Tertius Kapp

Tertius Kapp is 'n Suid-Afrikaanse dramaturg, regisseur en draaiboekskrywer. Hy het in Kaapstad skoolgegaan, waarna hy by die Universiteit Stellenbosch studeer en 'n MA in Kreatiewe Skryfkunde onder leiding van prof. Marlene van Niekerk behaal.Hy het die regie van onder andere De Familie Wagenaer, Skroothonde, Sielsiek en Harmse waargeneem. Hy woon tans in Johannesburg en is 'n vryskutskrywer.

In 2015 is die Hertzogprys vir Drama aan hom toegeken vir sy werke Rooiland en Oorsee.

Tertius Kapp matrikuleer in 1997 met ses onderskeidings aan die Hoërskool Jan van Riebeeck in Kaapstad. Hy studeer verder aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy ’n B.A.-graad, ’n B.Sc.-graad in aktuariële wetenskap en as nagraadse student in Fisika sy B.Sc. Honneurs-graad behaal. Hierna skryf hy hom in vir ’n M.A.-graad in kreatiewe skryfwerk wat hy onder leiding van Marlene van Niekerk behaal. Hy is saam met Neels van Jaarsveld en Vicky Davids stigter van die teatergroep Tart ’n Koggel-produksies. Hy bly daarna in Johannesburg, waar hy ’n vryskutskrywer vir onder meer dokumentêre programme op televisie is, en word dan van 2009 tot 2013 besoekende dosent in Afrikaans en South African Studies in die Departement Engels aan die Adam Mickiewicz Universiteit in Poznan in Pole. By sy terugkeer na Suid-Afrika is hy vanaf Julie 2013 dosent in drama, prosa en die skryfkuns aan die Universiteit van Fort Hare. In 2015 lewer hy die jaarlikse N.P. van Wyk Louw-gedenklesing aan die Universiteit van Johannesburg onder die titel “Met bier en bloed en dans en trom – Afrikaanse kunstefeeste en N.P. van Wyk Louw se kultuurkritiek”.

Sy dramas word by verskeie kunstefeeste opgevoer, onder andere die Klein Karoo Nasionale Kunstefees en Aardklop. Hy het al tekste geskryf, geregisseer en self toneel gespeel. As vervaardiger was hy onder andere verantwoordelik vir die produksie van sy eie dramas “As jy blind is, hoe weet jy waar om jou sigaret te ash?”, “Terre’Blanche”, “Harmse”, “De Familie Wagenaer, “Al dobberend” en Willem Anker se “Skroothonde”. Hy speel die hoofrol in “Terre’Blanche” en tree ook in verskeie ander dramas op, soos “Wit Sneeutjie en die Dwergreus” en “Wieditgedoen?” Vir televisie skryf hy onder andere die dokumentêre film “Johnny en die Maaiers”, waarin die musiekbedryf oor die voorafgaande veertig jaar in Suid-Afrika onder die loep geneem word. Die geestige benadering sorg vir ’n humoristiese blik op ’n ernstige onderwerp.

In “Terre’Blanche” word die geskiedenis van die Afrikaner Weerstandsbeweging (AWB) onder die loep geneem sedert hul ontstaan in die vroeë sewentigerjare, met die sentrale fokus op die leier Eugène Terre’Blanche. “Sielsiek”, wat in 2006 by Aardklop debuteer, skryf hy saam met Willem Anker. Dit is ’n drama oor die tehuis Môreskyn en die mense wat daar bly, in die vorm van ’n toer deur die huis, gelei deur ’n pasiënt. Elke karakter se sielkundige afwyking word ondersoek en elke verhaal laat sy eie vrae ontstaan. Die gevolgtrekking is dat die grense tussen normaliteit en abnormaliteit baie dun is en dat die samelewing ’n geweldige negatiewe impak op mense uitoefen. “Harmse” handel oor ’n private speurder wat die pad byster raak wanneer ’n verleidelike blondine sy kantoor binnestap. Die stuk wend deurentyd die oorbekende clichés van die speurverhaal en tipiese film noir-genres op satiriese wyse aan. “Harmse” verower in 2006 die tweede plek in die Nagtegaal-tekskompetisie en word in hierdie jaar by die KKNK opgevoer. Die eenmanstuk “Al dobberend” is ’n komedie oor ’n man wat so alledaags is dat hy fassinerend word. Dis die man wat jy elke dag in die ry sien, die burokraat in die kantoor, die grapmaker om die braaivleisvuur, die man wat jy al ’n duisend kere ontmoet het maar nooit sal herken nie, wat al dobberend deur die lewe gaan. Hierdie stuk belig ’n karaktertipe wat ons goed ken, maar eintlik glad nie ken nie. “As jy blind is, hoe weet jy waar om jou sigaret te ash?” bestaan uit ’n reeks gefragmenteerde lewensuittreksels wat die gehoor ervaar deur klank, reuk en gevoel en daardeur word alledaagse gebeure opnuut ondersoek. “De Familie Wagenaer” is ’n vreesaanjaende improvisasiestuk oor ’n spookhuis, wat in 2004 by die KKNK opgevoer is in ’n verlate plaashuis buite Oudtshoorn. Die busbestuurder los die gehoor hier alleen in die spookagtige atmosfeer, waarna ’n lantern verskyn wat hulle op ’n begeleide toer deur die huis neem. Onderweg kom hulle etlike spoke teë, wat hulle tragiese geskiedenisse uitspeel.

“Rooiland” word aanvanklik in 2008 tot 2009 geskryf as deel van die Aardklop Kunstefees se teksontwikkelingsprogram, waar dit onder leiding van Rosa Keet grondig hersien en verwerk word. Die titel verwys na die gesteelde bees van ’n wit boer wat deel geword het van die tronkmitologie, met Rooiland die bees waarvan die vel gebruik is om die bendes se wette op te skryf. Die drama maak sy debuut in 2011 by die Aardklop Kunstefees op Potchefstroom en plaas die kollig op bendestrukture in Suid-Afrikaanse tronke. Vier gevangenes bevind hulle in die ingekrimpte ruimte en beklemming van ’n tronksel en hulle verteenwoordig ’n mikrokosmos van taal, kultuur en ouderdom. Die bendelid Adidas probeer die nuwe gevangene Frans deur intimidasie te werf vir die bende die 27’s. In die sel is ook die wedergebore Christen Chris en Pastoor, ’n tronk veteraan, wat as jongman reeds opgesluit is en na ’n tyd in die dodesel nou ’n leiersfiguur in die tronk is. Ten spyte van die oënskynlik fragmentariese struktuur met skynbare rigtinglose praatjies en konfrontasies loop daar ’n sterk spanningslyn deur die stuk, tot by die bloedige einde. Temas sluit in die soeke na tuishoort, mag en intimidasie, met die wrede tronklewe wat ongesensureer uitgebeeld word. As navorsing vir die stuk werk hy saam met ’n evangeliese rolprentmaker in die Pollsmoor-gevangenis, waar van die gevangenes hom help om van sy oorspronklike dialoog in die tronktaal Salambom te vertaal.“Rooiland” wen in 2011 die AngloGold Ashanti Aardklop-Smeltkroesprys vir die beste nuwe teks wat by Aardklop debuteer. By die KKNK van 2012 word dit vir vier kategorieë benoem, insluitende beste teater-aanbieding. In dieselfde jaar word dit benoem vir ses Fiesta-toekennings, waarvan dit vier verower, insluitende beste regie, beste akteur en beste nuut geskepte Afrikaanse aanbieding. Kapp verower hiervoor ook ’n Fiesta-toekenning as die beste opkomende kunstenaar. Die drama word in 2014 ook met vyf Fleur du Cap-teaterpryse bekroon. In 2015 word die Hertzogprys aan “Rooiland” en “Oorsee” toegeken.

“Oorsee” debuteer in 2013 by Aardklop. Vyf uiteenlopende karakters wat elkeen ’n argetipiese karakter binne die disfunksionele mikrokosmos van eietydse Suid-Afrika verteenwoordig, dryf rond op ’n skuit, op pad na ’n beloofde land in die noorde. Die vaarders is reeds dertien jaar op reis. Hulle is die volksvader Mossie Waterboer en sy slim maar nimfomaniese dogter Canola en die Verfkan gesin van Josua (die burokraat), Eeufesia (die volksmoeder) en hulle dowwe seun Abraham. Die Asem het aan hulle ’n beloofde land gegee, maar hulle het afgedwaal van sy wette en verordeninge. Dit is egter hulle taak om die kennis en geskrifte van die volk te bewaar. In hulle oorlewingstryd word daar ingegaan op die verstrengelde verhale van hulle herkoms en hulle beplanning vir die toekoms. Die Bybelse uittog na die Beloofde Land en die Groot Trek dien onder andere as metatekste vir hierdie drama, terwyl die paradysverhaal in die epiloog herskep word. Hierdie satiriese drama vra ernstige vrae oor nasionalisme, eksklusiwiteit en die vasklou aan die eie en bekende binne ’n vinnig veranderende omgewing. In 2013 is “Oorsee” op die kortlys vir die toekenning van die ATKV se prys vir ’n dramateks en dit wen die AngloGold Ashanti Aardklop-Smeltkroesprys as beste nuwe Afrikaanse teks wat by Aardklop debuteer.In 2015 word die Hertzogprys aan “Oorsee” en “Rooiland” toegeken, terwyl “Oorsee” in dieselfde jaar op die kortlys is vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys.

Benewens sy verhoogstukke lewer hy ook werk in ander vorms van die drama. Sy radiodrama “Die Flambojante L” word deur Radiosondergrense uitgesaai. Hierin kikker ’n jong poskantoorklerk sy saai plattelandse bestaan op met vurige verbeeldingsvlugte, wat uitkring tot by die naburige dorp se mense, wie se lewens dramaties hierdeur geraak word. “Poskantoor” is ’n komiese Afrikaanse opera waarvoor hy die libretto skryf en Braam du Toit die musiek komponeer. “Die Flambojante L” sou aanvanklik as basis dien vir hierdie opera, maar eindelik is die enigste ooreenkoms dat beide in ’n poskantoor afspeel. Drie vroue (Grethe, Ronel en Saartjie) werk in die poskantoor van die fiktiewe Noord-Kaapse dorpie Karkaskraal onder die ysterhand van die posmeester, Smit. Die verhaal speel in die hede af. Grethe is ’n jong weduwee wat, as gevolg van al die skinderstories oor haar, op die punt staan om haar tuisdorp vir ewig te verlaat. Die karwag Napoleon, wat voor haar woonstel slaap, sien haar egter, verklaar sy liefde en oortuig haar om te bly. Hierdie opera debuteer in 2014 by Aardklop in Potchefstroom en wen hier die Clover Soveel Beter-prys vir die beste algehele aanbieding. Dit word daarna benoem vir sewe Fiesta-toekennings. Die dramateks “Iemand anders” word in ’n kortrolprent verwerk. Hierin ontdek ’n man dat hy ’n karakter in ’n rekenaarspeletjie is. Die rolprent word onder andere by 2015 se Silwerskermfees vertoon. Hy skryf die draaiboek vir die verfilming van Anchien Troskie se romans “Dis ek, Anna” en die vervolg daarop, “Die staat teen Anna Bruwer”, wat as “Dis ek, Anna” op verskeie internasionale rolprentfeeste vertoon word, onder andere in Edinburg in Skotland, Londen, Amsterdam en Palm Springs in die Verenigde State. Hierdie rolprent is die wenner van die beste rolprent-toekenning by 2015 se Silwerskermfees. In 2016 word dit bekroon met ses Safta-toekennings, onder andere vir beste vollengte rolprent, die eerste keer wat ’n Afrikaanse rolprent hierdie prestasie behaal. Verder verwerk hy Wilma Stockenström se roman “Die kremetart-ekspedisie” vir die verhoog. Die Franse dramaturg Bernard-Marie Koltés se drama “Buite blaf die honde swart” vertaal hy in Afrikaans en dit debuteer in 2015 by die KKNK.

Hy skryf ook in Engels. In 2015 is hy medeskrywer van “We didn’t come to hell for the croissants: Seven deadly new stories for consenting adults”, wat op die Grahamstad Kunstefees debuteer. Hierdie stuk handel oor die sewe doodsondes en Kapp dra ’n verhaal oor jaloesie by tot die opvoering. Sy verhaal heet “Meine Schnuckiputzi Schatzi-Spatzi Süsses Schneckchen Ntombikayis”. Dit handel oor Werther, ’n verliefde maar jaloerse uitruilstudent.

Benewens dramas skryf hy ook gedigte, veertien waarvan in die versamelbundel “Uit die stof die see die skald se handevuurvoet tracks en die verstuite trein van wat verlange” opgeneem word saam met gedigte van Gert Vlok Nel, Robert Bolton en Jac Kritzinger. Hy het ook al liedjies op die CD “Roes van die eeu” opgeneem. Sy verse word in verskeie tydskrifte gepubliseer (insluitende Tydskrif vir Letterkunde) en opgeneem in “Nuwe stemme 2” en daarna in “Groot verseboek”. Hy tree ook by Versindaba op Stellenbosch op, waar hy in 2005 en 2009 van sy gedigte voorlees.

• 2001 Uit die stof die see die skald se handevuurvoet tracks en die verstuite trein van wat verlange (saam met Gert Vlok Nel, Jac Kritzinger en Robert Bolton)
• 2013 Rooiland
• 2014 Oorsee

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “Aardklop-tronkdrama groot Fiesta-wenner” “Beeld” 24 Februarie 2012
• Botha, Amanda “Agter sy verbeelding aan” “Rapport” 28 Junie 2015
• Burger, Kobus “Honde en skaap wen Aartvark, Smeltkroes” “Beeld” 2 Oktober 2004
• Joubert, Jan-Jan “Stuk oor ET bekyk media se rol in roem” “Beeld” 28 September 2004
• Pople, Laetitia “Een ruimte, ’n handvol karakters en taal”
• Stehle, Rudolf “Kapp put uit Dürer, Pentateug en Vi$$er vir donker komedie” “Beeld” 19 Augustus 2013
• Stehle, Rudolf “‘Wulpse’ opera in kontreitaal” “Beeld” 8 September 2014
• Stehle, Rudolf “Vanaf fisika tot Hertzog” “Beeld” 2 April 2015

Ander verwysings