The Limnos Egyptians

Οι Αιγυπτιώτες Λήμνιοι είναι μια ξεχωριστή κατηγορία Ελλήνων της Αιγύπτου, οι οποίοι αν και ξεκίνησαν να εγκαθίστανται στην Αίγυπτο από τις αρχές του 19ου αιώνα, ουδέποτε αποκόπηκαν από τη Λήμνο, την οποία ευεργέτησαν ποικιλοτρόπως.

Οι Λημνιοί της Αιγύπτου έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη του νησιού. Μεγάλη είναι η συνεισφορά τους στην εκπαίδευση, στην ανοικοδόμηση εντυπωσιακών ιερών ναών και γενικά στην κοινωνία της Λήμνου. Οι πιο εύποροι αποτελούσαν κατά κάποιο τρόπο την αριστοκρατία του νησιού. Έχτιζαν εντυπωσιακές κατοικίες, ασκούσαν επιρροή στα κοινοτικά πράγματα, έφερναν νεωτερισμούς και γενικά συνιστούσαν ένα ζηλευτό πρότυπο για τους ντόπιους κατοίκους.

Λημνιοί αναφέρονται στην Αίγυπτο πριν από το 1800. Όμως, η εκτεταμένη εγκατάστασή τους εκεί άρχισε μετά το 1830. Το 1843 ανάμεσα στους ιδρυτές της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας αναφέρεται και ο Γεώργιος Δημητρίου Λήμνιος. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και ως το 1940 περίπου οι Λημνιοί έσπευδαν κατά χιλιάδες στην Αίγυπτο για εργασία. Ο Αργύριος Μοσχίδης υπολόγιζε ότι το 1905 ζούσαν εκεί τουλάχιστον 700 οικογένειες, ενώ το 1910 υπολογίζονταν πάνω από 5000 οι Λημνιοί της Αιγύπτου.

Οι περισσότεροι έφευγαν σε μικρή ηλικία, 15-16 ετών. Τον πρώτο καιρό δούλευαν ως «υπηρέτες» στο κατάστημα κάποιου συγγενή ή συγχωριανού τους. Εργάζονταν εκεί για μερικά χρόνια και, αν ήταν τυχεροί κι έπεφταν σε τίμιο αφεντικό, ξεκινούσαν κάποια δική τους επιχείρηση. Αναφέρονται όμως και περιπτώσεις νεαρών Λημνιών που δραπέτευαν ή κι αυτοκτονούσαν ακόμα, διότι δεν άντεχαν το σκληρό αφεντικό.

Τα κορίτσια πήγαιναν ως υπηρέτριες σε πλούσιες θείες τους από μικρή ηλικία αποσκοπώντας σε ένα καλό γάμο. Συχνά αυτή η μεταφορά γινόταν ομαδικά από Λημνιούς ταχυδρόμους, τους λεγόμενους "αμανετζήδες", με μεθόδους που ορισμένες φορές άγγιζαν τα όρια της δουλεμπορίας, κάτι που προκαλούσε διαμαρτυρίες, τις οποίες βρίσκουμε στις τοπικές εφημερίδες. Το 1924 αναφέρεται πως οι αμανετζήδες εισέπρατταν 8 λίρες για κάθε κορίτσι που μετέφεραν! Αλλά και στην Αίγυπτο δεν είχαν πάντα την καλύτερη τύχη. Διαβάζουμε στην εφ. Ταχυδρόμος το 1911:

"Η Λημνία νεάνις Μαλαματένια παρεδόθη στον Έλληνα πρόξενον του Καΐρου και κατήγγειλε ότι η κυρία της την εξυλοφόρτωνε επί τέσσερα χρόνια".

Παρά τις δυσκολίες, η φτώχια που επικρατούσε στο νησί και οι μεσαιωνικές κοινωνικές συνθήκες ανάγκαζαν όλο και περισσότερους κατοίκους να αποφασίσουν το ταξίδι στην Αίγυπτο:

"Άντε γιέμ’ στα Μ’σίρια μπεκ καζαντίσ’ς λίρες", ήταν η φράση με την οποία αποχαιρετούσαν οι γονείς τα παιδιά τους, όπως μας λέει ο Λήμνιος λαογράφος παπά-Αγγελής Μιχέλης, αιγυπτιώτης και ο ίδιος.

Η κύρια επιχειρηματική δραστηριότητα των Λημνιών της Αιγύπτου ήταν η κατεργασία και το εμπόριο του βαμβακιού. Ορισμένοι δούλεψαν στη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και πολλοί άνοιγαν καφενεία ή ζαχαροπλαστεία. Το 19ο αιώνα οι ευκαιρίες ήταν πολλές και αρκετοί απέκτησαν τεράστιες περιουσίες, επιδεικνύοντας αξιοθαύμαστο επιχειρηματικό δαιμόνιο, παρά το ότι ήταν σχεδόν αγράμματοι.

Πολλοί από αυτούς διοχέτευσαν ένα μέρος των εισοδημάτων τους σε δημόσια έργα στη Λήμνο, κυρίως στην εκπαίδευση και στην ανέγερση ναών αλλά και σε έργα ύδρευσης, οδοποιίας, στην περίθαλψη κλπ. Η γνώμη τους ήταν σεβαστή, διότι η τύχη κάθε προσπάθειας για την πραγματοποίηση ενός κοινωφελούς έργου εξαρτιόταν απόλυτα από το αν θα χρηματοδοτηθεί από κάποιον εύπορο αιγυπτιώτη ή από τη Λημνιακή Αδελφότητα. Δεν είναι τυχαίο, πως όλες οι σοβαρές αποφάσεις, η ψήφιση των κοινοτικών κανονισμών, η ίδρυση σχολείων κλπ., λαμβάνονταν το καλοκαίρι, παρουσία των αιγυπτιωτών, διότι χωρίς τη συναίνεσή τους τα έργα δεν είχαν καμία τύχη.

Οι Λημνιοί της Αιγύπτου ένιωσαν από νωρίς την ανάγκη να συσπειρωθούν για να αλληλοβοηθηθούν αλλά και να βοηθήσουν πιο οργανωμένα και αποτελεσματικά την πατρίδα τους. Από το 1870 αναφέρονται διάφορα βραχύβια οργανωτικά σχήματα, από τα οποία το 1886 προέκυψε η Λημνιακή Αδελφότητα στην Αλεξάνδρεια.

Πρωτοπόροι της ίδρυσής της ήταν οι: Τζον Αντωνιάδης (ισόβιος πρόεδρος ως το 1895), Παν. Πολυταρίδης, Ιω. Παντελίδης, Κων. Καραγεώργης και ο πρωτοπόρος δημοσιογράφος Νικόλαος Λήμνιος, εκδότης της εφ. Μεταρρύθμισις Αλεξανδρείας, η οποία ήταν η πρώτη σοβαρή ημερήσια εφημερίδα της Αιγύπτου και την οποία διαδέχθηκε ο πασίγνωστος Ταχυδρόμος γύρω στο 1900.

Το 1888 η Λημνιακή Αδελφότητα είχε γύρω στα 450 μέλη σε 20 πόλεις της Αιγύπτου: Αλεξάνδρεια, Κάιρο, Ισμαηλία, Σουέζ, Σαμανούτ, Μίνια, Γκαφερία, Ζίφτα, Μιχάλα-Κεμπίρ, Μανσούρα, Πορτ-Σάιντ κλπ. Συγκέντρωσε μεγάλο κεφάλαιο, το οποίο επένδυσε σε χρεόγραφα που απέδιδαν ετήσιους τόκους 2.700 λιρών στα σχολεία του νησιού.

Μετά το 1896 πέρασε μια περίοδο αδράνειας, αλλά το 1905 ξαναζωντάνεψε με πρόεδρο το Νικόλαο Ντάλλη. Το 1906 είχε 510 μέλη. Το 1911 μετά τη χρεοκοπία του Ντάλλη πρόεδρος έγινε ο Γεώργιος Σαρρής.

Το 1933 ως πρόεδρος αναφέρεται ο Π. Παραμαντζόγλου και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ο Αθανάσιος Παστρούδης. Διαλύθηκε το 1964, εκτός από το παράρτημα του Καΐρου, το οποίο λειτουργούσε ως πριν από μερικά χρόνια.

Από τους λιγοστούς σημερινούς Λήμνιους της Αιγύπτου προέρχεται ο νέος πρόεδρος του Συμβούλιου Αποδήμου Ελληνισμού (ΣΑΕ) που εξελέγη το 2007. Είναι ο Στέφανος Ταμβάκης, που έχει καταγωγή από τον Κορνό.

Ξεχωριστή αδελφότητα είχαν ιδρύσει οι Αγιοστρατίτες από το 1895 περίπου, η οποία πρόσφερε πολλές υπηρεσίες στο μικρό νησί. Σημαντικότερη προσωπικότητα ήταν ο αρχιεπίσκοπος Σινά Πορφύριος Β΄ Λογοθέτης, ο οποίος εξασφάλισε χορηγία του μεγάλου εθνικού ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή, την οποία συμπλήρωσε ο ίδιος ώστε να γίνει η ανέγερση της εντυπωσιακής "Μαράσλειου και Λογοθέτειου Σχολής" στον Αϊ-Στράτη.

• Γιάννης Αθανασίου (Τζιοβάνι ντ' Ατανάση), αρχαιοδίφης και έμπορος αρχαιοτήτων που έζησε στις αρχές του 19ου αιώνα. Πολλές από τις αιγυπτιακές αρχαιότητες -σφίγγες, πάπυροι και αγάλματα- που υπάρχουν στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο του Λούβρου προήλθαν από δικές του ανασκαφές.
• Π. Εμμανουήλ, σημαίνων έμπορος του Καΐρου τη δεκαετία 1840-50, ο οποίος ενίσχυε τα σχολεία του νησιού.
• Θεοφάνης Μοσχούδης, έμπορος, κάτοικος Καΐρου, δώρισε 18.000 λίρες στα σχολεία της Λήμνου το 1861 στη μνήμη δέκα συγγενών και συγχωριανών του που ζούσαν στην Τζέντα της Αραβίας και είχαν σφαγεί σε κάποια ληστρική επιδρομή. Με τα χρήματα αυτά συντηρήθηκε το σχολαρχείο του Κάστρου επί είκοσι σχεδόν χρόνια.
• Τζον Αντωνιάδης, από τον Κορνό, τραπεζίτης και μεγαλέμπορος, με εταιρείες σε Αλεξάνδρεια, Σμύρνη, Παρίσι και Λονδίνο. Από το 1881 ως το θάνατό του συντηρούσε με δικά του έξοδα το Αντωνιάδειο Σχολαρχείο Λήμνου. Ο γιος του Αντώνιος δώρισε το αρχοντικό του στη Μύρινα για να στεγαστεί το μητροπολιτικό μέγαρο. Επίσης, δώρισε στο αιγυπτιακό δημόσιο την έπαυλή του στην Αλεξάνδρεια και το πάρκο που την περιέβαλε. Σήμερα αποτελούν αξιοθέατο, γνωστό ως Κήπος Αντωνιάδη.
• Ιωάννης Δημητρίου από το Πεσπέραγο (σημερινό Πεδινό), βιομήχανος και έμπορος βαμβακιού. Έκτισε τον κεντρικό ναό του χωριού του. Ήταν συλλέκτης αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, τις οποίες δώρισε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και 10.000 αρχαίων νομισμάτων, τα οποία παρέδωσε στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.
• Ιωάννης Παντελίδης και ο γιος του Οδυσσεύς Παντελίδης από τον Κορνό είχαν καπνοβιομηχανία και σαπωνοποιείο. Ο πατέρας ίδρυσε το Παντελίδειο Αρρεναγωγείο Κορνού (1898) και ο γιος το Παντελίδειο Παρθεναγωγείο Κάστρου (1905).
• Παντελής Φαμηλιάδης από τις Σαρδές, που πήγε στην Αίγυπτο σε ηλικία 15 ετών, ταξιδεύοντας ως άμισθος μούτσος για να πληρώσει το ναύλο του και πλούτισε από το εμπόριο. Το 1912 κληροδότησε μεγάλα ποσά στη Λήμνο και στην Αίγυπτο, από τα οποία χτίστηκαν η Φαμηλιάδειος Σχολή Σαρδών (1912) και η Φαμηλιάδειος Δημοτική Σχολή Αλεξανδρείας (1926).
• Νικόλαος Ντάλλης από τα Λύχνα, έμπορος στην Αλεξάνδρεια. Ήταν ο βασικός χρηματοδότης της Αστικής Σχολής Λήμνου (1903) και των σχολείων Βάρους (1899) και Μούδρου (1908).
• Κίμων Ε. Μαραγκός (1907-88), διάσημος σκιτσογράφος-γελοιογράφος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, εγκατεστημένος στην Αγγλία. Είναι περισσότερο γνωστός από την υπογραφή Kem, που έβαζε στα σκίτσα του.

Από διάφορες δωρεές στα χωριά τους είναι γνωστοί δεκάδες Αιγυπτιώτες Λήμνιοι. Δεν υπάρχει χωριό χωρίς τον αιγυπτιώτη ευεργέτη του είτε στο ναό είτε στο σχολικό κτίριο είτε σε κάποιο άλλο κοινωφελές έργο. Ανά χωριό είναι οι εξής:

• Μύρινα
  • Οι Μοσχούδης, Αντωνιάδης, Δημητρίου μαζί με τους Ρήγα Ιωαννίδη, Νικόλαο Τζηρό, Στυλιανό Χριστοδουλίδη κ.ά., πρωτοστάτησαν στη συγκέντρωση χρημάτων για την ανέγερση του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Τριάδας στα 1865.
  • Παύλος Ψαρώφ: καμπαναριό της Αγ. Τριάδας.
  • Τριαντάφυλλος Τζηρός: οστεοφυλάκιο.
  • Θεοφάνης Μοσχούδης: ελληνικό σχολείο (1861-81)
  • Ιωάννης Αντωνιάδης: «Αντωνιάδειο» σχολαρχείο (1881-95)
  • Δημήτριος Παρισίδης (από Πλατύ): «Παρισίδειο» νηπιαγωγείο (1888)
  • Νικόλαος Ντάλλης: Αστική Σχολή (1903)
  • Οδυσσεύς Παντελίδης: Παντελίδειο παρθεναγωγείο
  • Αντώνιος Αντωνιάδης: μητροπολιτικό μέγαρο
  • Γεώργιος Σαρρής και αδερφοί Στράφτη: Γυμνάσιο Λήμνου
  • Τζώρτζης Χριστοδουλίδης: «Χριστοδουλίδειο» ίδρυμα
  • Παναγιώτης Κυδάς: «Κυδάδειο» ίδρυμα
  • Απόστ. Καρατζάς και Ειρήνη Ποριάζη: «Καρατζάδειος» Βιβλιοθήκη
  • Σαράντης Παπουτσίδης: «Παπουτσίδειο» κτίριο
  • Οικογένεια Γαροφαλίδη: δώρισε τον κινηματογράφο «Γαροφαλίδειο» στο νοσοκομείο του νησιού.

• Φισίνη
  • Εμμανουήλ Κοκκιναράς: οικία για σχολείο. «Κοκκινάρειο» Παρθεναγωγείο Ιμπραημίας, μέγας ευεργέτης της ελληνικής κοινότητας.

• Σκανδάλη
  • Ιωάννης Δοκαρέλλης: οικία για σχολείο
  • Παναγιώτης Αλεξίου: χρήματα για το σχολείο

• Καμίνια
  • Ιωάννης Κατακουζηνός, Ιωάννης Δελβερούδης: οικόπεδο για σχολείο
  • Γεώργιος και Αθανάσιος Παστρούδης, Φώτιος Μπαλτζούδης: χρήματα για την ανέγερση σχολείου.
  • Νικόλαος Ι. Λήμνιος: βιβλία για τη συγκρότηση βιβλιοθήκης.

• Ρουσσοπούλι
  • Αδελφοί Αντώνιος και Γεώργιος Διαμανταρίδης: σχολικό κτίριο.
  • Γεώργιος Διαμανταρίδης: κατασκευή δημόσιας βρύσης.

• Μούδρος
  • Βασίλειος Τσέλιος: χρήματα για το κτίσιμο σχολείου.
  • Ευθύμιος Μπιτζίκης: χρήματα για τον εξοπλισμό με όργανα.

• Ρωμανού
  • Αδελφοί Γαρόφαλλος και Γεώργιος Παπαϊωάννου: «Παπαϊωάννειος» Σχολή 1906

• Λύχνα
  • Δημήτριος Μακρής: ανέγερση σχολείου (1910)
  • Νικόλαος Ντάλλης: οικόπεδο για σχολείο

• Βάρος
  • Νικ. Ντάλλης, Ελένη Σαράντη (σύζ): Παρθεναγωγείο, Δάλλειος κρήνη.
  • Παντελής Αστραδέλλης: νέο σχολικό κτίριο

• Κοντοπούλι
  • Εμμ. Δημητριάδης, Δέσποινα Βούρου (σύζ.): 600 λίρες για το ναό.
  • Δέσποινα Βούρου-Δημητριάδου: κατασκευή νεκροταφείου.
  • Κων. Μαυρουδής: καμπαναριό.
  • Όλγα Σακτούρη (θυγατέρα του Δημητριάδη): «Δημητριάδειος» Σχολή.
  • Κωνσταντίνος Ευαγγελλίδης: «Ευαγγελίδειος» Σχολή.

• Άγιος Αλέξανδρος Κοντοπουλίου
  • Γεώργιος Βασιλικός: οικόπεδο για σχολείο.

• Παναγιά
  • Όλγα Σακτούρη-Δημητριάδου: κληροδότησε ακίνητα στην κοινότητα.

• Πλάκα
  • Ιωάννης Πυρομάγλου: οικόπεδο για το σχολείο.

• Κάσπακας
  • Τρύφων και Γεώργιος Στράφτης: ανέγερση σχολείου (1909).

• Κορνός
  • Αδέρφια Ιωάννης και Ευγενία Αντωνιάδη: ανέγερση του ναού (1892)
  • Ιωάννης Παντελίδης: «Παντελίδειο» αρρεναγωγείο (1898)
  • Γεώργιος Σαράντης: «Σαράντειο» παρθεναγωγείο (1908)
  • Δημήτριος Χάμος: κρήνες στα Θέρμα (1908)
  • Νικόλαος Σαραγλής: κατασκευή του δρόμου προς τους Ψύλλους.
  • Ιωάννης Ν. Παλαιολόγου.
  • Σαράντης Παπουτσίδης.

• Πλατύ
  • Αναστάσιος Τσιλίκης (από Πορτιανού): χρήματα για σχολείο (1889).
  • Δημήτριος Παρισίδης:200 λίρες στο ναό (1891)

• Θάνος
  • Δημήτριος Καρδαμέλλης: χρήματα για το ναό (1890).
  • Χριστίνα Στυλ. Γαροφάλλου: χρήματα για το ναό.
  • Στυλιανός Γαροφάλλου: σχολικό κτίριο (1910).
  • Δούκας Στ. Γαροφάλλου: χρήματα για το σχολείο.

• Σαρδές
  • Παντελής Γ. Φαμηλιάδης: «Φαμηλιάδειος» Σχολή (1912), μισθοδοσία δασκάλων, προικοδοσία άπορων κοριτσιών, επισκευή ναού.
  • Αντώνιος Μανωλέρας, Ιωάννης Δράκος, Δ. Πέτρου: προικοδοσία άπορων κοριτσιών.
  • Δημήτριος Δράκος: ξενώνας διαμονής ιερέα ή δάσκαλου (1927).

• Κατάλακκο
  • Χαράλαμπος Ζωνάρας ή Τσερίδης: οικία για το δάσκαλο.

• Κοντιάς
  • Μάλαμα Βεργή
  • Τριαντάφυλλος Τζηρός
  • Αλκιβιάδης Θεοδώρου
  • Παναγιώτηε Γαροφαλής
  • Χρήστος Ντανικόλας
  • Κομνηνός Καφές
  • Χαράλαμπος Παραθυράς
  • Νικόλαος Καραγιάννης
  • Αναστάσιος Ζαφειρίου
  • Απόστολος Μουτζουρής
  • Χρήστος Λούσκος
  • Νικόλαος Πολυταρίδης
  • Αδερφοί Κων/νος και Χρ. Τσόχας
  • Στέλιος και Χρήστος Γιαννάκης (από Ερυθραία)
  • Αδελφοί Πλαγή (από Ροδεσία)
  • Αδερφοί Ιωάννης, Μιλτιάδης και Δημήτριος Βεργής (από Μοζαμβίκη).

• Πορτιανού
  • Κυριάκος και Μαρία Χριστοδούλου: «Χριστοδουλίδειο» αρρεναγωγείο (1870)
  • Αθανάσιος Φεργαδιώτης: «Φεργαδιώτειο» παρθεναγωγείο (1905)
  • Βασίλειος και Πηνελόπη Τσέλιου: δωρητές σχολείου
  • Γεώργιος και Μυρσίνη Κωνσταντίνου: δωρητές σχολείου
  • Αντώνιος Βελισσαρίδης: δωρητής σχολείου

• Πεσπέραγο (Πεδινό)
  • Ιωάννης Δημητρίου: ανέγερση ναού Αγ. Ιωάννου Προδρόμου (1862)
  • Ευστράτιος Καλογεράς: ανέγερση σχολείου (1924)

• Σαρπί (Καλλιθέα)
  • Δούκας Παλαιολόγου: «Παλαιολογική» σχολή (1868)
  • Γαρόφαλλος Θεοδοσίου: χρηματοδότηση σχολής (1896-99)
  • Αλέξανδρος Ιωαννίδης: κληροδότημα για το σχολείο (1919)

• Λιβαδοχώρι
  • Γεώργιος Σαράντης, Ιωάννης Ν. Παλαιολόγου (Κορνός): ανέγερση σχολείου (1910)
  • Αδελφοί Νικόλαος και Κομνηνός Χαλαμανδάρης: δίκτυο ύδρευσης

Εκτός από τους επιφανείς, όλοι οι χιλιάδες Λήμνιοι αιγυπτιώτες, ο καθένας ανάλογα με την οικονομική του επιφάνεια, βοήθησαν το νησί είτε συνεισφέροντας στους δεκάδες εράνους που διενεργούνταν υπέρ ανεγέρσεως ναών ή σχολείων είτε μέσω της Λημνιακής Αδελφότητας.

• Cdrom Επαρχείου Λήμνου: "Λήμνος αγαπημένη", 2006.
• Θ. Μπελίτσου, "Αιγυπτιώτες Λήμνιοι Ευεργέτες", εφ. Λήμνος, φ. 505 (22-11-2007).