Tannie

Tannie was die skuilnaam van Hester van Heerden (1873–1947), wat onder hierdie skuilnaam landwye bekendheid verwerf met haar kinderrubriek in Die Brandwag. Sy was getroud met Izak van Heerden, wat onder die skuilnaam Vaalswaer ook geskryf het. J.S.M. Rabie, koerantredakteur en stigterslid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, is een van haar broers.

Hester Debora Maria Rabie is op 3 Desember 1873 op die plaas Groenkloof in die distrik Fauresmith in die Vrystaat gebore. Haar vader, Johannes Jacobus Rabie, was ’n Voortrekker onder Gerrit Maritz en later Piet Retief en hy neem ook aan die Slag van Bloedrivier deel. Hy was twee keer getroud. Uit die eerste huwelik is 15 kinders en uit die tweede met Hester Debora Maria Marais, oorspronklik van Klein Drakenstein, nege, van wie sy die vyfde kind en tweede dogter was. Haar ouers neem ook twee kinders aan van ’n familielid van wie die moeder oorlede is.

Haar eerste skoolonderrig ontvang sy op die plaas van goewernantes wat met tussenposes kom en gaan en na haar pa se dood gaan sy in 1887 na die Bloemhof Seminarium op Stellenbosch Dan studeer sy verder op die plaas onder leiding van haar ouer broer, J.S.M. (Johannes Stephanus Marais) Rabie, ’n knap joernalis en later redakteur van De Natalse Afrikaner en De Vriend des Volks. Hy was een van die stryders vir die regte van Afrikaans, wat later ook ’n stigterslid was van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Ná verdere studie in Bloemfontein kwalifiseer sy as onderwyseres en gee onderwys op die plaas Driekop in die distrik Smithfield. Hiervandaan gaan sy na Pretoria om onderwys te gee, waar sy in 1897 trou met Izak Johannes van Heerden, wat self onder die skuilnaam Vaalswaer boeke skryf. Hy is oorspronklik van Cradock en was in hierdie tyd in ’n prokureurskantoor werksaam. Die huwelik is kinderloos.

Hulle woon in Pretoria tot 1922, waarna hulle na Potgietersrus verhuis. Die egpaar was albei leidende figure in die Tweede Taalbeweging. Izak tree op as sekretaris van die Afrikaanse Taalgenootskap en Hester skryf gereeld sketse en artikels vir Die Boerevriend in Bloemfontein en De Natalse Afrikaner in Pietermaritzburg. Met die stigting van Die Brandwag in 1910 neem sy na uitnodiging van Gustav Preller onder die skuilnaam Tannie sonder vergoeding die kinderrubriek waar, tot hierdie tydskrif in 1922 doodloop. Hierin publiseer sy dan van tyd tot tyd ook haar baie bekende “Klein Duimpie”-verhale, van wie sy telkens meer verhale moet skryf onder aanmoediging van talle lesersbriefies.

Na die tot niet gaan van die oorspronklike Brandwag gee sy in samewerking met Die Volkstem vir sowat ’n jaar ’n kindertydskrif uit onder die naam Die Brandwaggie. Ook aan ander tydskrifte en koerante werk sy mee en lewer onder die skuilnaam Ousie die huishoudkundige rubriek in die landboublad De Boer, is jare lank medewerker aan Die Volkstem (vir wie sy ’n vroue- en kinderrubriek behartig) en skryf vir die Boerevriend Huisalmanak.

Saam met haar suster en dié se dogter besoek sy Wes-Europa in 1924 en bring onder andere besoek aan Portugal, Holland, Duitsland, Oostenryk, Switserland, Italië en Engeland. Hierna reis sy in 1930 deur Egipte, Palestina, Klein-Asië, Sirië, Griekeland en Italië en daarvandaan noordwaarts deur Europa en langs die weskus terug huis toe. Op hierdie reis woon sy ook die beroemde Passiespele by Oberammergau in Duitsland by. In 1934 reis sy deur die Verre Ooste, Java, die Filippynse eilande, China en Japan. Sy ly in haar lewe toenemend aan swak gesondheid, wat haar veral sedert haar verhuising na Potgietersrus in 1922 opkeil. In die laaste jare van haar lewe ly sy erg aan rumatiek en is sy feitlik blind. Sy is op 16 Januarie 1947 op Potgietersrus oorlede.

Met haar kinderverhale in die ou Brandwag van 1910 tot 1922 verwerf sy in wye kring bekendheid en sy word tereg beskou as die eerste vroulike Afrikaanse joernalis en die eerste skryfster van Afrikaanse kinderlektuur. Veral haar volkome verafrikaanste vertelling van “Klein Duimpie” raak baie bekend. Verskeie van haar kinderboeke word gepubliseer, insluitende drie dele van “Die kaskenades van Klein Duimpie”, “Kaperjolle van die swaap” en “Outata een-oog”. Sy vertaal ook talle kinderboeke in Afrikaans vir Van Schaik Uitgewers, waaronder “Driesie Dreyer by die dwergies”, “Driesie Dreyer by die reuse”, “Elsie haar verjaarsdaggaste”, “Koning Kasper en sy goudvissies”, “Wat wil Beppie nog meer hê?”, “Die wonderblom van Trienkie” en “Karel Krienken se Krismiskous”. Sy lewer ook talle bydraes tot die leesreekse “Jong Suid-Afrika” en die uitgewery De Bussy se “Leesboek vir Suid-Afrika”.

Vir volwasse lesers publiseer sy na haar terugkeer van haar eerste oorsese reis (vir ses maande saam met haar suster en dié se dogter deur Portugal, Holland, Duitsland, Oostenryk, Switserland, Italië en Engeland) ’n reeks onderhoudende artikels oor hierdie reis in Die Huisgenoot, wat later in boekvorm uitgegee word onder die titel “Daar ver oor die see”. A.P. Grové neem die gedeeltes “Die Katakombes 22 Julie” en “Die Wartbrug 29 Mei” uit hierdie boek op in “Trekvoëls”, ’n versamelbundel van reissketse. Daarna volg die reisverhaal oor haar tweede reis (deur Egipte, Palestina, Klein-Asië, Sirië, Griekeland en Italië) as “Andermaal ver oor die see”. Hierdie boeke word gepubliseer onder die skuilnaam Tannie. Sy was besig met haar derde reisverhaal, maar kon dit weens swak gesondheid nie voltooi nie.

Boeke

• Grové, A.P. “Trekvoëls” Voortrekkerpers Beperk Johannesburg 1969
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Tydskrifte en koerante

• Behrens, Louise “Tannie van die Brandwag” “Sarie Marais” 7 Junie 1950
• Venter, E.A. “Baanbreekster van jeug-lektuur in Afrikaans” “Die Brandwag” 25 Februarie 1938
• Wiehahn, R. “Tannie van die Brandwag” “Die Huisgenoot” 17 Mei 1946

Internet

• Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/tekst/pien004taal01_01/pien004taal01_01_0010.php
• Eggsa: http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=1734219
• Geni: https://www.geni.com/people/Hester-van-Heerden/6000000009056551827

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Heerden, mev. H  van – Biografie”

Verwysings