Walenty Lewandowski

Walenty Teofil Lewandowski (ur. 12 lutego 1823 w Łaskarzewie – zm. 22 stycznia 1907 w Cygankach pod Kutnem) – komisarz wojenny województwa podlaskiego i dowódca powstania styczniowego na Podlasiu, uczestnik powstania węgierskiego 1848 roku. Brat stryjeczny księdza Wawrzyńca Lewandowskiego.

W 1848 uciekł z Królestwa Kongresowego, w Rzeszowie wziął udział w działalności Rady Narodowej. Na Węgrzech zaciągnął się do Legionu Polskiego. Kampanię zakończył jako podporucznik artylerii. Internowany przez Turków, wszedł w skład sekcji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Po krótkim pobycie w Anglii, w 1851 przeniósł się do Paryża. W wyborach do Centralizacji w 1855 uzyskał 22 głosy, objął sekretariat sekcji Batignolles. W 1857 został profesorem języka polskiego w Szkole Polskiej. W 1861 ogłosił odezwę Do emigracji, opowiadając się za zakonspirowaniem przygotowań do wybuchu powstania. Komitet Centralny wezwał go w grudniu 1862 do przyjazdu do kraju, a 5 stycznia 1863 mianował go naczelnikiem wojennym województwa podlaskiego w stopniu pułkownika.

Operował na Podlasiu i w Białostockiem. Po niepowodzeniu w bitwie pod Siemiatyczami, stoczył bitwy pod Woskrzenicami (17 lutego) i Sycyną (21 lutego). W łukowskiem połączył się z oddziałem księdza Stanisława Brzóski. 24 marca dostał się do rosyjskiej niewoli. Namiestnik Fiodor Berg zamienił mu karę śmierci na osiedlenie na Syberii bez praw. W 1865 wszedł w porozumienie ze spiskowcami rosyjskimi co do oderwania Syberii od Rosji. Po wykryciu spisku w 1866 więziony przez dwa lata. Przeniósł siędo Irkucka. W 1877 powrócił do kraju.

• Marian Tyrowicz: Walenty Teofil Lewandowski w: Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, 1972, s.211-213.