҡҡа килгәндән һуң, дон армияһына алына мобилизациялана. Йөҙ командиры булараҡ, Александр Сенин Ф.Г. Подтёлков экспедицияһын ҡулға алыуҙа һәм атып үлтереүҙә ҡатнаша. Ф. Г. Подтёлковты һәм М.В. Михаил Васильевич Кривошлыковты хөкөм иткән хәрби-ялан суды секретары булған.
1918 йылдың авгусында етештереү есаул чинында күтәрәләр. 1918 йылдың 20 октябрендә ҡыҙылдар менән һуғышта полк командиры үлтерелә һәм Сенин ваҡытлыса полк менән ваҡытлыса командалыҡ бурысын иңенә ала. Тиҙҙән, Ҡыҙыл армияның һөжүме сәбәпле, Александр Сенин полкы тарҡала. Александр Степанович Чернышевская станицаһында урынлашҡан штабына эләккән. 7-се түш менән шыуышыу бригадаһына эләгә. Чернышевский строевой часть буйынса өлкән адъютант вазифаһында хеҙмәт итә, бер үк ваҡытта бригада штабы начальнигы вазифаһын да башҡара.
1919 йылда Сенин, яраланып, госпиталдә ята. Аҡ армия сигенгән осорҙа ул Новороссийскиҙа була һәм ҡулға алына. Ҡыҙылдарға хеҙмәт итә, береһе-бер атылыуҙан ҡурҡҡанлыҡтан, фамилияһын алмаштыра.
Ҡыҙыл армияла 16-сы кавалерия дивизияһында: башта самокатный ротала, һуңынан ревтрибунал янындағы командала рядовой булып хеҙмәт итә, шулай уҡ күсереп яҙыусы һәм эш башҡарыусы вазифаһын атҡара. 1921 йылда уны, фамилияһын йәшергәне өсөн, СКВО-ның Хәрби трибуналы суды хөкөм итә һәм ҡаты язалауға тарттырыла, ләкин аҙаҡ ҡотолоп ҡала. Юғары суд атыу ҡарарын юҡҡа сығара, язаны биш йыллыҡ төрмә менән алмаштыра. А.С. Сенин, төрмәлә дүрт йыл ултырғандан һуң, өйөнә, Евлантьевский утарына, ҡайта. Бында ул ауыл хужалығы эштәре менән шөғөлләнә, Боковский ете йыллыҡ мәктәбендә математика дәрестәре бирә.
1930 йылдың июль башында А.С. Сенин, Айырым дәүләт сәйәси идаралығының Донецк округы бүлеге тарафынанконтрреволюцион баш күтәреүселәр ойошмаһы булдырыуҙа ғәйепләнеп, ҡулға алына. Уның үҙәге һәм төп нигеҙе Вёшенский районы Боковский ауыл советына ҡараған Евлантьевский утарында урынлашҡан була, ә ойоштороусы һәм етәксе — Сенин А. С. була. Ойошма ағзалары Совет власын ҡолатыу ихтилалын әҙерләүҙә ғәйепләнә. Үҙенән һорау алғанда, Сенин Александр Степанович былай тип әйтә:
Эш буйынса барыһы 98 кеше ғәйепләнеүсе сифатында үтә. Һигеҙ кеше, шулар араһында Сенин А. С., 1930 йылдың 28 декабрендә атып үлтерелә.
1989 йылдың 16 ноябрендә СССР Юғары Советы «30-40-сы һәм 50-се йылдар осоронда булып үткән репрессия ҡорбандары буйынса ғәҙеллекте тергеҙеү буйынса өҫтәлмә саралар тураһында» Указы сыҡҡандан һуң, шул уҡ йылдың 24 ноябрендә Ростов өлкәһе Прокуратураһы А. С. Сенин эшен ҡайтанан ҡарай, ә Сенин Александр Степанович үҙе (1989) үлгәндән һуң аҡлана.
М. Шолоховтың «Тымыҡ Дон» романының бишенсе бүлегендә подтёлков экспедицияһын язалау күренешендә йөҙ командиры А.С. Сенин телгә алына. Ул Подтёлков һәм Кривошлыков отрядының яҙмышын хәл итеүсе төп ҡатнашыусыларҙың береһе.
М. А. Шолохов «Күтәрелгән сиҙәм» романында яңынан Сенин Александр Степановичтың биографияһына һәм шәхси эшенә ҡабат мөрәжәғәт иткән һәм уны Половцев прообразы итеп ҡуллана. Был хәлгә әҙәбиәт белгестәре К. И. Прийма һәм В. В. Гура иғтибар итә. Шолохов К. И. Прийма менән әңгәмәһендә, 1930 йылда Обуховҡа һөйләгәненә өҫтәп шуны әйткән — баҡһаң, яҙыусы төрмәгә Сенинды күрергә генә бармаған, ә һуңғараҡ уның эше менән дә танышҡан:
Наградалары
- Өс Изге Анна ордены
- Ике Изге Станислав ордены
Сығанаҡтар
- Шолоховская энциклопедия/ Колл. авторов; глав. ред. Ю. А. Дворяшин; вступ. ст. М. М. Шолохов. — М.: Издательский дом «СИНЕРГИЯ», 2013. — 1216 с.: ил. ISBN 978-5-94238-022-9