Wincenty Birkenmajer

Wincenty Birkenmajer (ur. w 1899 r. w Czernichowie koło Krakowa, zm. 17 kwietnia 1933 r. w Tatrach) – jeden z najwybitniejszych taterników dwudziestolecia międzywojennego, polonista, nauczyciel gimnazjalny, poeta.

Był synem Ludwika Antoniego Birkenmajera, fizyka, matematyka i historyka nauk ścisłych. Z zawodu był nauczycielem polonistą, uczył literatury polskiej w Gimnazjum Państwowym w Nakle nad Notecią, gimnazjach w Inowrocławiu (od 1925 r.) i w Poznaniu a także w Korpusie Kadetów nr 3 w Rawiczu. Brał też pewien udział w życiu literackim, redagując czasopismo „Wentylator” i publikując kilka studiów krytycznoliterackich, m.in. o Janie Kasprowiczu. Ogłosił drukiem nieco wierszy i nowel oraz polski przekład (z języka angielskiego) dzieła Dom i świat Rabindranatha Tagore’a (1921 r.). W rękopisach zostawił ułożone w dwa tomy nowele i opowiadania oraz w osobny zbiór utwory poetyckie (zaginione w czasie II wojny światowej).

Od 1924 r. bywał w Tatrach turystycznie. Był inicjatorem i przywódcą działającej w latach 1927–1930 nieformalnej grupy turystycznej i taternickiej, zwanej „Cyrhlanie” – od nazwy Toporowej Cyrhli w Zakopanem, gdzie przebywali zwykle latem. Grupa ta liczyła 7 osób, a jej członkami byli w większości nauczyciele szkół średnich.

Taternictwem zajął się poważnie w 1929 r., powtarzając duże, nadzwyczaj trudne drogi oraz przechodząc kilka nowych. W 1930 r. spędził w Tatrach całe lato (90 dni), przechodząc w tym czasie około 35 nowych dróg i ich wariantów, głównie z Kazimierzem Kupczykiem jako partnerem. Do jego skalnych dróg z tego sezonu należą (do dziś cenione przez taterników): wschodnia ściana Rogatej Turni (1 lipca), wschodnia ściana Gerlacha (7 lipca), wschodni filar Ganku (15 lipca), wschodnia ściana Nawiesistej Turni (18 lipca), południowa ściana Kieżmarskiego Szczytu (24 sierpnia) oraz najwyżej przez niego ceniona zachodnia ściana Łomnicy (21 czerwca). Oprócz Kupczyka jego partnerami wspinaczkowymi byli głównie Jan Kazimierz Dorawski, Stanisław Groński, Alfred Szczepański, Jan Alfred Szczepański, Witold Henryk Paryski i Tadeusz Pawłowski.

Birkenmajer interesował się również topografią i nazewnictwem tatrzańskim oraz ideologią alpinizmu. Był zdecydowanym bojownikiem o ochronę przyrody górskiej, ale jednocześnie propagatorem nieskrępowanego biwakowania w Tatrach w namiocie lub kolebach skalnych. Zajmował się też fotografią górską. Od 1930 r. publikował liczne opisy wspinaczek i artykuły na tematy taternickie w „Taterniku” i w innych pismach (m.in. relację ze zdobywania zachodniej ściany Łomnicy pt. Szklana Góra, „Taternik” nr 4 z 1930 r., ss. 74-86). Artykuł o swoim wielkim sezonie lata 1930 r. opublikował pt. Trzy miesiące biwaku w Tatrach w 1931 r. w mało znanym tygodniku dla młodzieży „Iskry” (numery 45-47, ss. 676-680, 690-693, 708-711).

W 1931 r. wziął udział w wyprawie zorganizowanej przez Sekcję Turystyczną Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Alpy Delfinackie, gdzie uczestniczył w III przejściu południowej ściany La Meije. W następnym roku w podobnej wyprawie w masyw Mont Blanc uczestniczył w I przejściu południowo-zachodniej grani Aiguille du Moine (13 sierpnia).

Doświadczenia alpejskie skierowały jego baczniejszą uwagę na taternictwo zimowe. W czasie takiej wyprawy podjętej ze Stanisławem Grońskim w kwietniu 1933 r., której celem był wschodni filar Ganku, zmarł z wyczerpania i zimna na Galerii Gankowej.

Jest pochowany na nowym cmentarzu przy ulicy Nowotarskiej w Zakopanem.

Sylwetce Wincentego Birkenmajera poświęcony był „Taternik” nr 3-4 z 1933 r. Przypomniał ją również „Oscypek” nr 7/1953, w którym opublikowano kilka jego ocalałych wierszy. W marcu 2013 r. Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle nad Notecią prezentowało wystawę "Wincenty Birkenmajer. Taternik, nauczyciel, poeta"

• Błąd Birkenmajera

• Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Birkenmajer Wincenty, w: Wielka encyklopedia tatrzańska, wyd. Wydawnictwo Górskie, Poronin 1995, ​ISBN 83-7104-008-3​.